اولین روز از سال ۱۴۴۳ هجری قمری را در حالی آغاز می کنیم و به استقبال از ماه عزای حسینی می رویم که ویروس کرونا دست بردار نیست؛ طوری که رکورد این بیماری در موج پنجم شکسته شد و از چند روز پیش آمار قربانیان به بیش از ۵۴۰ نفر رسید. با این حال، گوشه و کنار کوچه ها و خیابان های شهرهای ایران حال و هوای محرم را به خود گرفته و مردم با سیاهپوش کردن مساجد، کوچه ها و خانه های خود به استقبال از عزای حسینی می روند.
همانگونه که پیش بینی می شد عزاداری های محرم امسال همچون سال گذشته با محدودیت های کرونایی همراه خواهد بود و با توجه به شیوع شدید موج دلتا که به گفته کارشناسان رام شدنی هم نیست، ضرورت توجه به شیوه نامه های بهداشتی را بیش از گذشته می طلبد. آیت الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور هم دو روز پیش (یکشنبه) در جلسه هیات دولت به این مساله اشاره کرد و گفت: عزاداری‌های ماه محرم با فرهنگ دینی و ملی مردم عجین شده و علاقه عمیق مردم کشورمان به امام حسین(ع) و یاران شهیدش از جلوه‌های بسیار زیبای ارادت ایرانیان به خاندان عصمت و طهارت(ع) است. اگرچه ذکر مناقب اهل بیت(ع) در ایام محرم برکات زیادی دارد اما با توجه به شرایط سخت کرونایی کشور، رعایت حداکثری پروتکل‌های بهداشتی از ضرورت‌هایی است که عاشقان اهل بیت(ع) و مسئولان هیئت‌های عزاداری باید به آن توجه ویژه داشته باشند.
وی با بیان اینکه انس زنان و مردان ایرانی با عزاداری‌های ایام محرم روحیه خودباوری و ایثار را در کشور تقویت کرده و به حل و فصل مسائل کشور کمک می‌کند، افزود: حفظ جانِ مردم، اولویت اول است. متولیان ورزشگاه‌ها و اماکن غیرمسقف، با هیات‌های عزاداری نهایت همکاری و همراهی را داشته باشند تا بتوانیم هم به عزاداری‌های محرم بپردازیم و هم اصول بهداشتی را به طور کامل رعایت کنیم تا کشور از این شرایط سخت به سلامت عبور کند.
چند روز پیش نیز ستاد ملی مدیریت بیماری کرونا پس از بحث های کارشناسی، پیشنهادهای سازمان تبلیغات اسلامی برای برگزاری مجالس عزاداری محرم ۱۴۰۰ را ابلاغ و اعلام کرد برگزاری هیئت در فضای باز با یک سوم ظرفیت و در فضای بسته با یک چهارم ظرفیت اشکالی ندارد و زمان برگزاری مجالس حداکثر ۲ ساعت است. استفاده از طبل و سنج با شرط شخصی بودن یا ضدعفونی کردن هنگام جابجایی بین افراد و دسته‌روی به صورت محلی و با رعایت فاصله‌گذاری و استفاده از ماسک به صورت مستمر نیز جزو شرایط برگزاری هیات های عزاداری در ماه محرم است.
عزاداران حسینی امتحان خود را سال‌هاست پس داده اند؛ چه در هشت سال دفاع مقدس و بمباران های شهری دشمن بعثی، چه در شرایط بد اقتصادی و چه در زمان آرامش و ثبات اقتصادی و چه در شرایط کنونی که با آزمون کرونا دست و پنجه نرم می کنند، از عزای حسینی غافل نمی شوند و تلاش می کنند نمکی بر آش عزای سیدالشهدا (ع) اضافه کنند تا نامشان جزو عزاداران حسینی ثبت شود.
ضرورت آشنایی با آداب ماه محرم
حجت الاسلام محمدمهدی زارعی گلپایگانی استاد حوزه علمیه اصفهان به خبرنگار معارف ایرنا گفت: ما باید برای زمان های خاصی که می تواند برای ما تعالی داشته باشد برنامه ریزی کنیم و حداکثر بهره برداری را از این فرصت داشته باشیم و برای مهمانی معنوی سیدالشهدا که با ماه محرم شروع می شود، نیز باید خودمان را آماده کرده باشیم.
وی افزود: در تمام زمینه ها آدابی به ما توصیه شده است. از آداب نماز و روزه گرفته تا ارتباط با پدر و مادر که این آداب قرار است برای ما زمینه تعالی بیشتری را فراهم کند. درمورد ماه محرم نیز این مساله مطرح است؛ یعنی باید به این ماه و الطافی که خدا در این ماه قرار داده، توجه، قدرشناسی و مسئولیت شناسی داشته باشیم که در مجموع به آنها آداب گفته می شود.
این کارشناس مذهبی ادامه داد: نکته اصلی در ماه محرم این است که با تفکر وارد این ماه شویم. یعنی خالی از فکر و اندیشه نباشیم و بتوانیم تمام ظرفیت این ماه را با نیروی تفکر درک کنیم. مانند زهیر و حر که با تفکر به این نتیجه رسیدند که با تمام وجود برای سیدالشهدا جانفشانی کنند و از جان خود مایه بگذارند. تفکر درباره درباره اهداف سیدالشهدا (ع) و این که آن حضرت حاضر به جانفشانی در راه این هدف شدند، می تواند باعث شود تا انسان یار امام حسین (ع) باشد و یا به انحطاطی برسد که دشمنان او رسیدند و اینها باعث تعالی انسان می شود و به همین دلیل در روایات تاکید شده که گاهی یک ساعت تفکر از عبادت یک سال یا ۷۰ سال برتر است.
ماه محرم و هیجان و شور حسینی یک حدی هر چند حداقلی از تفکر را به همراه می آورد ولی ما باید از آن حداقل ها عبور کرده و بینش و تفکر را در این ماه به حداکثر برسانیم.
در این ایام پارچه های سیاه و کتیبه های عزا، زینت بخش مساجد و حسینیه ها می شود و حتی زنگ تلفن های همراه نیز با نوحه و مصیبت نواخته می شود و برخی از عزاداران خودروهای خود را مزین به اشعار عاشورایی و سروده های حماسی کربلا می کنند.
نکته مهم اینجاست که حال و هوای حسینی را باید در دل ها ایجاد کرد و آنگاه رنگ و بوی عزای امام حسین را در کوچه و خیابان و شهر گسترش داد. دل که بلرزد، اشک نیز سرازیر می شود. اشک ریختن و گریستن در مصائب اهل بیت (ع) به ویژه سرور آزادگان جهان، حسین بن علی (ع) نشانه عشق به آنان است و علاوه بر سازندگی های تربیتی برای سوگوار، موجب اجر و پاداش الهی در آخرت و بهره مندی از شفاعت امام حسین (ع) است؛ به گونه ای که امام صادق (ع) فرمود: امام حسین (ع) برای عزادار خود و کسی که برای آن حضرت گریه می کند؛ طلب آمرزش می کند.
در محرم تماشاچی نداریم
حجت الاسلام زارعی گلپایگانی با اشاره به حضور گسترده مردم در هیات ها و برنامه های عزاداری گفت: برخی افراد مراسمی را در منزل یا جمع هایی برگزار می کنند یا کمک به افرادی می کنند که برپاکننده مراسم حسینی هستند. در حقیقت حضور ما در متن محرم بسیار ارزشمند است. گاهی در یک ماجرایی می ایستیم و تماشا می کنیم و تماشاچی بودن برای ما بی تاثیر نبوده است. یعنی اتفاقاتی را تماشا کرده و بهره برده ایم ولی در ماه محرم توصیه شده که تماشاچی نباشیم بلکه باید در متن باشیم و به جای تماشا کردن، باید آن حماسه را اجرا کنیم. این همراهی، زحمت کشیدن و همکاری کردن برای اقامه عزای سیدالشهدا جزو آدابی است که باید درنظر داشت.
وی تاکید کرد: از ورود ماه محرم با سیدالشهدا صادقانه نجوا کنیم که وارد این ماه می شویم و دوست داریم جزو یاران آخرالزمانی آن حضرت باشیم و به ما گفته اند اگر دل شما با هر کسی باشد، در حقیقت با او هستید و ما دوست داریم این چنین باشد و تمام دغدغه ها و انگیزه هایمان امام حسینی باشد.
گوهری گرانبها به نام اشک
احادیث فراوانی درباره گریه بر حسین (ع) و گریاندن دیگران که همان مصیبت خوانی و روضه خوانی باشد؛در منابع دینی ذکر شده است. به عنوان نمونه امام صادق(ع) پاداش ذکر مصیبت و روضه را فراتر از سنجش و اندازه گیری دانسته و فرمود «هر چیزی پاداش و مزدی دارد؛ مگر اشکی که برای ما ریخته شود.» و همچنین فرمود «هر ناله و گریه ای مکروه است؛ مگر ناله و گریه بر حسین(ع)».
زارعی گلپایگانی گفت: امام رضا(ع) فرمود هرگاه ماه محرم فرا می رسید پدرم خندان دیده نمی شد. ممکن است افرادی موضوع اشک بر حسین را درک نکنند. افرادی که ادعای روشنفکری دارند، در واقع با این ادعا، خودشان را از بسیاری لطافت ها محروم می کنند. اشک بر سید الشهدا (ع) گوهری گرانبهاست که بسیار تاثیرگذار است تا انسان مقرب و «هم افق» با حسین شود و خود را از غم های دنیا و عقده های حقیر دنیا نجات دهد. گناهان انسان با این اشک بخشیده می شود و ما نباید فهم متعالی و عرفانی اشک را دست کم بگیریم.
وی اشک ریختن برای سیدالشهدا را جزو آداب ماه محرم برشمرد و گفت: ما باید با تمام وجود در حماسه عاشورا حضور پیدا کنیم و این حضور با تمام روح باعث می شود تا احساس، فکر و عقلش به جوشش در آید و اشک بر سیدالشهدا و مصایب آن حضرت ریخته شود. اشک ریختن در واقع الگوبرداری از اهل بیت است. چون اهل بیت گریه بر سید الشهدا را انجام می دادند و توصیه می کردند و بسیاری از بزرگان از اهل معنا توفیقات معنوی خود را مدیون اشک بر سیدالشهدا می دانستند.
کسب آمادگی در دهه اول محرم
بیایید این روزهایمان را متفاوت با روزهای دیگر سپری کنیم و شب و روزمان را با حال و هوای کاروان حسینی (ع) مقایسه کنیم. بیایید برای کسب آمادگی بیشتر برای عزای حسینی به امام رضا (ع) اقتدا کنیم که تا ماه محرم فرا می‌رسید، لبخند از لبان آن حضرت محو می‌شد و دیگر کسی ایشان را خندان نمی‌دید. بزرگان دین و اخلاق سفارش هایی برای این روزها دارند و شیعیان با ورود به ماه محرم و عمل کردن به این سفارش ها خیمه عزا در دل های خود برپا کرده و با پوشیدن لباس مشکی به استقبال کاروان سیدالشهدا(ع) می روند.
سفارش های اخلاقی آیت الله میرزا جواد ملکی تبریزی از آن توصیه هایی است که ارادتمندان سیدالشهدا(ع) می توانند با به کار بستن آن ها یک عزاداری عارفانه و آگاهانه ای را حداقل در دهه اول ماه محرم داشته باشند. وی در کتاب المراقبات برای دهه اول ماه محرم مطالبی را بیان کرده که علاوه بر دستورات اخلاقی، ذکر مصیبت هم هستند و گاهی نیز درجه ایمان و اخلاص دوستداران اهل بیت را به سنگ محک گرفته و می آزماید.
این استاد اخلاق امام خمینی(ره) نوشت: سزاوار است حال دوستان ائمه اهل بیت به حکم دوستی، وفا و ایمان به خدا و پیامبر (ص) در دهه اول محرم تغییر نموده و در دل و سیمای خود، آثار اندوه و درد این مصیبت های بزرگ و دردناک را آشکار نمایند. باید مقداری از لذائذ زندگی مانند خوردن، نوشیدن و حتی خوابیدن و سخن گفتن (مگر درحد ضرورت) ترک نموده و مانند کسی باشند که پدر یا فرزند خود را از دست داده است.
ملکی تبریزی افزود: نباید احترام ناموس خدا و احترام پیامبر(ص) و احترام امامش (ع) کمتر از احترام خود و نزدیکانشان باشد و لازم است که خدا و پیامبر(ص) و امامش (ع) را بیش از خود، فرزندان و نزدیکانش دوست داشته باشد.
وی با استناد به آیه ۲۴ سوره توبه که می فرماید «بگو اگر پدران و پسران خود را بیش از خدا و رسولش و جهاد در راه او دوست دارید، منتظر باشید تا خداوند مطلب مورد نظر خود را انجام داده و شما پشیمان و زیانکار شوید»، داستانی جالب از فرزند خود نقل کرد و نوشت: یکی از فرزندان کوچکم در دهه اول محرم فقط نان خالی می خورد و تا جایی که می دانم کسی به او نگفته بود که این کار را انجام دهد و گمان می کنم سرچشمه این کار دوستی باطنی او بود. حال اگر کسی نتواند در تمام دهه اول این کار را انجام دهد باید در روز تاسوعا، عاشورا و شب یازدهم نان خالی بخورد و تا عصر روز عاشورا، مواردی همچون خوردن، آشامیدن و حتی دیدار با برادران دینی را رها کند و آن روز را روز گریه و اندوه خود قرار دهد.
مواسات با سیدالشهدا
ملکی تبریزی در دهه اول محرم سفارش می کند که عزاداران و دوستداران سیدالشهدا زیارت عاشورا بخوانند و اضافه کرد: اگر می تواند مراسم عزاداری آن حضرت را در منزل خود با نیتی خالص برپا نماید و اگر نمی تواند، در مساجد یا منازل دوستانش به برپایی این مراسم کمک کرده و این مطلب را از مردم بپوشاند تا به اخلاص نزدیک شده و از خودنمایی دور شود.
این استاد اخلاق اضافه می کند: مواسات (همدلی و همراهی) با امام حسین (ع) و اهل بیت باید به خاطر صدمات ظاهری که به آن حضرت وارد شد، باشد ولی از این مطلب هم نباید غافل شد که صدمات ظاهری که بر آن حضرت وارد شد در مورد هیچکدام از پیامبران و جانشینان آنان و حتی درمورد هیچیک از جهانیان شنیده نشده است. بنابر این دوستانش باید کارهایی را که مناسب این مصیبت بزرگ است به خاطر مواسات با آن حضرت در این مصیبت انجام دهند، به گونه ای که گویا این مصیبت بر خود، عزیزان و فرزندان یا خویشان آنان وارد شده است. زیرا امام به فرموده جدش سزاوارتر از آنان نسبت به خودشان می باشد و به این جهت او این مصیبت را پذیرفت و وجود شریف خود را فدای پیروان خود نمود تا آنها را از عذاب دردناک رهایی بخشد.
وی در ادامه به بیان مصیبت های سیدالشهدا (ع) پرداخت و افزود: آن حضرت فرزندان و عزیزان خود را یتیم نمود، به اسارت حرم و زنان و حضرت زینب (س) رضایت داده و اصغر و اکبر و برادران و دودمان خود را سر برید تا پیروانش را از گمراهی و پیروی گمراه کنندگانی که هلاک شده و دیگران را به هلاکت می کشانند نجات داده و به این وسیله آنان را از گناهان بزرگ و آتش رهایی بخشد. بنابر این به حکم وفا و مواسات که از صفات عالی انسانی است لازم است که همان چیزی را که امام حسین (ع) به آنان عنایت کرده، آنان نیز به امام تقدیم نموده و همانگونه که امام خود را فدای آنها نمود آنان نیز خود را فدای او نمایند و حتی اگر چنین کاری را نیز انجام بدهند باز هم به خوبی با او مواسات ننموده اند. زیرا وجود شریف او قابل مقایسه با دیگران نیست. چون سیدالشهدا (ع) مانند پیامبر (ص) علت آفرینش تمام موجودات و سرور تمام مخلوقات و پیامبران و فرشتگان نزدیک به خداوند بوده و محبوب خداوند و محبوب محبوب اوست.
وی حال شیعیان حسینی را در دهه اول محرم این گونه تشریح کرد که با گفتاری صادقانه و با زبان حال به امام حسین (ع) بگوید:
- کاش به جای تو تمام این بلاها بر سر من آمده و فدای تو می شدم.
- کاش خویشان و فرزندان من به جای خویشان و فرزندان تو کشته و اسیر می شدند.
- کاش تیر حرمله که لعنت خدا بر او باد سر شیرخوار مرا می برید.
- کاش فرزندم به جای فرزند تو قطعه قطعه می شد.
- کاش جگر من از شدت تشنگی تکه تکه می شد.
- کاش از شدت تشنگی دنیا بر چشمم تیره و تار می شد.
- کاش من درد این جراحت ها را تحمل می نمودم.
- کاش آن تیر به گلوی من می نشست و جان مرا می گرفت.
- کاش خانواده و خواهران و دختران من در ذلت اسارت افتاده و آنها را مانند کنیزان در شهرها گردانده بودند.
تمام امتیازهای دنیایی و امور واهی در نگاه امام حسین (ع) رنگ می بازد
ملکی تبریزی تاکید کرد: اگر این سخنان را صادقانه بگویی، تو را پذیرفته و به خاطر مواسات راستین با بزرگوارترین سادات، تو را در جایگاه راستگویان با آنان همنشین می گرداند ولی به صورت جدی از فریبکاری با این سخنان بپرهیز. زیرا ممکن است وقتی می گویی حاضرم این بلاها را به جای امام (ع) تحمل نمایم، حال و دل تو به مقدار کمتر از یک صدم آن را هم تصدیق نکرده و در موقع امتحان جز مقدار کمی از این ادعاها قبول نشود و در این صورت به جای این که به جایگاه صدق و درجه صدیقین برسی به ذلت دروغ و پایین ترین درجات منافقین می رسی.
وی افزود: پس اگر می بینی که نمی توانی این گونه با امام (ع) مواسات نمایی، ادعاهای دروغ را از خود دور کرده و خود را خوار نکن و فقط بگو کاش با تو بوده، در مقابل تو کشته شده و به سعادت بزرگی می رسیدم و اگر می بینی به این مقدار هم معتقد نیستی، مرض دل خود را که همان دوستی این دنیای پست و میل و اعتماد به زندگی آن و فریب خوردن به زیبایی های آن است، معالجه کرده و این گفته خداوند را که در قرآن آمده است بخوان که «ای یهود، اگر گمان می کنید فقط شما دوستان خدا هستید و اگر راست می گویید آرزوی مرگ کنید»
ملکی تبریزی در پایان چنین سفارش می کند: در آخر روز عاشورا زیارت تسلیت را بخواند و روز عاشورا را با توسلی کامل به حمایت کننده و پناه آن روز که از معصومین (ع) می باشند به پایان رسانده و در توسل، اصلاح حال و پذیرش عزاداری را خواسته و از کوتاهی خود معذرت بخواهد.
زارعی گلپایگانی با اشاره به ابعاد فردی، اجتماعی و سیاسی ماه محرم گفت: عزاداری امام حسین (ع) اینگونه نیست که یک نفر در گوشه ای اشکی بریزد بلکه از نظر اجتماعی این عزاداری ها نشان دهنده عظمت حق است و این موضوع که حق زنده می ماند. اینجاست که یک امتحان خوبی برای افراد پیش می آید که در این زمینه هر چه ممکن است اخلاص و انگیزه های الهی خود را بیشتر محک بزنند و به میدان بیاورند و نباید از اخلاص و غلبه روحیه توحیدی در تمام ابعاد زندگی، خودمان را محروم نکنیم.
وی تاکید کرد: باید مراقب باشیم که مبادا چندین انگیزه در وجود ما بیاید که بعضی از آنها ارزشمند نیست. باید انگیزه ها خالص و برای خدا باشد. در این ماه تمام زمینه های مادی بی ارزش است به گونه ای که فقیر و غنی در کنار هم بر سر سفره ای می نشینند. بنابر این امتیازاتی که مبنای توحیدی ندارد، باید کنار گذاشته شود و در وجود خودمان حس کنیم که وجود مقدس سید الشهدا به عنوان کسی که با تمام وجود خود را قربانی دین خدا کرد، از تمام ثروت ها و موقعیت ها برتر و با ارزش تر است و تمام امتیازهای دنیایی و امور واهی در نگاه امام حسین (ع) رنگ می بازد.
فرصتی برای عمل گرایی و اقتدای به سیدالشهدا (ع)
حجت الاسلام زارعی گلپایگانی از ماه محرم و عزاداری برای سیدالشهدا به عنوان یک فرصت برای عمل گرایی و اقتدای به امام حسین (ع) یاد کرد و گفت: عمل گرایی یکی از آدابی است که باید رعایت کنیم و در مقام عمل هر چه بیشتر اقتدای به امام حسین (ع) داشته باشیم. البته مهمتر از عمل، پشتوانه های عمل است. یعنی وقتی بخواهیم عملی را انجام دهیم تا فکر و دغدغه و انگیزه های ما در راستای آن عمل قرار نگیرد، عملی از ما سر نخواهد زد. بنابر این باید، هم شخصیت و هم انگیزه هایمان درست باشد تا عمل را به درستی انجام دهیم.
وی افزود: یکی از ویژگی های ماه محرم این است که باطن، انگیزه ها و دغدغه های ما تحت تاثیر جاذبه معنوی سیدالشهدا (ع) تکان بخورد و نباید خودمان را از آن محروم کنیم. یعنی قرار است این اتفاق برای هر انسانی بیافتد مگر این که انسان هایی خود را محروم کرده و خود را مشغول امور بی ارزشی کنند که از آن اتفاق بزرگ محروم بمانند. به عبارت دیگر قرار است در مقام معیت و همراهی سید الشهدا قرار بگیریم. در زیارت عاشورا نیز به طور مرتب درخواست همراهی با سیدالشهدا را داریم. لذا مطلوب ما در ماه محرم باید این باشد که در همراهی با امام حسین (ع) باشیم.
زارعی ادامه داد: از جمله آداب این عزاداری برای امام حسین (ع) این است که هم در دل و هم در چهره آثار اندوه این مصیبت بزرگ آشکار باشد و مقداری خودمان را به توصیه بزرگان از لذت های زندگی و لذت جویی در خوردن، نوشیندن، خوابیدن و گفتن دور نگه داریم که به تعالی ما کمک می کند و ما را مقداری از افق پایین که لذت های مادی است به سمت بالا هدایت خواهد کرد که این یکی از نتایج همنوایی و مواسات با سیدالشهداست.