به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا، دولت تدبیر و امید آخرین نشست کابینه‌اش را صبح یکشنبه دهم مرداد ۱۴۰۰برگزار کرد و به این ترتیب مسوولیت هیات دولتی که یکشنبه ۲۷ مرداد ۹۲ برای نخستین بار کنار هم نشستند؛ تمام شود. سخنان رییس جمهوری در این نشست مروری کوتاه و خلاصه بر فرازو نشیب هایی بود که دولت یازدهم و دوازدهم در هشت سال گذشته تجربه کرد. مرور روزهای سخت و دشوار، روزهایی که شرایط اقتصادی مردم رو به بهبود بود و روزهایی که در جنگ اقتصادی علیه کشور، معیشت مردم قربانی اصلی بود.
رییس جمهوری در این نشست از سکوتی مصلحت آمیز سخن گفت که گرچه کار را برای دولتمردان سخت کرد اما حافظ وحدت کشور بود. حجت‌الاسلام «حسن روحانی» برای بار آخر از تمام منتقدان خواست که شرایط جنگی و تحریم‌های اقتصادی، کرونا و خشکسالی را به عنوان متغیرهای مهم در ارزیابی اقدامات و کارنامه دولت تدبیر و امید به ویژه در دور دوم مورد توجه قرار دهند. در نهایت هم به سیاق تمام سال‌های گذشته از تمام کاستی‌های موجود و دشواری شرایط از مردم عذرخواهی کرد.
سکوت دولت؛ اقتضای مصالح کشور
روحانی در بخش نخست از سخنان خود به یکی از مهمترین نکاتی اشاره کرد که طی سال‌های دولتش به ویژه در سه سال گذشته بارها از سوی منتقدان مورد اشاره قرار گرفته بود؛ سکوت دولت درباره ریشه‌های واقعی شرایط کشور. رییس جمهوری در آخرین جلسه هیات دولت درباره واقعیت‌های کشور به نکاتی اشاره کرد که می‌تواند دلیل سکوت سال‌های گذشته را تا حدودی بیان کند. رییس جمهوری در این سخنرانی تاکید کرد که درباره شرایط کشور سخنی جز واقعیت نگفته اما در عین حال تصریح کرد: «در گذشته با مردم صحبت و اعلام کردیم چیزی برخلاف واقعیت نبوده است و آنچه واقعیت بود را به مردم گفتیم. البته بخشی از واقعیت را به مردم نگفتیم و از نظر من نمی‌شد آنها را بیان کنیم به دلیل اینکه آنها را مفید نمی‌دانستم.»
ریاست جمهوری بر کشوری به بزرگی ایران با تمام ویژگی های منحصربه فرد و شرایط ژئوپلیتیکی، داخلی و روابط بین المللی، نیازمند توجه به تعداد نامتناهی از متغیرها است. متغیرهایی که عدم توجه و دقت درباره هریک می‌تواند آسیب‌هایی به کشور وارد کند. به دلیل همین متغیرها است که روحانی دلیل عدم بیان برخی واقعیت‌ها را اینگونه عنوان کرده است: «یک هدف بسیار بلندی که همه باید دنبال کنیم وحدت ملی است. می‌ترسیدم این دُُُرّ گرانبها صدمه ببیند. به همین دلیل بسیاری از مسائل را به جان خریدم و خیلی از اشکالات را پاسخ ندادم برای اینکه انسجام ملی و وحدت ملی در کشور ما حفظ شود.»
گرچه منتقدان طی چند سال گذشته و بی اعتنا به آسیب دیدن این دُُُرّ گرانبها، بارها دولت را با انواع هجمه‌ها و شایعه‌ها و حاشیه‌ها آزردند اما دولت تلاش کرد در دام رفتار متقابل با این گروه‌ها و افراد نیفتد و حفظ وحدت ملی را بر پاسخگویی به هجمه‌های غیرمنصفانه و حتی غیرعقلانی ترجیح دهد. شاید به همین دلیل است که رییس جمهوری یاداور شد: «اگر شرایط مناسب‌تری بود و همه با هم همکاری کرده بودیم و قوای دیگر بیشتر دولت را یاری کرده بودند، اگر فاصله‌ها کمتر بود و انسجام ملی بیشتر بود به نقاط بهتری می‌رسیدیم.»
قیاس شرایط جنگی و غیرجنگی
دولت تدبیر و امید در نگاهی منصفانه و عاری از غرض ورزی‌های سیاسی می‌تواند به دو دوره کاملا متفاوت تقسیم شود. دوره نخست از مردادماه سال ۹۲ تا اردیبهشت ماه سال ۹۷ است و دوره دوم از آن تاریخ و با خروج آمریکا از برجام آغاز و تا ۱۲ مرداد ۱۴۰۰ ادامه یافت. دوران ثبات، رشد و پیشرفت از سال ۹۲ تا سال ۹۷، دوران جنگ اقتصادی در طول ۳ سال از ۹۷ تا مرداد ۱۴۰۰. شرایط این سه برهه هم از منظر بین المللی و هم از شرایط داخلی تفاوت‌های اساسی باهم دارند و آمارها نشان می‌دهد که اگر روندهای برهه نخست ادامه پیدا می‌کردند و تحریم‌های برهه نخست سد راه نمی‌شدند؛ ایران می‌توانست شرایط بسیار متفاوت‌تری با امروز داشته باشد.
حجت الاسلام روحانی در آخرین جلسه دولت تدبیر و امید، دوره مسوولیت خود را به دولت یازدهم و دوازدهم تقسیم کرد و در ارزیابی آن گفت: «در چهار سال اول از لحاظ داخلی، بین المللی و سرمایه اجتماعی و امید مردم به آینده شرایط بهتری داشتیم. در چهار سال دوم کمی متفاوت بود. به هر حال در چهار سال اول در دوران تعامل با جهان بودیم و به خودمان کاملاً اطمینان داشتیم که حریف قدرت‌های بزرگ در مذاکره هستیم.»
در ادامه، در توصیف روند مرحله نخست، رییس جمهوری به موضوع تورم و رکود پرداخت. روحانی پیش از این هم درباره شرایطی که کشور را تحویل گرفته، سخن گفته بود و واقعیت آن است که دولت تدبیر و امید کار خود را با یک رکود و تورم بی‌سابقه باقی مانده از دولت گذشته آغاز کرد؛ تورم نزدیک ۴۰ درصدی و هم رشد اقتصادی منفی ۷.۶ درصد که به معنای رکود بود. بازگرداندن کشور به ریل منطقی نیازمند تغییرات بزرگ در این ارقام بود که دولت آن را دست‌کم تا پیش از تحریم‌های آمریکا عملی کرد. طی چهار و نیم سال نخست تورم به ۱۰.۲ درصد رسید و این رقم حداقل برای دو سال یک رقم را هم تجربه کرد.
به گفته رییس جمهوری، دولت در اواخر سال ۹۲ تورم ۳۵ درصد را کاهش داد به ۱۵ درصد در سال ۹۳ رساند و در اواخر سال ۹۴ نرخ تورم، تک رقمی شد. این در حالی است که در سال ۹۵ و ۹۶ و سه ماهه اول سال ۹۷ نرخ تورم تک رقمی بود. از بُعد دیپلماتیک هم آلودگی فضای بین المللی به مفهوم ایران هراسی را با تدابیر دیپلماتیک که توافق برجام یکی از آنها بود، تا حد بسیاری از بین ببرد. رییس جمهوری در توصیف این موفقیت هم تصریح کرد: «حتی یک در میلیون تردید نداشتم که در مذاکره با جهان شکست نمی‌خوریم و شکست نخوردیم باز هم اگر مذاکره‌ای بود شکست نمی‌خوریم. آنقدر دیپلمات‌ها و حقوقدان‌های قوی و توانمند در خط مقدم داریم که دیدیم که در مقاطع بسیار حساس به پیروزی رسیدیم.»
چالش‌های جمهوری اسلامی اما پس از روی کار آمدن «دونالد ترامپ» رییس جمهوری آمریکا آغاز شد، تاجر کاخ سفید از همان ابتدا علیه ایران و به ویژه توافق هسته‌ای خط و نشان کشید و سرانجام در اردیبهشت ماه ۹۷ ضمن خروج از برجام کارزار تحریمی شدیدی علیه جمهوری اسلامی به راه انداخت که مهمترین هدف آن فروپاشی نظام سیاسی ایران زیر فشارهای شدید اقتصادی و بین المللی بود. رییس جمهوری در توصیف شرایط کشور در این سال‌ها گفت: «در شرایطی که نگذاشتند نفت ما صادر شود، صادرات ما را با مشکل مواجه و روابط بانکی ما را مسدود کردند. وقتی روابط بانکی در کشور نباشد و از طریق تراستی و دلال معامله می‌کنید حداقل ۲۰ درصد درآمد شما کاهش پیدا می‌کند و اگر چیزی وارد می‌کنید ۲۰ درصد افزایش پیدا می‌کند.»
دولت با پشتیبانی مردم در این مسیر گرچه سختی‌های بسیار دید و آسیب زیادی تحمل کرد اما اجازه تحقق این رویای شوم را به ترامپ، رژیم صهیونیستی و شرکای منطقه‌ای آنها نداد. قدرت دیپلماسی جمهوری اسلامی، قطعنامه‌های قدرتمندترین کشور جهان را با رای منفی از دور خارج کرد و انزوای تحمیل شده به ترامپ به ویژه از سوی متحدان همیشگی خود یعنی اروپا، تا نوامبر ۲۰۲۰ هم ادامه یافت و عهدشکنی در برجام و تحریم‌های ظالمانه علیه مردم ایران؛ در کنار زیاده‌خواهی دیگر داخلی و خارجی، کاخ سفید را از وی گرفت.
توسعه کشور رها نشد
«در شرایط جنگ و فشار سخت توسعه کشور را رها نکردیم»؛ یکی از مهم ترین جملات سخنان رییس جمهوری در آخرین نشست هیات دولت بود. جمله ای که اثبات آن هزاران طرحی است که حتی تحریم هم مانع اجرایی شدن آنها نشد. در سدسازی، تصفیه خانه آب و فاضلاب و رساندن آب به روستاها، خودکفایی در تولید بنزین، پالایشگاه هایی به عظمت بیدبلند، طرح انتقال نفت از گوره به جاسک، انتقال آب از خلیج فارس به فلات مرکزی، انواع مگاپروژه ها ریلی در نقاط مختلف کشور، افزایش بی سابقه تخت‌های بیمارستانی و هزاران طرح دیگر که در یکشنبه‌ها و پنجشنبه‌های افتتاح و پویش الف-ب-ایران مورد بهره برداری قرار گرفت؛ حکایت از آن دارد که که دولت تدبیر و امید در روزهای سخت تحریم و تروریسم اقتصادی و با اتکا به توان و ظرفیت‌های داخلی توانست صدها پروژه مهم اقتصادی و زیرساختی را در کشور به مرحله اجرا برساند و نشان دهد که در جنگ اقتصادی و پس از آن پاندمی کرونا، نه تنها دست بسته نبوده بلکه اقدامات اثرگذار و ماندگاری در کشور به یادگار گذاشته است. برخی از این طرح‌ها علاوه بر آثار اقتصادی دارای پیامدهای استراتژیک هستند و نمی‌توان صرفا با نگاه اقتصادی آنها را مد نظر قرار داد.
مردم محق هستند و دولت عذرخواه
فرهنگ فراموش شده عذرخواهی دولتمردان از مردم در دولت تدبیر و امید احیا شد و این عدم لکنت نشان داد که عذرخواهی صادقانه و تلاش برای رفع نواقص، از مهمترین کنش‌های احیای اعتماد میان دولت و ملت است. در آخرین نشست هیات دولت دوازدهم هم این عذرخواهی در قالب کلیدواژه «حلالیت» اعلام شد و رییس جمهوری گفت: «توان خود را در این زمینه به کار گرفتیم و کار ما بی‌نقص نبوده است، ما عیب داریم و معصوم نیستیم. تلاش این بود که عیب ما کمتر باشد البته اگر عیب و نقصی داشتیم از مردم عذرخواهی و از آنها طلب عفو و رحمت می‌کنیم برای اینکه ما در حد توان اقدامات خودمان را در آن شرایط انجام دادیم.»