میراث فرهنگی هر کشور یکی از اساسی ترین ارکان تحکیم هویت ایجاد خلاقیت و خودباوری ملی است. به دلیل اهمیت این موضوع سازمان میراث فرهنگی در ۱۴ مرداد ۱۳۹۸خورشیدی به وزارتخانه ارتقا یافت. در این زمان، طرح مجلس شورای اسلامی مبنی بر تبدیل این سازمان به وزارتخانه مورد تأیید شورای نگهبان قرار گرفت و رییس‌جمهوری وقت، نخستین وزیر میراث فرهنگی را به مجلس معرفی کرد.
سازمان میراث فرهنگی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی
در ۱۳۱۴ خورشیدی با هدف جذب گردشگر و شناساندن تاریخ ایران، سازمانی به نام اداره جلب سیاحان خارجی و در ۱۳۲۰ خورشیدی تبدیل به شورایی به نام شورای جهانگردی شد. سپس در ۱۳۳۳ خورشیدی و در پی مهم‌شدن مسایل اقتصادی از طریق جذب توریست در وزارت کشور اداره‌ای به نام «اداره امور جهانگردی» راه‌اندازی شد. پس از آن نیز در سال ۱۳۴۰ شورایی به نام «شورای جهانگردی» در این اداره با ترکیب ۱۲ نماینده از وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی و سه شخص از افراد صاحب‌نظر و مطلع در امر جهانگردی تأسیس شد. در سال ۱۳۴۲ به دلیل سرعت رو به افزایش صنعت گردشگری «سازمان جلب سیاحان» راه‌اندازی شد که اینبار این سازمان زیر نظر مستقیم نخست وزیر بود و دارای شورایی با ترکیب وزارتخانه‌های اقتصاد، کشور، فرهنگ و هنر، سازمان برنامه و بودجه، کانون جهانگردی ایران و سه فرد صاحب‌نظر و مطلع به پیشنهاد سرپرست سازمان و تصویب نخست وزیر بود. در سال ۱۳۵۳ با الحاق سازمان جلب سیاحان در وزارت اطلاعات این وزارتخانه به عنوان «وزارت اطلاعات و جهانگردی» تغییر نام یافت و سیاستگذاری و هماهنگی امور جهانگردی کشور به معاونت‌ها و چند شرکت وابسته به این وزارتخانه واگذار شد.
سازمان میراث فرهنگی پس از پیروزی انقلاب
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در ۱۳۵۷خورشیدی ابتدا وزارتخانه‌ای به نام «وزارت ارشاد ملی» از ادغام وزارتخانه های «اطلاعات و جهانگردی و فرهنگ و هنر» تشکیل شد که به سرعت به نام «وزارت ارشاد اسلامی» تغییر نام یافت و تمام وظایف و مأموریت‌های مربوط به امور سیاحتی، زیارتی، ایرانگردی و جهانگردی در قالب «معاونت امور سیاحتی و زیارتی» در این وزارتخانه سازماندهی شد.
در سال ۱۳۸۲ خورشیدی با تصویب قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی، سازمان ایرانگردی و جهانگردی و سازمان میراث فرهنگی پیشین با تمام اختیارات، تعهدات، امکانات، نیروی انسانی و... از بدنه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جدا و زیر نظر ریاست جمهوری با عنوان «سازمان میراث فرهنگی و گردشگری» فعالیت خود را آغاز کرد که در نهایت در ۱۶ فروردین ۱۳۸۵ شورای عالی اداری کشور در یکصدمین جلسه خود، سازمان صنایع دستی کشور را از وزارت صنایع و معادن جدا و به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری الحاق کرد تا این سازمان با عنوان «سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری» به فعالیت خود ادامه دهد.
روسای سازمان میراث فرهنگی
همان‌گونه که گفته شد پیش از تشکیل وزارتخانه میراث فرهنگی؛ سازمان میراث فرهنگی وجود داشت که از جمله روسای آن می توان سیدمحمد بهشتی اشاره کرد؛ وی، نخستین رییس سازمان میراث فرهنگی پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود که از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۳ خورشیدی این جایگاه را بر عهده داشت. بهشتی در ۱۳۳۰ خورشیدی در تهران متولد شد. دارای کارشناسی ارشد مهندسی معماری از دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی بود و مدیریت جشنواره فجر، مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی و معاونت فرهنگ و ارشاد اسلامی را در کارنامه فعالیت‌های اجرایی خود داشت. وی در سال‌های پایانی ریاستش در سازمان میراث فرهنگی به ادغام با گردشگری رسید و در تمام این سال‌ها به هر شکلی ارتباط خود را با این سازمان حفظ کرد.
حسین مرعشی دومین رییس سازمان بود که در سال ۱۳۸۳ و در اواخر دولت دوم اصلاحات به عنوان ریاست میراث فرهنگی منصوب شد. وی متولد ۷ مرداد ۱۳۳۷ است و قبل از ریاست سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، نمایندگی دوره‌های پنجم و ششم مجلس شورای اسلامی، استاندار کرمان به مدت ۸ سال و رییس دفتر آیت الله هاشمی رفسنجانی را برعهده داشته است.
اسفندیار رحیم مشایی، سومین رییس این سازمان است که از طرف احمدی‌نژاد برای این پست منصوب شد. وی متولد آبان ۱۳۳۹ در روستای مشا از توابع رامسر مازندران است که در رشته مهندسی الکترونیک در دانشگاه صنعتی اصفهان تحصیل کرده است. مشایی قبل از رسیدن به ریاست سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، رییس دبیرخانه جنبش عدم تعهد، دبیر کمیسیون فرهنگی دولت، ریاست شورای هماهنگی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، رییس مرکز ملی جهانی‌شدن، رییس شورای اطلاع‌رسانی دولت ایران و نماینده ویژه رییس‌جمهور در امور خاورمیانه بود که البته در برخی از این پست‌ها به طور همزمان مسوولیت داشت. در دوران او صنایع‌دستی به این سازمان الحاق شد و حتی تلاش‌هایی برای پیوستن سازمان حج و زیارت صورت گرفت. مشایی در تیرماه معاون اول رییس جمهور شد و صندلی ریاست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را به قائم مقام خود سپرد.
حمید بقایی، چهارمین رییس این سازمان بود که دارای مدرک تحصیلی در زمینه آی. تی است. وی متولد ۱۷ فروردین ۱۳۴۸ در لاهیجان و رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۰ و دبیر «شورای عالی مناطق آزاد کشور و ویژه اقتصادی» بود. در زمان او، به دنبال خروج بخش اداری از پایتخت، معاونت‌های میراث فرهنگی و صنایع‌دستی به شیراز و اصفهان منتقل شدند که در جریان آن بسیاری از اسناد تاریخی مفقود و آسیب دیدند.
روح‌الله احمدزاده کرمانی که به مدت ۶ ماه در مسوولیت ریاست این سازمان مشغول به کار بود، متولد زمستان ۱۳۵۷ و فارغ‌التحصیل رشته مدیریت صنعتی در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در دانشگاه امام صادق و دکتری مدیریت رسانه در دانشگاه علوم و تحقیقات تهران است که بعد از استانداری فارس به پیشنهاد احمدی‌نژاد به این منصب منصوب شد.
سیدحسن موسوی، ششمین رییس این سازمان از زمان ادغام میراث فرهنگی و گردشگری بود. او که در زمان ریاست مشایی در این سازمان معاون سرمایه‌گذاری بود، از سوی نهاد ریاست جمهوری اینبار برای ریاست معرفی شد که از سال ۹۰ تا ۹۱ موفق شد در این سازمان بماند و پس از آن به دفتر ریاست جمهوری رفت.
محمدشریف ملک‌زاده، متولد شهرستان زابل است. وی که پیش‌تر و در زمان مشایی معاون گردشگری بود در آخرین سال عمر دولت دهم به این سازمان بازگشت. او خود را مخترع تورهایی با علایق ویژه دانست و نظریات مختلفی از باب گردشگری داشت. در دوره او کاروان شتر و گوسفندها در خیابان ولیعصر به راه افتاد تا جشنواره گردشگری به مردم معرفی شود. او نشان ملی خدمت و نشان ملی شیخ بهایی را دریافت کرد و خود را پدر علم نوین مدیریت گردشگری جهان دانست.
محمدعلی نجفی از ۲۶ مرداد ۹۲ تا ۱۰ بهمن ۹۲ به عنوان رییس سازمان میراث فرهنگی عهده دار این جایگاه شد، وی بارها اعلام عمومی کرد، یک ویرانه با کلی بدهی تحویل گرفته است، به همین دلیل استعفا کرد و بعد هم مشاور رییس جمهوری و دبیر ستاد هماهنگی اقتصادی شد. در دوره او بود که شیردال به عنوان اثر تاریخی تقلبی از سوی آمریکا به ایران هدیه داده شد!
مسعود سلطانی‌فر از ۱۰ بهمن ۹۲ کارش را در این سازمان آغاز کرد. از جمله سیاست‌های او در سازمان که با جدیت به دنبال اجرای آن بود، ساخت هتل‌های ۵ ستاره با همکاری سرمایه‌گذاران خارجی بود که وعده ساخت ۴۰۰ هتل ۴ و ۵ ستاره تا پایان دوره دوم ریاست جمهوری روحانی را داده بود. وی تا ۱۵ آبان ۱۳۹۵خورشیدی بر صندلی ریاست این سازمان بود. پس از آن زهرا احمدی‌پور به عنوان نخستین رییس سازمان میراث فرهنگی و در حالیکه بحث منصوب کردن زنان در کابینه بالا گرفته بود، به عنوان دهمین رییس سازمان میراث فرهنگی منصوب شد. احمدی پور، دانش آموخته و استاد تمام رشته جغرافیای سیاسی در دانشگاه تربیت مدرس تهران است.
علی اصغر مونسان نخستین وزیر میراث فرهنگی پس از انقلاب
نخستین وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، علی‌اصغر مونسان نام دارد که از شهریور ۱۳۹۸ خورشیدی تا ۱۴۰۰ بر صندلی این وزارتخانه تکیه زده است.
«علی‌اصغر مونسان» در ۱۳۴۹ خورشیدی در تهران متولد شد، دانشجوی دکتری عمران از دانشگاه صنعتی شریف، کارشناس ارشد مدیریت ساخت از دانشگاه صنعتی امیرکبیر، کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی از سازمان مدیریت صنعتی و کارشناسی عمران از دانشگاه صنعتی شریف است که تا پیش از این، رییس هیأت مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد کیش بود. مونسان که تخصصش بیشتر در زمینه زیرساخت است، در کارنامه حرفه‌ای‌اش مدیرعامل شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران، مدیرعامل سازمان مهندسی و عمران شهر تهران، مدیرعامل شرکت آتی‌ساز (بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی)، معاونت اجرایی شرکت هریس (ستاد اجرایی فرمان امام (ره)) و عضویت هیأت مدیره و معاونت اجرایی شرکت دی (بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی) به چشم می‌آید. در دوره او برخی از آثار تاریخی از جمله الواح هخامنشی و سر سرباز هخامنشی به ایران آمد.
عزت الله ضرغامی وزیر پیشنهادی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دولت سیزدهم
دومین وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی که در صورت تصویب مجلس سکان این نهاد را بر عهده می گیرد؛ عزت الله ضرغامی است.
عزت‌الله ضرغامی در ۶ اسفند ۱۳۳۸ خورشیدی متولد شد. خانواده او از شهر دزفول، در استان خوزستان به تهران مهاجرت کرده بودند و پدرش کارمند شرکت ملی نفت ایران بود. ضرغامی دانش‌آموخته کارشناسی مهندسی عمران از دانشگاه صنعتی امیرکبیر و کارشناسی ارشد مدیریت صنعتی از دانشگاه آزاد اسلامی است و فعالیت سیاسی خود را از ۱۳۶۱خورشیدی در سپاه پاسداران و در برنامه رادیویی آن آغاز کرد. او از ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۲ خورشیدی معاون وزیر فرهنگ و ارشاد در امور مجلس بود و از ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۶ نیز معاونت امور سینمایی وزیر فرهنگ را برعهده داشت. در دولت هفتم به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح منتقل شد و از ۱۳۷۶ تا ۱۳۷۹ خورشیدی معاون وزیر دفاع در امور مجلس آن وزارت بود. سال ۱۳۷۹ در دوره ریاست علی لاریجانی بر سازمان صدا و سیما، به معاونت امور مجلس و استان‌های سازمان صدا و سیما منصوب شد و تا ۱۳۸۳ خورشیدی در این جایگاه فعالیت کرد. علاوه بر این ضرغامی به مدت ۱۰ سال در فاصله سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۳ خورشیدی ریاست سازمان صدا و سیما را برعهده داشت. او هم‌اکنون به عنوان یکی از اعضای شورای عالی فضای مجازی و شورای عالی انقلاب فرهنگی فعالیت می‌کند.