"عباس قلی جهانی" در گفت و گو با خبرنگار ایرنا درباره وضعیت کم آبی در استان سیستان و بلوچستان افزود: دو مولفه عمده در زمینه کم آبی در استان سیستان و بلوچستان مطرح است. مولفه اول، کاهش شاخص بارندگی است که در واقع سرمایه تولید منابع آب در هر منطقه را تشکیل می‌دهد. این منطقه قرن ها پیش پر آب بود و در حال حاضر شرایط به شکلی شده که در قسمت اعظم استان سیستان و بلوچستان، میزان بارندگی حدود ۱۰۰ میلی متر شده است. کشور ما در کمربند خشک و نیمه خشک واقع شده و این میزان ۱۰۰ میلی متر بارندگی در استان سیستان و بلوچستان حتی حدود ۳۰ درصد کمتر از متوسط بارندگی کشوری است. این موضوع باعث می‌شود که به طور ذاتی کمبود منابع آب در استان سیستان و بلوچستان داشته باشیم.
وی ادامه داد: مولفه دوم این که بخش مهمی از منابع آب در منطقه سیستان و بلوچستان وابسته به منابع با منشا خارجی است. هرچند قراردادی درباره آب هیرمند وجود دارد، اما همواره این خطر احساس می‌شود. این دو مولفه باعث می‌شود که هم به طور ذاتی کمبود آب داشته باشیم و هم منابعی که در اختیار این منطقه است با توجه به منشا خارجی، خطراتی همراه داشته باشد.
چاه نیمه ها در انتظار باران و آب
عضو سابق شورای حکام شورای جهانی آب بیان کرد: اقداماتی که از گذشته در منطقه سیستان و بلوچستان انجام شده، مواردی مانند ایجاد مخازن چاه نیمه است. گودی های طبیعی در منطقه وجود دارد که وقتی رودخانه هیرمند پر آب می‌شود، آب را از رودخانه به وسیله کانال ها منحرف کرده و وارد این گودی ها می‌کنند تا پر شود. در حال حاضر ۴ چاه نیمه در این منطقه وجود دارد. این چاه نیمه ها حجم بالایی دارند و به طور مثال مجموع احجام این چاه نیمه‌ها نزدیک به ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون مترمکعب است. این چاه نیمه ها احداث شده تا در زمان پر آبی رودخانه هیرمند یا وقوع سیلاب‌ها، قبل از این‌که وارد هامون‌ها شوند، آب به سمت این چاه نیمه‌ها منحرف می‌شود.
وی افزود: از محل همین چاه نیمه‌ها یک خط لوله برای زاهدان کشیده شده است. در منطقه بلوچستان نیز چند سد وجود دارد که یکی از مهمترین آنها سد پیشین روی رودخانه سرباز است. سدهایی با حجم کمتر نیز در سایر رودخانه‌ها احداث شده است. ولی مشکل این است که وجود همین زیرساخت‌ها به دلیل وابستگی کشور به خصوص چاه نیمه‌ها به آبی که از افغانستان وارد می‌شود، در خطر است. مگر این‌که سیلابی اتفاق بیفتد. اگر بارندگی یا سیلابی وجود نداشته باشد، حتی با تعهدی که در چهارچوب قرارداد بین ایران و افغانستان درباره آب هیرمند وجود دارد، این زیرساخت‌های ذخیره آب دچار مشکل می‌شوند.
جهانی گفت: چاه نیمه‌ها گودی طبیعی بوده و در جاهایی که آب خارج می‌شده، سازه‌هایی احداث کردند تا آب خارج نشود. چاه نیمه چهارم بعد از انقلاب ایجاد شده است.
استفاده از آب انبار ها برای ذخیره آب
این کارشناس حوزه برنامه ریزی و مدیریت آب بیان کرد: یکی از مشکلات در منطقه سیستان و بلوچستان، کمبود بارندگی است. وقتی بارندگی رخ می‌دهد نیز تحت تاثیر سیستم‌های مانسون است که از اقیانوس هند سرچشمه می‌گیرد و بخش عمده این بارندگی‌ها نیز در تابستان رخ می‌دهد. ویژگی سیستم های مانسون به این شکل است که مقدار بارندگی در مدت کوتاه و شدت بیشتری رخ داده و سیلاب‌های وحشتناکی را ایجاد می‌کند.
وی ادامه داد: یکی از شیوه های بومی در منطقه سیستان و بلوچستان، وجود هوتک یا دگار یا خوشاب یا آب انبار است. با توجه به ویژگی‌های منطقه، این هوتک‌ها توسط اهالی منطقه ایجاد و آب را ذخیره می‌کنند. این حوضچه‌ها تا ۳ هزار مترمکعب توانایی ذخیره آب را دارند.
جهانی گفت: این دانش بومی نیازمند حمایت و مدرن سازی دارد و باید کمک‌های فنی و اعتباری انجام و سازماندهی شود تا بتوان از این دانش بومی که اهالی منطقه سیستان و بلوچستان دارند، استفاده کرد. متاسفانه این موضوع رها شده است.
توجه به جاذبه‌های سیستان و بلوچستان برای بهبود معیشت مردم
عضو سابق شورای حکام شورای جهانی آب گفت: از طرفی نمی‌توان به مساله معیشت مردم در منطقه سیستان و بلوچستان فقط با موضوع آب نگاه کنیم. درست است که دامداری و کشاورزی از سال‌ها پیش منبع درآمد این منطقه است، ولی با توجه به ناپایداری‌های موجود و تغییرات جوی، این وضعیت نمی‌تواند ادامه داشته باشد.
وی ادامه داد: ضمن این‌که می‌توان دانش بومی را سازماندهی کرد، باید اقدامات دیگری نیز انجام شود. منطقه سیستان و بلوچستان مرز طولانی با کشورهای پاکستان و افغانستان دارد. کریدور شرق یا منطقه مکران، منطقه‌ای بکر از لحاظ توسعه است. در واقع می‌توان اشتغال جایگزین مثل گردشگری یا سایر جنبه‌های جذب جمعیت و ایجاد اشتغال را در این منطقه انجام داد تا از اتکای معیشت مردم به کشاورزی و دامداری کاسته شود. در منطقه سیستان و بلوچستان جاذبه‌های فراوان گردشگری وجود دارد که اگر سازماندهی شود، درآمد فراوانی برای این منطقه خواهد داشت.
جهانی اظهار کرد: امکان توسعه کشاورزی و دامداری با توجه به مشکلات ناشی از آب در این منطقه وجود ندارد و باید به توانمندی مردم پرداخت. اگر برنامه هوشمندانه‌ای تدوین شود، می‌توان برای شکوفایی این منطقه امیدوار بود.