سید ضیاء الدین سجادی در ۱۲۹۹ خورشیدی در مشهد به دنیا آمد. پدرش حاج سید مصطفی سرابی خراسانی از فضلا و ادبای مشهد بود که ادبیات را از ادیب نیشابوری و فلسفه را نزد حاجی فاضل آموخته و خود اهل شعر و ذوق بود.
تحصیلات و تدریس
سید ضیاء الدین سجادی تحصیلات مقدماتی، دبیرستان و دانشسرای مقدماتی را در زادگاهش گذراند و دیپلم ادبی گرفت و از ۱۳۱۶خورشیدی به استخدام وزارت فرهنگ درآمد و به عنوان دبیر در دبیرستان‌های مشهد به تدریس پرداخت.
وی در ۱۳۲۱ خورشیدی برای تحصیلات عالیه به تهران رفت و به تحصیل رشته زبان و ادبیات فارسی همت گماشت. همزمان نیز همکاری خود را با رادیو آغاز کرد و به تهیه و اجرای برنامه های ادبی و مذهبی در رادیو پرداخت. از ۱۳۲۸خورشیدی به عضویت شورای نویسندگان و شورای برنامه‌های انتشارات و عضویت شورای نویسندگان برنامه‌های رادیو درآمد و تهیه و اجرای برنامه‌های ادبی و مذهبی را در رادیو به عهده داشت.
وی در مدت تحصیل در دانشگاه تهران از وجود استادان برجسته ای همچون فروزانفر، همایی، بهمنیار، ملک الشعرا بهار، میرزا عبدالعظیم قریب و ابراهیم پور داوود بهره برد و در ۱۳۳۴ از رساله دکتری خود درباره «خاقانی شروانی» دفاع کرد و همین امر، بستری فراهم آورد تا او در طول زندگی به بررسی و تفحص در آثار و اشعار خاقانی بپردازد.
سید ضیاءالدین سجادی از ۱۳۴۴ به عنوان استاد زبان و ادبیات فارسی دانشسرای عالی و دانشگاه تهران و بعدها تربیت معلم، شهید بهشتی و فردوسی مشهد مشغول به تدریس شد. او به زبان های فرانسوی، انگلیسی و عربی آشنایی داشت. وی در ۱۳۳۹ خورشیدی درجه دانشیاری و در ۱۳۴۴خورشیدی درجه استادی گرفت و سرانجام در ۱۳۵۸ خورشیدی بازنشسته شد.
سخنرانی در مجامع و کنفرانس‌ها
این استاد ادبیات علاوه بر اینکه در دانشگاه های مختلف تدریس می کرد، از ایراد سخنرانی و ارایه مقاله در مجامع و کنفرانس ها نیز غافل نبود. به این صورت که در ۶۵ کنگره، مجمع، مجلس علمی و ادبی به سخنرانی پرداخت که بیشترشان در مجموعه سخنرانی ها و مقالات آن کنگره ها و مجامع به چاپ رسیده است.
کنگره های تحقیقات ایرانی، کنگره بزرگداشت فردوسی، حافظ، بیهقی، ناصر خسرو، کنگره ایران شناسان، کنگره جهانی سعدی و حافظ، نشست های بحث درباره زبان و ادبیان فارسی، کنگره بزرگداشت سیبویه، کنگره جهانی نظامی گنجوی، کنگره جهانی خواجوی کرمانی و کنگره جهانی خاورشناسان برخی از این مجامع و کنگره هایی هستند که سجادی در آن ها به ارایه مطلب پرداخته است.
آثار و تالیفات
این استاد ادبیات علاوه بر ایراد سخنرانی در تالیف و تصحیح کتاب هم تلاش زیادی کرد که حاصل آن تالیفاتی همچون دیوان خاقانی شروانی، مجموعه نامه های خاقانی شروانی، مثنوی ختم الغرائب خاقانی، شرح قصیده مسیحیت از شمس الدین لاهیجانی، حواشی دکتر محمد معین بر اشعار خاقانی، مثنوی های قضا و قدر، مفتاح الکنوز، یک دوره کتاب فارسی و دستور و تاریخ ادبیات دبیرستانی؛ شرح حال شاعران در کارنامه بزرگان ایران، شرح حال شاعران در فرهنگ امیر کبیر، گزیده اشعار خاقانی، در مکتب استاد، گزیده اشعار سنایی، رساله تحقیق در اشعار و امثال فارسی تاریخ بیهقی؛ سخنان گزیده درباره فردوسی و شاهنامه، کوی سرخاب تبریز و مقبره الشعرا، مباحث لغوی و دستوری فرهنگ جامع لغات و تعبیرات و اعلام با شرح اشعار خاقانی شروانی، اشعار معروف و گویندگان آنها با شرح و تحقیق، قصه حی بن یقظان و سلامان و ابسال بود.
سجادی همچنین بر چاپ کتاب نظارت می کرد یا مقدمه حواشی و توضیحات بر آنها می نوشت که می توان به چاپ دوم «تاریخ ادبیات ایران» (تالیف جلال الدین همایی)، جشن نامه مدرس رضوی، مقدمه بر رباعیات خیام؛ تاریخ ادبی ایران از صفویه تا عصر حاضر(نوشته ادوارد براون، ترجمه بهرام مقدادی)، مقدمه و توضیحات و حواشی بر تاریخ ادبیات عرب(نوشته نیکلسون، ترجمه کیواندخت کیوانی) اشاره کرد.
وی همچنین بیش از ۱۷۰ مقاله در موضوع های ادبی، علمی، تاریخی، مذهبی، در مجلات و نشریات معتبر و دانشنامه ها، از جمله راهنمای کتاب، یغما، سخن، رادیو ایران، آینده، مجلات دانشکده های ادبیات دانشگاه تهران، دانشگاه تربیت معلم، دانشسرای عالی، دانشنامه ایران و اسلام و دانشنامه جهان اسلام، مجموعه مقالات حافظ شناسی و نشریات دیگر به چاپ رسانده است.
افتخارات
سجادی عضو انجمن ایرانی فلسفه و علوم انسانی، انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی و کنگره تحقیقات ایرانی نیز بود و در مدت خدمت خود چندین تقدیرنامه از وزارت فرهنگ، انتشارات رادیو، وزارت فرهنگ و هنر، وزارت علوم و آموزش عالی، دانشسرای عالی و دانشکده ادبیات دانشگاه تهران دریافت کرد.
کتاب زندگی نامه و خدمات علمی و فرهنگی
در ۱۳۸۶ خورشیدی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کتاب «زندگی و فعالیت علمی و فرهنگی دکتر ضیاءالدین سجادی» را به چاپ رساند. این کتاب یادداشت‌هایی را شامل می شود که به وسیله دوستان و آشنایان نزدیک وی نوشته شده است. سیدرضا سجادی (برادر)، ناهید سجادی (همسر)، حسین خطیبی، مهدی ماحوزی، مهدخت معین، کبری بستان‌شیرین و فرزانه یاورزاده از خویشاوندان، دوستان و شاگردان دکتر سجادی هستند که مطالب و خاطراتی درباره استاد نوشته‌اند.
در ادامه مقاله‌ای از سجادی با عنوان «دانش دوستی در ایران» آورده شده است. این مقاله به جایگاه و اعتبار دانش نزد ایرانیان از کهن‌ترین زمان‌ها اختصاص دارد. پایان‌بخش مطالب کتاب فهرستی از آثار گوناگون و کارنامه فرهنگی این اندیشمند است.
درگذشت
سرانجام این پژوهشگر و مصحح در سوم مرداد ۱۳۷۵ خورشیدی در تهران درگذشت و در بهشت زهرا به خاک سپرده شد.