محمد باقر قالیباف در در ۲۷ تیر ۱۴۰۰ خورشیدی در آغاز نشست جلسه علنی مجلس شورای اسلامی سخن از رانت خواری و دلالی در حوزه انرژی به میان آورد. صحبت هایی که با توجه به اهمیت حوزه انرژی به خصوص برق در کشور محل تامل است و می بایست به صورت جدی تری به آن پرداخته شود. این گفته ها باعث شد تا پژوهشگر ایرنا با «کریم کبری» رییس کمیته انرژی های تجدیدپذیر سندیکای صنعت برق گفت و گویی انجام دهد که در ادامه متن آن را می خوانیم:
کم کاری در تولید انرژی
کبیری با بیان اینکه در حوزه انرژی برق و آب هر آنچه که هست کم کاری و کسری کارکرد است نه دلالی و رانت خواری، گفت: از مشکلات اساسی در حوزه انرژی این است که بر اساس قانون و طبق برنامه توسعه پنجم ظرفیت کشور می بایست ۱۰۰هزار مگاوات باشد که اکنون ۸۵ هزار مگاوات است؛ یعنی در این زمینه کم‌کاری اتفاق افتاده است و متناسب با میزان نیاز کشور که به تبع آن افزایش ظرفیت مصرف بخش خانگی، صنعتی، کشاورزی و تجاری را در پی خواهد داشت، در حقیقت بر تولید انرژی افزوده نشده است.
حدود ۵۵ درصد از تولید برق و انرژی کشور با بخش خصوصی است
رییس کمیته انرژی های تجدیدپذیر سندیکای صنعت در مورد مشکل دیگر حوزه انرژی اظهار داشت: به دلیل اینکه حدود ۵۵ درصد از تولید برق و انرژی کشور با بخش خصوصی است و برای تعمیرات، نگهداری و بهره برداری نیروگاه های خود نیازمند پول است، متاسفانه وزارت نیرو نتوانسته به تعهدات پرداختی خود در خصوص نیروگاه های بخش خصوصی عمل کند و بخش خصوصی هم در موعد مقرر تامین‌ها را انجام نداده است. لذا در تولید ۸۵ هزار مگاوات هم دچار مشکل هستیم و علی‌رغم این مقرر بود ۵ هزار مگابایت از انرژی های تاثیرپذیر تولید برق داشته باشیم که این هم محقق نشد و حدود ۹۰۰ مگاوات یعنی زیر یک درصد از ظرفیت محصولی کشور توانستیم انرژی های تاثیرپذیر را توسعه دهیم.
انتخاب های نامناسب در حوزه مدیریت انرژی
این کارشناس حوزه انرژی با اشاره به اینکه حوزه انرژی در کشور شامل آب، بر ق، نفت و گاز است، بیان داشت: در حوزه نفت و گاز هم موضوع رانت‌خواری و دلالی را نمی‌توان متصور شد، همه به دنبال رشد و توسعه ایران هستند منتهی مشکل این است که یا آگاه آن حوزه نیستیم یا توانمند در حوزه مربوطه نیستیم و اشتباهی به عنوان مسوول در یک حوزه انتخاب می‌شویم. بنابراین عدم انتخاب مناسب باعث می‌شود که توانایی مدیریت حوزه مربوطه را نداشته باشیم و این ناشی از سوء مدیریت است نه لزوماً دلالی و رانت.
کبیری خاطرنشان کرد: ما کشوری نیازمند رشد و توسعه و یکسری کالاهای اساسی در دنیا هستیم که دولت هم به زعم خود دنبال رفع و رجوع این مشکلات بوده است اما نتوانسته در این حوزه موفق عمل کند. باید نیازهای کشور در حوزه انرژی هم تامین می‌کردیم لذا برای تامین این نیازها باید اهدافی طراحی می‌شد، برای اهداف بایستی طرح ها و برنامه هایی عملیاتی تعریف می‌شد، برای این طرح‌ها و برنامه های عملیاتی فرآیندهای اجرایی پیش‌بینی می‌شد که بر اساس آن فرآیندهای اجرایی اقدام به عملیاتی شدن طرح ها می کردند.
برنامه‌های عملیاتی در حوزه انرژی موفق نبوده‌اند
رییس کمیته انرژی های تجدیدپذیر سندیکای صنعت در پاسخ به این سوال که آیا اهداف و نیازهای کشور در حوزه آب، برق، گاز و نفت شناسایی و پیش‌بینی شده و برنامه های عملیاتی برای رسیدن به این اهداف تعریف و اجرا شده است، گفت: خیر متاسفانه وقتی این مشکلات مطرح می‌شود بی پولی و کمبود بودجه را بهانه می‌کنند که از واقعیت و منطق به دور است. پول از کجا بدست می‌آید؟ به طور مشخص حاصل کار شماست و وقتی کاری نمی‌کنید پولی هم در قبال آن بدست نمی‌آورید. شما می‌توانید به اندازه کاری که در کشور تولید می کنید نقدینگی داشته باشید. چنانچه پروژه ای تعریف کنید، به میزان پیشرفت آن هم پول دریافت می کنید نه تورم ایجاد می کند و نه رشد نقدینگی در کشور بوجود می‌آید.
به گفته کبیری عده ای درآمد را فقط در وجود منابع خارجی دیده اند و تمرکز اولیه بر روی عدم وجود منابع ارزی و برداشته شدن تحریم گذاشته اند در صورتی که کاملاً اشتباه و نادرست است. چون خلق پول با تولید اتفاق می افتد و در زمینه تولید نیز ۲موضوع مد نظر است؛ اول اینکه تولید برای رفع نیاز و توسعه جامعه و کشورانجام شود. وقتی نیاز داخلی را به طور کامل تامین کردیم و ظرفیت مازادِ تولید داریم و دوم به فکر صادرات آن باشیم و درآمد ارزی کسب کنیم. ما الان حتی در بحث تولید برق، آب، نفت و گاز دچار کمبود هستیم، در زمستان گاز کم می‌آوریم. آیا به اندازه کافی نفت به پتروشیمی هامون تزریق کردیم و به میزان نیاز در کشور پتروشیمی و پالایشگاه احداث کردیم؟ خیر. اینها همه از سوء مدیریت ناشی می شود. در بحث درآمد داخلی نیاز به ارز نداریم، اینکه ما محصول و متریالی را در داخل نتوانیم تولید کنیم با ارز حاصل از مازاد تولید داخلی می توانیم تامین کنیم و بعد برای رفع نیاز داخلی، واردات کالاهای اساسی را انجام دهیم. متاسفانه در تامین نیاز کالاهای اساسی بدترین روش و ابزار بکار گرفته می‌شود در حالی که ساده ترین مدیریت را می‌توان انجام داد.
با افزایش تولید مورد نیاز جامعه هر گونه تحریمی بی تاثیر است
این کارشناس حوزه انرژی با اشاره به اینکه ارز۴۲۰۰ را فقط به کالاهای اساسی تخصیص ندادیم، عنوان کرد: نیاز به ورود کالاهای اساسی در کشور نباید به وجود آید. کشوری که بتواند تولیدات خود و خصوصاً کالاهای باکیفیت را به طور مستمر بیشتر کند و ابتدا نیاز خود را تامین کند بعد مازاد نیاز خود را صادر کند، در حقیقت اقدام به خنثی سازی تحریم کردهه است. لذا با افزایش تولید مورد نیاز جامعه هر گونه تحریمی بی تاثیر است و تحریم کنندگان نیازمند ما می‌شوند و ما می‌توانیم آنها را تحریم کنیم.
راهکارهای کلی در خصوص انرژی
کبیری راهکار کلی و اولین اقدام در خصوص انرژی را انتخاب مدیران دانا، توانا و علاقه مند به حوزه انرژی دانست و اشاره کرد: امیدواریم دولت سیزدهم که شعار او بکارگیری چنین اشخاصی در مدیریت است را عملی و اجرا کند تا شاهد شکوفایی و رشد در کشور باشیم. راهکار بعد نیز از راهکار اول نشأت می‌گیرد؛ یعنی مدیر توانمند باید بتواند برنامه های کشور را از سیاست های کنونی نظام در حوزه تخصصی و انرژی به سرانجام برساند. حوزه انرژی ما در وزارت نفت و نیرو خلاصه می‌شود؛ یعنی باید این ۲ وزارتخانه بتوانند سیاست های کنونی نظام را در تمام حوزه ها به بهترین نحو ممکن به نتیجه برسانند. لذا برای اینکه ما شاهد رشد و شکوفایی حوزه انرژی برق باشیم در سند راهبردی ملی انرژی کشور که در سال ۱۳۹۶ مصوب شد پیش بینی های لازم برای توسعه شده است که می گوید واقعی سازی قیمت برق در بخش مصرف کننده و در بخش تولید کننده. بالاخره این وزارتخانه برق تولیدی را از تولیدکنندگان می‌خرد و به مصرف کننده هم می‌دهد منتهی نه به قیمت تمام شده بلکه به قیمت پایین تر از قیمت تمام شده.
اساسی‌ترین گام در حوزه انرژی برق، واقعی‌سازی قیمت است
وی با تاکید بر اینکه اولین و اساسی ترین گام در حوزه انرژی برق واقعی سازی قیمت برق در کشور است، ادامه داد: واقعی سازی سبب می شود که هم مصرف کننده با قیمت واقعی برق مواجه باشد و هم تولید کننده برق. در گام بعدی دولت و وزارتخانه نیرو باید از حلقه تولید، توزیع و فروش برق خارج شوند و این مراحل به دست مردم سپرده شود. راهکار و گام آخر نیز صیانت از سوخت‌های فسیلی، صرفه‌جویی در مصرف سوخت، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سایر موارد را در بر می‌گیرد. در بحث واقعی سازی قیمت برق ما چهار نوع مصرف کننده خانگی، اداری، کشاورزی وصنعتی را داریم که این مصرف کنندگان باید با قیمت واقعی برق نه قیمت تمام شده برق مواجه شوند و قیمت برق را به صورت واقعی پرداخت کنند. در بحث واقعی سازی قیمت برق، باید تولید کننده برق تلاش کند برق را به کمترین قیمت تولید کند، وزارت نیرو هم از تولید کننده ای که با قیمت پایین تری تولید می کند برق را خریداری می نماید. بنابراین نوعی رقابت ایجاد می‌شود که وزارت نیرو نقش واسطه ای را دارد که برق از تولید کننده می‌خرد و با همان قیمت به بخش های مصرف کننده می‌رساند.
حمایت از مصرف کننده در بخش خانگی
رییس کمیته انرژی های تجدیدپذیر سندیکای صنعت با بیان اینکه در بخش خانگی برای اینکه از مصرف کننده حمایت کرده باشیم سه گروه در نظر گرفته شده است، توضیح داد: این سه بخش شامل بخش مصرف کم، مصرف متوسط و پرمصرف می شود که در بخش کم مصرف یارانه حمایتی به آن تعلق می گیرد و در بخش مصرف متوسط و مصرف زیاد نیز فرضاً تا ۳۰۰ کیلووات در ماه از تعرفه کم مصرفی استفاده می‌کنند. لذا از ۳۰۰ کیلووات تا ۶۰۰ کیلووات در بخش مصرف متوسط قرار می‌گیرد و باید بدون یارانه باشد یعنی به قیمت تمام شده ای که تولید کننده برق از وزارت نیرو می‌خرد به همان قیمت باید به وزارت نیرو پرداخت کند. چون وزارتخانه نیز باید به پیمانکارانی که از خود مردم هستند آن را پرداخت کند. در بحث حلقه تولید، توزیع و فروش که باید وزارت نیرو خارج و دست مردم سپرده شود، یعنی تولید کننده برق از مردم باشد. در حال حاضر ۴۵درصد نیروگاه‌ها دست بخش دولتی است که اینها هم باید در اختیار مردم قرار بگیرد. ضمناً در بخش توزیع، شرکت توانیر عهده دار توزیع برق در کشور است که در این خصوص وزارت نیرو باید فقط مالکیت خطوط انتقال اصلی یا فوق توزیع را در اختیار داشته باشد.
کبیری اظهار داشت: باید شبکه توزیع نیز به مردم واگذار شود تا آن را اداره و به صورت خصوصی به مردم بفروشند و مردم یاد بگیرند که برق را از کسی که با قیمت ارزان تر تولید و بدست آنها می‌رساند، خریداری کنند. مشابه اتفاقی که الان در بحث تلفن های همراه صورت می‌گیرد و مردم خودشان انتخاب می‌کنند، هر چند انتخاب آنها محدود است اما می دانند که کدام شرکت ها خدمات بهتری ارائه می دهند. در بحث انرژی برق تولیدکنندگان برق ما الان زیاد است لذا باید تلاش کنیم که توزیع کنندگان هم مشخص شوند تا بدانیم برق را از چه کسی خریداری می‌کنیم.
بسترسازی برای خرید برق از بورس
این کارشناس حوزه انرژی در پایان یادآور شد: راهکار دیگری در حال بستر سازی است تا مردم برق خود را از بورس خریداری کنند. این روش چنانچه قاعده‌مند و اصولی اتفاق بیفتد راهکار خوبی است البته به شرطی که دولت در قیمت گذاری ها دخالت نکند و بازار به طور کامل آزاد باشد تا مردم بتوانند خرید خود را انجام دهند. در بحث حوزه انرژی تاثیرپذیر هم بالاخره عوارضی وجود دارد که از مردم دریافت می‌شود، یکی از اساسی ترین منابع تاثیرپذیر همین بحث صرفه جویی سوخت است که از طریق احداث نیروگاه های تاثیرپذیر، پول آن سوخت باید در اختیار توزیع‌کنندگان برق تاثیرپذیر قرار بگیرد. علی‌القاعده اگر ما راهکار واقعی سازی قیمت برق و راهکار دوم را درست انجام داده باشیم در این صورت برگ برنده با بخش تاثیرپذیر است و اتوماتیک همه تولیدکنندگان برق به سمت توسعه تاثیرپذیر می‌روند چون مواد اولیه ای به نام گاز را لازم ندارند و انرژی باد، آب و خورشید نیز رایگان در اختیار نیروگاه‌ها قرار می گیرد. ماده، واحدهای قانونی هم برای این حوزه در نظر گرفته شده است فقط باید درست اجرا شود که بتوانیم در کوتاه مدت و در نهایت بلندمدت شاهد رشد و توسعه این حوزه باشیم.