به گزارش ایرنا، در این آیین یکی از عزاداران، عَلم منقش به نام حضرت ابوالفضل عباس(ع) را از زمین بلند می‌کند و در محل تسمه‌ای که به همین منظور به کمربسته، قرار می‌دهد و با نوحه‌خوانی یک پیر غلام، دسته عزاداری علم گردان به حرکت درمی‌آید و جمعیت روستایی با رعایت شیوه نامه های بهداشتی و حفظ فاصله فیزیکی در کوچه پس کوچه های روستا به همه خانه ها مراجعه و نذورات اهالی را جمع آوری می کنند.
نوحه‌خوان بیت‌های حزن‌انگیز در باره زبان حال زینب کبری(س) از واقعه کربلا را در رثای اباعبدالله (ع) می‌خواند و عزاداران زن و مرد، پیر و جوان به ویژه جوانان و کودکان که بانظم خاص پشت سر علم حرکت می‌کنند و بیت اول را با صدای بلند جواب می‌دهند.
معمولا نوحه هایی که خوانده می شود : غریب یا حسینم شهید شد حسینم . چرا جان برادر سر نداری ؟ یا مظلوم حسینم یا محروم حسینم. چرا انگشت و انگشتر نداری؟ یا مظلوم حسینم یا محروم حسینم . غریب یا حسینم . شهید شد حسینم. عریان یا حسینم عطشان یا حسینم. اگر من زینبم پس کو حسینم، یا مظلوم حسینم یا محروم حسینم ، اگر من زینبم کو نورعینم ؟ یا مظلوم حسینم یا محروم حسینم و از این قبیل بیت هاست.
به این ترتیب علم در تمام کوچه‌ها به حرکت درمی‌آید و مردم که با صدای نوحه‌خوان و فریاد بازخوانی عزاداران متوجه علم‌گردانی می‌شوند، نذر را آماده می‌کنند و به مسوولان جمع‌آوری نذورات تحویل می‌دهند، حبوبات، گوسفند و مواد لازم برای پخت آش حسین (ع) ازجمله نذوراتی است که اهالی روستاهای دهستان سبزدشت بافق در این آیین اهدا می‌کنند.
زنان روستایی قبل از رسیدن دسته علم‌گردانی، جلوی در خانه و قسمتی از کوچه را آب و جارو و اسپند دود می‌کنند، آن‌ها هم نوحه ای که از بلندگو پخش می‌شود را زیر لب زمزه و باز خوانی می‌کنند و در مصیبت حضرت زینب کبری(س) اشک می ریزند.
اگر علم درِ خانه پیرزن فقیری نرود او با شیون به رییس هیات‌امنای مسجد یا مسوول علم گردانی مراجعه می‌کند و می‌گوید منو به کنیزی امام حسین (ع) قبول نداشتید؟ و اندکی وجه نقد برای خرید به قول خودش نمک آش حسین می‌پردازد و به اصطلاح محلی می گوید : «نمک برگیر آشه».
کالاهای سبک مانند حبوبات توسط جوانان روستا با گاری‌دستی از کوچه‌ای به کوچه دیگر و نهایتاً به انبار مسجد حمل و لاشه گوسفندان ذبح‌شده نیز با وانت به یخچال انتقال داده می‌شود.
علم‌گردانی معمولاً یک روز است اما چون برخی از افراد، در منزل حضور ندارند یک‌بار دیگر قبل از تاسوعا تکرار می‌شود و اگر صاحبخانه را در مرتبه دوم پیدا نکردند خودش آنچه نذر کرده بعدا به انبار مسجد تحویل می‌دهد.
پس از اینکه نذورات مردم جمع‌آوری شد، تعدادی زن داوطلب برای پاک کردن حبوبات و شستشوی آن‌ها و چند مرد هم برای قطعه‌قطعه کردن لاشه‌های گوسفند و بریدن گوشت، دست به‌کارمی شوند و تعدادی از بانوان نیز به شستن ظرف‌ها می‌پردازند.
شب تاسوعا با توجه به تعداد عزاداران و خانوارهای روستا، چندین دیگ آش بار گذاشته می‌شود و با روشن کردن هیزم و کنده خشکیده درخت، آش پس از پخت، برای صبحانه مردم آماده می‌شود.
قدمت آیین علم گردانی
رییس هیات‌امنای مسجد جامع روستای بشکان به گزارشگر ایرنا گفت: سنت علم‌گردانی از کهن‌ترین آداب محرم مردم این روستاست که شاید قرن‌های قدمت داشته باشد و همواره از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.
حسین رشیدی افزود: پدرش که اکنون حدود ۸۸ سال دارد و اجداد وی همیشه در برگزاری این مراسم حضور داشتند و علم را به حرکت درمی‌آوردند.
وی اضافه کرد: صبح تاسوعا وقتی‌که آش حسین پخته و آماده شد، بلند گوی مسجد اعلام می‌کند تا هر خانواده به‌تناسب جمعیتی که دارد ظرف بیاورد و آش تحویل بگیرد قبل از شیوع ویروس کرونا برخی خانواده ها به همراه مهمانانشان در مسجد یا حسینیه برای خوردن آش جمع می شدند ولی در شرایط کنونی این تجمع ممنوع شده است و آش به خانواده ها تحویل می شود.
رشیدی خاطرنشان کرد: آئین علم‌گردانی با چنان خلوص نیتی همراه با نوحه‌های محزون و عزاداری عاشقانه برگزار می‌شود که در دل کودک و نوجوان جای گرفته و این فرهنگ ماندگار پیوسته از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود تا همیشه در تاریخ به یادگار بماند.
وی تصریح کرد: هرسال در ماه محرم به‌ویژه تاسوعا و عاشورا بیش از ۲ هزار نفر از اهالی این روستا که در شهرهای تهران، کرج، یزد، بافق، کرمان و مشهد ساکن هستند، برای برگزاری آیین عزاداری سالار شهیدان حضرت ابی‌عبدالله (ع) به زادگاه خود می‌آیند ولی امسال و سال گذشته به خاطر رعایت حال مردم، سفر را کنسل کردند و برخی از طریق فضای مجازی این مراسم را به تماشا می نشینند و عزاداری می‌کنند.
یکی دیگر از اهالی این روستا گفت: آنهایی که که در دسترس نیستند و در شهرهای دور سکونت دارند، هنگام شرکت در مراسم تاسوعا و عاشورای روستای خود، در شرایط غیرکرونایی، وجه مورد نظر را پرداخت می‌کنند، برخی نیز هزینه طبخ و توزیع یک وعده غذا را در یکی از این روزها پرداخت کنند و عده‌ای هم در نذر خویش نیت دارند مقداری برنج، گوشت یا مرغ، برای اطعام عزاداران حسینی به هیات امنا تحویل می‌دهند.
حسین قربانی افزود: علم نشان مخصوص از یک تیرک با سازه چوبی است که بلندی آن در شهر بافق ۶ تا ۱۰ متر و در روستاها، چهار متر است، بر سر آن نشان فلزی به شکل پنجه دست یا ماه هلالی شکل کار گذاشته‌اند.
اظهار کرد: برخی علم‌ها دو پرده و بعضی چند پرده دارند و در فاصله‌های معین، دو یا سه حلقه فلزی نصب کرده‌اند و روی هر یک از حلقه‌ها، پارچه‌هایی به درازای دو متر همچون پرده یا طاقه پَهن شده، آویخته‌اند و از قد علم‌ها به صورت عمودی معمولا پارچه‌هایی از جنس و رنگ‌های دیگر نیز آویخته می‌شود.
قربانی تصریح کرد: مردم این عَلم ها را نمادی از عَلم حضرت ابوالفضل العباس (ع)، علمدار کربلا می دانند و پنجه یا انگشتان باز دست را نشان پنج تن آل عبا، همچنین مظهر دست بریده حضرت عباس و ماه روز علم را مظهر رخسار قمر بنی‌هاشم می‌دانند.
تامین مخارج ایام دهه اول محرم در روستاها
چند روزی به فرا رسیدن ماه محرم اعضای هیات امنای مسجدهای روستایی جلسه‌ای تشکیل می‌دهند و ضمن بررسی مشکلات سال‌های قبل و ارایه راهکارهای مناسب برای برگزاری بهتر آیین عزاداریِ محرم ، روی پاکت‌هایی خالی اسم سرپرست خانوار را می‌نویسند و به منزل آن‌ها ارسال می‌کنند تا هر کس هر مقدار نیت کرده، درون پاکت قرار داده و به هیات امنا بازگرداند.
آنهایی که که در دسترس نیستند و در شهرهای دور سکونت دارند،هر موقع به زادگاه خود بیایند یا توسط افرادی که رفت و آمد می‌کنند مبلغ مورد نظر را به هیات امنا پرداخت می کنند و برخی نیز نذر دارند چند وعده غذا در دهه اول محرم بپزند تا بین مردم توزیع شود.
مهمان سفره امام حسین (ع) در دهه اول محرم
مهمانداری در ماه محرم در برخی از روستاهای شهرستان بافق مانند خوسف و بشکان، از شب اول محرم با دادن شام، ناهار و صبحانه شروع می‌شود و تا شام غریبان امام حسین (ع) ادامه دارد.
عزاداری روز عاشورا در روستاهای این دهستان از صبح با جوش دوره آغاز می‌شود و با سینه‌زنی، زنجیرزنی و روضه خوانی ادامه می‌یابد و نزدیک ظهر، دسته‌های عزاداری به احترام شهیدان به خانواده های آنان سر می‌زنند و در آنجا پس از سینه زنی و زنجیر زنی، یاد و خاطره شهید را گرامی می‌دارند و سپس به مزار شهیدان و گورستان محل رفته و برای گلگون کفنان دوران دفاع مقدس، عزاداری ویژه و برای درگذشتگان فاتحه قرائت می‌کنند.
دهستان سبز دشت با چهار هزار و ۵۰۰ نفر جمعیت در فاصله ۱۰۵ کیلومتری مرکز شهرستان بافق واقع شده است.
شهرستان ۵۲ هزارنفری بافق در فاصله ۱۱۰ کیلومتری جنوب شرق یزد قرار دارد.