وقتی افراد قدم به سالمندی می‌گذارند، خطرات بسیاری از جمله بیماری های مزمن در آنها افزایش یافته و دچار بیماری های غیرواگیر بیشتری به نسبت جوانان می‌شوند. در نتیجه این موضوع، سالمندان از نظر هزینه کرد در نظام سلامت، چالش های بیشتری برای دولت‌ها ایجاد می‌کنند. این بحث نیازمند برنامه ریزی و نگاه اجتماعی آینده نگر در نظام سلامت است تا بتوان تک تک افراد جامعه را قبل از رسیدن به دوران سالمندی، از زندگی سالم‌تری برخوردار کرد و به همین واسطه هزینه های ناشی از بیماری های غیرواگیر در دوران سالمندی افراد را کاهش داد.
اختصاص درصد بیشتری از درآمد به سلامت در دوران سالمندی
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که افراد در دوران سالمندی به نسبت جوانی، درصد بیشتری از درآمد خود را به بهداشت و درمان اختصاص می‌دهند و با توجه به تغییر هرم سنی جامعه ایرانی و سالمندتر شدن جمعیت، می‌توان این طور پیش بینی کرد که در دهه های آینده حوزه بهداشت و درمان برای خانواده ها پرهزینه‌تر خواهد بود.
"عرفانه دوخایی"، کارشناس بیمه سلامت در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به این‌که سالمندان عمده‌ترین مصرف کنندگان دارو بوده و درصد قابل توجهی از درصد اشغال تخت بیمارستانی را شامل می‌شوند، اهمیت مراقبت از سالمندان در منزل بیش از پیش آشکار می‌شود. موضوعی که در سازمان بیمه سلامت نیز به آن پرداخته شده و مورد توجه قرار گرفته است. سالمندی جامعه در دهه های آتی، اهمیت روز افزون ارتقای سطح کمیت و کیفیت در بیمه‌های درمانی این جامعه ارزشمند را آشکار می‌کند.
استفاده از تجربه‌های جهانی در مراقبت از سالمندان
یکی از موارد مهم در حوزه بیمه‌های درمانی سالمندی، تحقیق، پژوهش و بررسی و سپس الگوبرداری از تجربه کشورهای موفق در حوزه مراقبت از سالمندان است. در این راستا، اقدامات برخی کشور ها و توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت برای برنامه ریزی های حوزه سالمندان قابل استفاده است.
دوخایی بیان کرد: مدل‌های مراقبت از سالمندان با توجه به مسایل اقتصادی و اجتماعی در کشور های دیگر مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است. کشورهای اروپایی مثل سوییس، دانمارک، اتریش، فنلاند و انگلیس در حوزه سالمندی بسیار پیش رو هستند. در این رتبه بندی، شیلی و بولیوی از روسیه و ایتالیا بهتر هستند و ایران در درجه بندی کشورها از نظر موضوع سالمندی از میان ۹۸ کشور جهان در رتبه ۷۵ قرار گرفته است.
این کارشناس بیمه سلامت افزود: در کشورهای پیش‌رفته موضوع سالمندان تقریبا به ثبات رسیده و در این کشورها بیمه مراقبتی از سالمندان وجود دارد و برای این نوع بیمه از زمان جوانی برنامه ریزی شده است. در واقع پولی برای زمان سالمندی به نام بیمه مراقبتی پس انداز می‌شود، در حالی که در کشورهای توسعه نیافته و کمتر توسعه یافته، هزینه‌های مراقبت از سالمندان زیاد است و باید در این زمینه به دنبال راه حل‌های ابتکاری بود.
وی اظهار کرد: کشورهای اسکاندیناوی مانند سوئد، نروژ، فنلاند و دانمارک به دلیل سیاست ها و استاندارد های بالای حمایت از خانواده و سطح رفاه مطلوب، مشهور هستند. این کشورها بین ثروتمندترین کشورهای جهان قرار داشته و در عین حال دولت بخش قابل توجهی از منابع اقتصادی را به طور هدفمند میان کسانی که بیشترین نیاز اقتصادی را دارند توزیع می‌کند.
دوخایی گفت: به طور مثال تعداد سالمندان در سوئد به شکل قابل ملاحظه‌ای در حال افزایش است. نسل متولد شده در این کشور پس از جنگ جهانی دوم، دوران بازنشستگی را می‌گذرانند و به همین دلیل، سوئد با افزایش جمعیت سالمند جوان یعنی افراد بین ۶۵ تا ۷۰ سال روبه‌رو شده است. پیش بینی شده که در دهه ۲۰۲۰ تعداد سالمندان پیر در این کشور یعنی افراد بالای ۸۰ سال افزایش پیدا کند. علت افزایش جمعیت سالمندان در این کشور به دلیل مواردی مانند کاهش مرگ و میر و افزایش میانگین سن امید به زندگی است.
به گفته کارشناسان، سیاست دولت سوئد این است که سالمندان در این کشور بتوانند به شکل مستقل و بدون نیاز به کمک دیگران زندگی مطلوبی داشته باشند. در این زمینه خدمات اجتماعی برای سالمندان در سه سطح مختلف در نظر گرفته شده است. سطح اول این‌که دولت سوئد و پارلمان این کشور، اهداف سیاست های اجتماعی سالمندان را از طریق ارائه قوانین و تعیین بودجه لازم معین می‌کند. سطح دوم این‌که انجمن‌های محلی وظیفه تهیه و تدارک مراقبت‌های بهداشتی و دارویی و همچنین ارائه خدمات نگهداری سالمندان را بر عهده دارند. سطح سوم هم این‌که ۲۹۰ واحد فعال در شهرداری‌ها وظیفه ارائه خدمات مراقبتی، بهداشتی، پرستاری، حمل و نقل، مسکن و موارد دیگر را بر عهده دارند.
بر اساس آمارها، ۸۷ درصد از سالمندان در سوئد در شرایط و منازل استاندارد زندگی می‌کنند و از مستمری مبتنی بر حق بیمه، مستمری تضمینی، مستمری مبتنی بر درآمد و طرح بیمه‌های تکمیلی برخوردار هستند. سالمندان در این کشور همچنین از برنامه‌های بهداشتی و درمانی، تفریحی و ورزشی مطلوب نیز بهره می‌برند.
شرایط درباره نروژ، دانمارک و فنلاند نیز تقریبا به همین صورت است. دوخایی در این زمینه به ایرنا گفت: دولت نروژ نیز مانند سایر کشورهای اسکاندیناوی از جمله دولت‌های ناظر بر رفاه عمومی محسوب می‌شود. دولت‌های محلی و مرکزی مسوول نظارت بر مدارس، بیمارستان‌ها، مستمری بازنشستگان و خدمات اجتماعی هستند. خدمات رفاهی برای خانواده شامل خدمات درمانی، پرداخت به بیماران و ناتوانان، پرداخت مستمری و بیمه بازماندگان است.
این کارشناس بیمه سلامت درباره کشور دانمارک نیز بیان کرد: در دانمارک خدمات اجتماعی و سیاست‌های مربوط به خانواده برای تمام شهروندان فراهم است و بخش عمومی وظیفه دارد تا خدمات با کیفیت مطلوب را به شهروندان ارائه کند. در این میان سالمندان، کسانی که ناتوانی جسمی دارند، کودکان و بیماران را مورد توجه بیشتری قرار می‌دهند. این خدمات شامل سرویس‌های گسترده نگهداری، برنامه برای گروه‌های خاص، مستمری برای سالمندان، حقوق برای مادران، کمک‌های مالی به افراد با ناتوانی خاص است.
چالش های تامین منابع مالی سلامت سالمندان
در اغلب کشور ها، پوشش خدمات جامع و سهم سالمندان به ویژه در زمان دریافت خدمات سلامت ناچیز است. این موضوع به ویژه درباره سالمندان بی بضاعت بسیار مهم است.
دوخایی در زمینه وضعیت منابع مالی برای سلامت سالمندان اظهار کرد: در ژاپن منابع مالی از طریق مالیات، بیمه مراقبت بلند مدت پرداختی‌های مشارکتی تامین می‌شود. سالمندان بخشی از هزینه‌ها یا ۱۰ درصد می‌پردازند و سالمندان کم درآمد در ژاپن حق مشاوره پرداخت نمی‌کنند. در آمریکا، مالیات ها و حق بیمه و کمک مرکز مدیریت مالی مراقبت‌های بهداشتی و درمانی وظیفه تامین منابع مالی را دارد و نیمی از هزینه مراقبت‌های بهداشتی در آمریکا توسط سالمندان پرداخت شده و کل هزینه درمان افراد فقیر توسط مدیکر پرداخت می‌شود.
در کشور ما نیز نقص سیاست های بیمه پایه برای پوشش هزینه‌های خدمات ضروری مراقبت سالمندی، بهره مندی از خدمات خاص دوره سالمندی را به یک چالش برای سالمندان تبدیل کرده است. گزارش مجلس در مورد وضعیت اقتصادی سالمندان نشان داده که ۲۵ درصد سالمندان بیمه ندارند و بیمه پایه غالی خدمات مورد نیاز آنها را پوشش نمی‌دهد و همین موضوع منجر به این شده که دسترسی سالمندان به خدمات سلامت محدود شود.
از طرفی افزایش هزینه‌های درمان و توانبخشی طراحی بیمه سلامت سالمندان با پوشش کافی را ضروری می‌کند. همچنین هزینه‌های مراکز مراقبت سالمندان توسط بیمه پایه یا مکمل پوشش داده نمی‌شود.
توصیه های سازمان جهانی بهداشت برای تامین مالی سلامت سالمندان
سازمان جهانی بهداشت، توسعه مکانیسم های تامین مالی پایدار را توصیه کرده است. مکانیسم‌هایی که قادر باشند از سالمندان و خانواده‌های آنها در برابر بار مالی سنگین محافظت کنند و انگیزه کافی برای ارائه خدمات مورد نیاز آنها را تامین کنند.
بر اساس توصیه این سازمان، طراحی مکانیسم‌هایی برای تضمین دسترسی سالمندان به خدمات بدون بار مالی، حیاتی است. همچنین نظام تامین مالی سلامت ملی برای دسترسی به خدمات سالمندان در زمان نیاز و محافظت در برابر مواجهه با هزینه‌های کمرشکن سلامت با حذف یا کاهش پرداخت از جیب نیز ضروری محسوب می‌شود.
شایع‌ترین کمبود بسته خدمات سلامت این است که مداخلات مربوط به حفظ ظرفیت ذاتی و توانایی عملکردی سالمندان مانند جراحی‌های ترمیمی، وسایل کمکی، مکمل‌های تغذیه‌ای، توانبخشی و مراقبت‌های بلند مدت را در بر نمی‌گیرد. بنابراین طراحی و تامین مالی پوشش همگانی برای سلامت و مراقبت بلند مدت باید شامل مداخلاتی باشد که بیشترین تاثیر را بر سالمندی داشته و شامل سرمایه گذاری بر مراقبت‌های ادغام یافته سلامت و اجتماعی شود.
همچنین بر اساس توصیه سازمان جهانی بهداشت، پوشش برنامه‌های بیمه اجتماعی باید به بازنشستگان، خویش فرمایان و سالمندانی که همه عمر خود را در بخش غیررسمی گذرانده‌اند یا برای زنان سالمند گسترش یافته و دولت‌ها باید یا سهم مشارکت سالمندان آسیب پذیر را پوشش داده یا خدمات را به طور مستقیم به این افراد ارائه کنند.
بر اساس تاکید سازمان جهانی بهداشت، توجه به ارتبا بین پوشش همگانی سلامت و سالمندی جمعیت برای تحقق هدف سالمندی سالم بسیار ضروری است.
در کشور ما نیز نظام سلامت و بیمه‌های درمانی باید به این سمت حرکت کنند که سالمندی در دهه‌های آتی مخاطره محسوب نشده و نیازهای این دوران از قبل پیش بینی شده باشد. هرچند اقدامات موثری در کشور در زمینه بیمه‌های درمانی و نگاه به آینده و دوران سالمندی انجام شده، اما در حوزه سالمندی باید به این نکته کلیدی توجه داشت که پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها، غربالگری به موقع و زندگی سالم در دوران جوانی می‌تواند سالمندی سلامت‌تری را به همراه داشته باشد. نتیجه این اقدامات در دوران جوانی می‌تواند منجر به ارتقای ظرفیت سالمندان و استفاده جامعه از تجارب ارزشمند سالمندان شود.