حوادث ناگوار روزهای اخیر در اروپا، ناشی از بارندگی‌های سیل‌آسا و به دور از پیش‌بینی‌های رایج و سیلاب‌های خانمان‌برانداز متعاقب آن که بخش اعظم قاره سبز و اروپای مدرن را درنوردید و به خصوص کشور آلمان را که علی‌القاعده باید به مقدمات و پیش‌زمینه‌های لازم و کافی برای پیشگیری و مقابله با یک چنین رخدادهای طبیعی مجهز شده باشد، دچار آنچنان خسارات عظیم و بی‌سابقه مادی و انسانی کرد که «آنگلا مرکل» صدراعظم در آستانه بازنشستگی را بهت زده کرد. این حوادث ناگوار حکایت از آن دارد که چالش محیط زیست و تغییرات آب و هوایی در اقلیم‌های جغرافیایی کره زمین بیش از هر زمان دیگری به عنوان یکی از اصلی‌ترین چالش‌های نامیمونی است که جهان امروز باید هرچه بیشتر، موثرتر و هماهنگ‌تر در جهت چاره‌اندیشی و مقابله موثر با آن با توسل به راهکارها و روش‌هایی به دور از اغراض سیاسی و منافع اقتصادی متاثر از منافع ملی کشورها برآید.
نظر به اینکه ظاهراً ریشه اصلی مشاجرات و تنش‌های ملی و بین‌المللی مربوط به تغییرات آب و هوایی، موضوع تولید گازهای گلخانه‌ای و اختلاف مواضع کشورهایی همچون ایالات متحده، چین، روسیه و اروپا، عمده‌ترین تولیدکنندگان CO۲، در زمینه نحوه توزیع سهمیه تولید گازهای گلخانه‌ای ناشی از سوخت‌های سنتی و فسیلی است که عامل اصلی ناکامی غالب کنفرانس‌ها و تلاش‌های بین‌المللی برای رسیدن به راه حل مطلوب محسوب می‌شود، به نظر می‌رسد موضوع استفاده از انواع انرژی‌های پاک و به‌خصوص انرژی هسته‌ای، علیرغم قرار داشتن در ردیف انرژی‌های پاک، خطرات امنیتی، زیست محیطی و انسانی به همراه داشته و در برخی از کشورها از جمله فرانسه و آلمان، قرار بوده است به تدریج از سبد مصرف انرژی موثر به کنار گذاشته شود، مجدداً در دستورکار بسیاری از کشورها با هدف و راهبرد حفظ استقلال ملی، حاکمیت مصرف انرژی و پاسخگویی به ندای "معامله سبز" برای حفظ محیط زیست قرار گرفته است.
البته در این بین تلاش‌ها و هماهنگی‌های بین‌المللی تحت مدیریت سازمان ملل متحد و برخی از اعضای دائم شورای امنیت برای چاره‌اندیشی در مقابله با تغییرات آب و هوایی و نابه‌سامانی‌های ناشی از آن در دستورکار است.
«جان کری» وزیر امور خارجه سابق ایالات متحده و نماینده ویژه فعلی «جو بایدن» در امور تغییرات آب و هوایی که در اجلاس چند روز قبل کشورهای گروه بیست شرکت کرده بود، در اظهارات تامل برانگیزی خاطرنشان کرده است که دنیا در آستانه ورود به بزرگترین دوران تغییرات خود پس از انقلاب صنعتی قرار گرفته است.
اجلاس گروه کشورهای گروه بیست، دوشنبه گذشته در شهر ناپل ایتالیا با محوریت بررسی مسائل محیط زیست و تغییرات آب و هوایی تشکیل و نماینده ایالات متحده در این نشست با اشراف به زمینه‌های مخالفت های چین با آنچه قرار است در طرح مقابله با تغییرات آب و هوایی تدارک شود و با توجه به اختلافاتی که در بین کشورهای اروپایی در زمینه چگونگی استفاده از انرژی‌های پاک وجود دارد، بر این محور متمرکز شده که از رهگذر هماهنگی بین کشورهای گروه بیست و مبتنی بر تعهدات اجلاس اخیر گروه هفت کشور صنعتی در بروکسل، امکان همکاری با مسکو به عنوان یکی از چالش‌های قابل توجه در موضوع تغییرات آب و هوایی فراهم شود.
در حالی که قرار است کنفرانس سازمان ملل متحد درخصوص تداوم بررسی‌های چگونگی مقابله با تغییرات آب و هوایی در ماه نوامبر آینده در شهر گلاسکو اسکاتلند برگزار شود، به نظر می‌رسد فهم مشترک ایتالیا و بریتانیا به عنوان روسای مشترک این اجلاس، انتظار کاهش تنش‌های اروپا در زمینه جنبش "معامله سبز" پیرامون چگونگی استفاده از انرژی‌های پاک که سروصدای بسیاری نیز به پا کرده، ایجاد و امیدواری‌هایی را در خصوص موفقیت‌آمیز بودن این کنفرانس به همراه آورده است.
از طرف دیگر و در حالی که موضوع مصرف انرژی‌های فسیلی و تولید گازهای گلخانه ای به عنوان منشا اصلی گرم شدن کره زمین و تغییرات آب و هوایی همچنان محور غالب بحث‌های محیط زیستی را تشکیل می‌دهد، در عین حال موضوع تغییر الگوی استفاده از انرژی‌های پاک و در بین آنها استفاده مبتنی بر اعتماد از انرژی هسته‌ای، در سطح وسیعی در محافل بین‌المللی، در حال مطرح شدن است.
در حالی که موضوع کاربرد دوگانه استفاده از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای و بهره‌برداری‌های نظامی از این انرژی، موضوعی چالش‌برانگیز در سطح افکارعمومی و کشورهای مختلف دنیا است، یکی از مقامات ارشد انرژی هسته‌ای فرانسه که کشورش کاستن از بهره‌برداری‌های انرژی هسته‌ای را به عنوان راهبرد رسمی فرانسه اعلام کرده است، موضوع تمایل این کشور برای بهره‌گیری بیشتر از انرژی هسته‌ای را در راستای مقابله موثر با تغییرات آب و هوایی ناشی از استفاده از انرژی‌های پاک قلمداد کرده است. «سدریک لواندوفسکی» مدیر اجرایی تشکیلات انرژی فرانسه EDF که مسئول پروژه پارک هسته‌ای و حرارتی فرانسه نیز است، در واکنش به این ادعا که انرژی هسته‌ای بر پایه تکنولوژی و انرژی "نسل گذشته" بوده و امروزه انرژی‌های پاک و تجدیدپذیری همچون انرژی‌های خورشیدی و بادی در دستورکار بهره‌برداری قرار دارند، طی نوشتاری در خصوص انرژی، مدعی است که در حال حاضر انرژی هسته‌ای دومین منبع انرژی پاک مورد استفاده در جهان است و علاوه بر اینکه منشا تولید ۱۰ درصد الکتریسیته جهانی را به خود اختصاص داده، از سال ۲۰۱۷ تا کنون با رشدی قریب به ۱۵ درصد نیز روبرو بوده است.
در همین حال بر اساس منابع آماری اتحادیه اروپایی موسوم به "یورو استاد"، مجموعه ۲۷ کشور اتحادیه اروپایی منهای بریتانیا حدود بیست و هفت درصد از الکتریسیته خود را از منابع انرژی هسته‌ای به دست می‌آورند که البته این نسبت در کشورهای مختلف با مواضع متفاوت در قبال انرژی هسته‌ای، متغیر بوده و ظاهرا فرانسوی‌ها بیشترین میزان بهره‌گیری از انرژی هسته‌ای را با نزدیک به ۷۰ درصد به خود اختصاص داده‌اند.
بر پایه منابع آماری اروپا، تعداد ۵۴ راکتور جدید هسته‌ای در دنیا در حال ساخت بوده که باید پنج مجموعه جدید را نیز به آن اضافه کرد که در این بین، امارات متحده عربی در سال ۲۰۲۰ اولین مرکز هسته‌ای خود به نام BARAKAAH را وارد شبکه توزیع خود کرده و کشورهایی همچون لهستان و مصر نیز همانند ۲۰ کشور دیگر جهان امکان بهره‌گیری از انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز را در دست مطالعه دارند.
لذا همانگونه که تاکید شد به نظر می‌رسد انرژی هسته‌ای آینده‌ای متفاوت و مقبول‌تری را پیش‌رو داشته و در اینکه انرژی هسته‌ای به عنوان یک انرژی پاک و منطبق با استانداردهای زیست محیطی محسوب می‌شود اجماع بیشتری در جهان در حال شکل‌گیری است.
توجه به این نکته نیز ضروری است که آمار و اطلاعات مجمع بین‌الدولی تغییرات آب و هوایی GIEC متعلق به سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که تولید دی اکسید کربن برای تولید یک کیلو وات ساعت الکتریسیته از انرژی هسته ای، حدود ۱۲ گرم بوده که تقریباً معادل الکتریسیته تولید شده با منشا انرژی‌های بادی و دو برابر و نیم ضعیف‌تر از الکتریسیته خورشیدی و چهل برابر کمتر از نیروگاه‌های حرارتی با مصرف گاز طبیعی و هفتاد برابر کمتر از انرژی زغال سنگ است.
از طرف دیگر، با توجه به حوادثی همچون نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل در اوکراین و فوکو شیمای ژاپن، ملاحظات بسیاری در مورد خطرات ناشی از استفاده از انرژی هسته‌ای برای سلامتی و امنیت جامعه بشری وجود دارد که مانع از اقناع کردن افکار عمومی بین‌المللی برای بهره‌برداری از الکتریسته ناشی از نیروگاه‌های هسته‌ای شده است.
به اعتقاد طرفداران استفاده از انرژی هسته‌ای، به عنوان عاملی که می‌تواند در کاهش بخش اعظم مخاطرات و ناملایمات مربوط به تغییرات آب و هوایی موثر باشد، حوادث چرنوبیل و فوکوشیما هر یک دارای ریشه‌های متفاوت بوده و بررسی علل بروز آنها بسیار قابل توجه است. به زعم این گروه، حادثه در نیروگاه چرنوبیل به خاطر خطای انسانی و سازماندهی تشکیلاتی مشکل‌دار رخ داده است، در حالی که فوکوشیما دستخوش یک فاجعه طبیعی خارج از نرم‌ها و استانداردهای معمول شده و عامل اصلی بروز آن زمین لرزه ۹ ریشتری و به دنبال آن سونامی عظیمی که باعث ویرانی ۶۰۰ کیلومتر از سواحل شمال غربی ژاپن و در عمق حدودا ۱۰ کیلومتری زمین بوده است.
به عبارت دیگر، نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما در نتیجه زمین‌لرزه دچار حادثه نشده ضمن آنکه در مقابل زمین‌لرزه به خوبی مقاومت کرده است و علت حادثه، هفت مورد موج دریایی به ارتفاع ۱۵ متر در شرایط سونامی و با شدت باورنکردنی به مرکز هسته‌ای برخورد کرده و سیستم آبرسانی جهت خنک‌کنندگی و الکتریسیته آن را ویران کرده و در نتیجه فوکوشیما دچار مشکل شده است. ضمن آنکه پس از حادثه یاد شده کشورهای دارنده نیروگاه‌های هسته‌ای، سازماندهی تشکیلات هسته‌ای خود را مجدداً مورد تجدید نظر قرار داده و تامین امنیت بسیار قوی‌تری نسبت به شرایط گذشته در نیروگاه‌ها در نظر گرفتند.
صنعت هسته‌ای شبیه سایر صنایع است؛ با این تفاوت که این صنعت به تمامیت و حاکمیت کشورها در استفاده صلح‌آمیز و نظامی ارتباط پیدا می‌کند و برای بسیاری از کشورهای جهان به منزله بخش استراتژیک حاکمیت تلقی می‌شود. محتوای تکنولوژیکی بالای صنعت هسته‌ای صلح‌آمیز موتور محرک تمامی سیستم صنعتی، مطالعات تحقیقات و آموزش بوده که کشورها را می‌تواند به پیشرفت و توسعه برساند.
از طرفی راهبرد سلطه و مهار هسته‌ای برای ابرقدرت‌های جهانی که مدعی هستند تعهد خود را در زمینه هسته‌ای بروز داده‌اند، اساسی و حیاتی است، ضمن آنکه کشورهایی که برای اولین بار به داشتن نیروگاه هسته‌ای ابراز تمایل کرده‌اند، هدف اولیه‌شان برای داشتن انرژی هسته‌ای را استفاده صلح‌آمیز از این انرژی پاک ابراز می‌دارند. تعارض بین این دو دیدگاه می‌تواند منشاء بسیار از ناملایمات در دستیابی به راهبرد مقابله با تغییرات آب و هوایی تلقی شود.
در هر حال تغییرات آب و هوایی غیر قابل اجتناب است. کاهش دی اکسید کربن ناشی از حیات انسانی و سایر گازهای مخرب و نیز تغییر الگوی زندگی اجتماعی، تنها باعث کم شدن اندکی از سرعت تغییرات آب و هوای می‌شود که البته باید این اقدامات انجام شود، ولی کافی به نظر نمی‌رسند. حمایت از محیط زیست به معنی ایجاد روش‌های جدیدی است که تولید آلودگی کمتر داشته یا اصلا آلودگی نداشته باشند. فصل مشترک بهره‌گیری از تمامی این روش‌ها انرژی است که باعث تولید می‌شود. لذا همه نوع منبع انرژی پاک یا غیرپاک لازم هستند و در این بین انرژی هسته‌ای‌محور ضروری انرژی مفید و پاک برای استفاده بلند مدت خواهد بود.
*دیپلمات پیشین