۲۳ سال پیش در هفدهمین روز مرداد و در بحبوحه آشوب و جنگ داخلی افغانستان، قلم محمود صارمی خبرنگار ایرانی که در جدال با سانسور خبری حاکم بر اتفاقات افغانستان ایستاده بود تا صدای مظلوم مردم آن دیار را به گوش جهانیان برساند به خونش آغشته شد و روز خبرنگار بر صفحات تاریخ ایران زمین نقش بست.
خبرنگاری یا همان چشم و گوش و زبان جامعه بودن رسالت مقدس و حساسی است که تعهد و صداقت از بارزترین شاخصه‌های آن است، درک درد همنوعان و تلاش برای یافتن مرهمی بر آن جز با عشق میسر نیست، قلمی که برای احقاق حق مظلوم بر صفحه روزگار می‌چرخد، همان سلاحی است که به خبرنگار جسارت و شجاعت می‌دهد قلمی که صدای رسای دفاع از مظلوم است.
با این همه، خبرنگاران خود نیز با موجی از مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند اما هیچ گاه این کاستی‌ها و مشکلات مانع انجام رسالتشان نبوده و نیست و همچنان با عشق و علاقه در بخش‌های مختلف خبری همچون مکتوب، برخط و تصویری فعال هستند. فرارسیدن ۱۷ مرداد بهانه‌ای شد تا کمی به مطالبات این مدافعان بی دفاع بپردازیم که بخش عمده‌ای از آن مربوط به بیمه، امنیت شغلی و معیشت آنان است.
خبرنگاران آزاد یا خرید خدمت با قراردادهای بی پشتوانه و گاه خارج از چارچوب قانون با بی عدالتی و تبعیض در پرداخت حقوق و مزایا و تبعیض های رفتاری به رغم کار مضاعف از جایگاه متزلزلی برخوردارند.
پای درد دل اهالی خبر
یکی از خبرنگاران باسابقه و فعال یکی از رسانه‌ها در مشهد گفت: خبرنگاران آزاد، افرادی گرفتار تبعیض های صنفی و رفتاری هستند.
وی که تمایل نداشت نامش ذکر شود افزود: واژه آزاد برای این نوع خبرنگاران گرچه به معنای نداشتن تعهد سازمانی به اداره یا نهاد خاصی است اما در عمل چنین نیست به طوری که این خبرنگاران در کنار خبرنگاران رسمی در یک مجموعه قرار می گیرند و در شرایطی نابرابر، مسوولیت و کار برابر با خبرنگاران رسمی در ازای دریافت حقوق و مزایای کمتر بر عهده دارند و دلهره از دست دادن کار یا اخراج، مانع از اعتراض آنان به این نوع شیوه رفتاری می شود.
بخش قابل توجهی از خبرنگاران در خراسان رضوی از قشر خبرنگاران آزاد بدون برخورداری از حداقل حقوق قانونی خود هستند، گاه کمترین دستمزد را دریافت می کنند و بیش از ۹۰ درصد آنان بیمه نیستند و کارفرمایان نیز اغلب از بیمه کردن آنان طفره می روند.
وجود خبرنگاران آزاد که سهم زیادی در اطلاع رسانی و دادخواهی بسیاری از اقشار مردم داشته اند به یک معضل در جامعه خبرنگاری تبدیل شده است که هر سال از مشکلات آنان به ویژه در روز خبرنگار سخن به میان می آید اما دریغ از قدمی که برای حل مشکلات آنان برداشته شود.
خبرنگاران، کوزه‌گرانی که از کوزه شکسته آب می‌خورند
یکی دیگر از خبرنگاران فعال در رسانه‌های مشهد نیز با اشاره به سختی فعالیت در عرصه خبر و خبرنگاری گفت: هر شغل و حرفه‌ای سختی‌ها و مشکلاتی را دارد اما فعالیت در عرصه خبر علاوه بر مشکلات و سختی کار همانند دیگر مشاغل، مصائب و مشکلات مضاعفی دارد که استرس زیاد ناشی از حساسیت نوع کار، فعالیت شبانه‌روزی و عدم محدودیت زمانی در تهیه و ارسال خبر، درگیری خبرنگار در طول روزهای هفته حتی روزهای تعطیل، توقع زیاد مسوولان و منابع خبری از خروجی خبر، بخشی از مشکلات خاص و منحصر به فرد این حرفه است.
وی که خواست نامش فاش نشود افزود: درعین وجود این همه سختی و مشکلات بر سر راه خبرنگاران، اجحاف در تعیین و پرداخت حق و حقوق خبرنگاران، مشکلات متعدد معیشتی و اقتصادی و مشکلات روحی و روانی ناشی از فشار کار بر زندگی شخصی و روزانه این قشر سایه افکنده است و در چنین شرایطی است که پوشش بیمه‌ای خبرنگاران به عنوان نخستین حق یک نیروی شاغل از سوی برخی مدیران رسانه‌ها نادیده گرفته می شود حال آن که ضرورت پوشش بیمه در حوزه درمان و بازنشستگی برای شاغلان عرصه خبر از اهمیت بسیار برخوردار است.
این خبرنگار ادامه داد: وضعیت حمایت از خبرنگاران بسیار ضعیف است و در چنین شرایطی استخدام خبرنگاران نیز به حاشیه رفته است و در حال حاضر توجه اندک به مسایل و حمایت از خبرنگاران می‌شود و از طرف دیگر در حوزه آموزش و توانمندسازی خبرنگاران نیز تلاش اندکی صورت می‌گیرد و حتی خبرنگاران تازه‌وارد به این حوزه نیز از نظر افزایش مهارت و توانمندی‌های حرفه‌ای کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند.
کوتاهی مدیران رسانه‌ها در بیمه کردن خبرنگاران
در ادامه به سراغ مسوولان مرتبط با حوزه خبر رفتیم تا چرایی این بی‌عدالتی ها را از زبان آنها بشنویم.
سرپرست اداره مطبوعات و تبلیغات اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار ایرنا از شانه خالی کردن مدیران رسانه ها در زمینه بیمه خبرنگاران و کارکنان رسانه خبر داد و افزود: بیمه خبرنگاران از وظایف مدیران رسانه‌هاست اما در اغلب موارد مدیران تمایلی به این اقدام ندارند تا مجبور نشوند حقوق و مزایا را طبق قانون کار به خبرنگار خود پرداخت کنند.
محسن سمیع افزود: البته وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز برای پوشش بیمه‌ای خبرنگاران آزاد پیش‌بینی‌هایی کرده است و این خبرنگاران می‌توانند از طریق عضویت در صندوق اعتباری هنر از مزایای خاص از جمله بیمه و سایر مزایا نظیر هنر کارت و ارائه تسهیلات برخوردار شوند.
وی ادامه داد: بر این اساس خبرنگاران آزاد با ثبت نام در سامانه جامع رسانه‌های کشور و صندوق اعتباری هنر از تمام مزایای پیش‌بینی شده بهره‌مند می شوند.
سرپرست اداره مطبوعات و تبلیغات اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی گفت: فرار مدیران رسانه‌ای از بیمه کردن کارکنان از معضلاتی است که برای کاهش آن مقرر شد مدیران رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها لیست خبرنگاران خود را در سامانه جامع رسانه‌های کشور بارگذاری کنند تا از این طریق رصد بیمه‌ای انجام شود اما بسیاری از مدیران رسانه‌ها به این موضوع نیز تمکین نکردند.
وی افزود: خبرنگاران اغلب قرادادهای معتبر و محکمی ندارند و به همین دلیل پیگیر قانونی مطالبات خود نیستند و می ترسند در صورت شکایت و پیگیری قانونی مطالباتشان کار خود را از دست بدهند.
بیش از ۹۰ درصد از خبرنگاران استان فاقد بیمه هستند
مدیر خانه مطبوعات خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: خبرنگاران با مشکلات مختلف به ویژه در بخش صنفی روبرو هستند و نبود امنیت شغلی از مهمترین این مشکلات است.
مجتبی محمودی افزود: بیش از ۹۰ درصد از خبرنگاران فعال در استان خراسان رضوی فاقد پوشش بیمه هستند و در گذشته رسانه‌ها سهم بیمه‌ای از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داشتند که آن هم به حداقل رسیده است.
وی ادامه داد: بیمه خبرنگاران در صندوق اعتباری هنر همراه با بیمه هنرمندان است اما در هیات تصمیم‌گیری در وزارتخانه خبرنگاران نماینده و عضوی ندارند.
مدیر خانه مطبوعات خراسان رضوی گفت: این تشکل برای کاستن از هزینه‌های درمانی خبرنگاران در خرداد ماه امسال اقدام به رونمایی از کارت همیار سلامت کرد که در این طرح خبرنگاران استان برای نخستین بار در کشور کارت "خبرنگار همیار سلامت" را دریافت می‌کنند و با این کارت از تخفیف ویژه در خدمات بهداشتی و درمانی بیمارستانها و مراکز درمانی بهره‌مند می شوند.
وی با بیان اینکه تاکنون ۴۰ خبرنگار برای دریافت این کارت در سایت خانه مطبوعات ثبت نام کرده‌اند افزود: علاوه بر مراکز دولتی، ۵۰ مرکز درمانی، کلینیک و پاراکلینیک و مطب‌های خصوصی در مشهد از ۱۰ تا ۵۰ درصد تخفیف را برای دارندگان این کارتها لحاظ می‌کنند.
محمودی ادامه داد: همچنین با پیگیری های انجام شده توسط هیات مدیره خانه مطبوعات و رسانه های خراسان رضوی و مساعدت یکی از بانک های استان، امکان پرداخت تسهیلات قرض الحسنه بدون سپرده گذاری توسط این بانک صرفا به اعضای خانه مطبوعات و رسانه های خراسان رضوی فراهم شده که مبلغ این تسهیلات ۵۰ و ۱۰۰ میلیون ریال است.
وی گفت: آموزش نیز یکی دیگر از دغدغه‌ها و ضرورتهای رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های مجازی است و در فضای مجازی شاهد افسارگسیختگی هستیم و اعتماد مخاطب به شدت کم شده است، قوانین به روز و ساز و کار اخذ مجوز نیز شفاف نیست.
مدیر خانه مطبوعات خراسان رضوی افزود: در حال حاضر و به خصوص پس از شیوع ویروس کرونا، مطبوعات و دفاتر نمایندگی آن دچار مشکلات جدی شده‌اند و بودجه‌های حمایتی از مطبوعات که همان تبلیغات و فروش است به شدت کاهش یافته و نفس مطبوعات به شماره افتاده است.
۲ هزار و ۱۰۰ خبرنگار، عکاس، فیلمبردار، مستندساز و فعال رسانه‌ای در خراسان رضوی فعالیت می‌کنند.
هفدهم مردادماه سال ۱۳۷۷، محمود صارمی خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی، به همراه هشت نفر از اعضای کنسولگری ایران در مزار شریف افغانستان به دست گروهک تروریستی طالبان به شهادت رسید. شورای فرهنگ عمومی کشور در نخستین سالگرد این رخداد، ۱۷ مرداد را به پاس قدردانی از این تعهد و پایبندی حرفه ای "روز خبرنگار" نامید.