پروتکل‌های بهداشتی کلید واژه‌ای است که چند ماه پس از شیوع ویروس کرونا در کشور پرتکرار شد؛ مجموعه‌ای از اقدامات و رفتارهای بهداشتی که همه افراد و اصناف و مسئولان باید رعایت کنند تا بتوان اصول اولیه مدیریت بیماری کووید ۱۹ را اجرایی کرد.
نکته مهم این‌جا است که بسیاری گمان می‌کنند پروتکل‌های بهداشتی فقط به معنی فاصله گذاری فیزیکی است. این تصور اشتباه حتی در برنامه‌های صداوسیما نیز مشاهده می‌شود و بسیار دیده می‌شود که مجری و مهمان با گفتن جمله «ما پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کردیم، پس ماسک را بر می‌داریم»، بلافاصله ماسک را از صورت برداشته و شروع به صحبت می‌کنند.
رعایت پروتکل‌های بهداشتی به معنی استفاده از ماسک، فاصله گذاری فیزیکی ۱.۵ تا ۲ متر، عدم شکل گیری هر گونه تجمع، تهویه مناسب، پرهیز از حضور تعداد زیادی از افراد در فضای سربسته و همه این عوامل است که می‌تواند به راحتی منجر به انتقال ویروس کرونا بین افراد شود.
افت چشمگیر رعایت پروتکل‌های بهداشتی در هفته‌های اخیر
در بازه زمانی ۱۲ تا ۲۰ مرداد ۱۴۰۰ همانند هفته‌های قبل از آن، شاهد کاهش شدید رعایت پروتکل‌های بهداشتی در کشور بودیم و این میزان به ۳۸.۴۷ درصد رسید.
سیما سادات لاری، سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این زمینه گفت: این کاهش شدید رعایت پروتکل‌های بهداشتی از اواخر خرداد ماه ۱۳۹۹ تاکنون بی سابقه بوده و به پایین‌ترین حد رسیده‌ایم.
وی ادامه داد: در بازه زمانی ۱۲ تا ۲۰ مرداد ۱۴۰۰ کمترین میزان رعایت پروتکل‌های بهداشتی در اماکن عمومی به ترتیب در استان‌های یزد، چهارمحال و بختیاری، بوشهر، سیستان و بلوچستان، همدان و فارس مشاهده شده است. بیشترین میزان نیز به ترتیب در استان‌های زنجان، کرمان، قزوین و قم مشاهده شده است.
سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: در زمینه رعایت تهویه مناسب در اماکن عمومی، استان‌های کرمانشاه، آذربایجان شرقی، خراسان جنوبی و مرکزی به ترتیب بهترین وضعیت و استان‌های هرمزگان، یزد، اردبیل و ایلام به ترتیب بدترین وضعیت را دارند.
لاری افزود: در مورد استفاده از ماسک در اماکن عمومی در همین بازه زمانی، به ترتیب استان‌های هرمزگان، خراسان جنوبی، مرکزی و خوزستان بهترین وضعیت و استان‌های یزد، اردبیل، گیلان و ایلام بدترین وضعیت را دارند.
سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: در مورد رعایت فاصله گذاری فیزیکی در اماکن عمومی، استان‌های قزوین، قم و زنجان بهترین وضعیت را داشته و استان‌های چهارمحال و بختیاری، یزد و بوشهر بدترین وضعیت را ثبت کرده‌اند.
وی اظهار کرد: با توجه به شیوع سویه دلتا ویروس کرونا و قدرت سرایت بالای آن، از همه هموطنان عزیزمان می‌خواهیم که رعایت پروتکل‌های بهداشتی، استفاده از ماسک و فاصله گذاری فیزیکی را در این شرایط بیشتر از همیشه جدی بگیرند.
تعطیلی بی‌اثر کرونایی
تصمیم‌گیری‌های نادرستی مانند تعطیلی ۶ روزه استان تهران و البرز که از ۲۹ تیر ماه ۱۴۰۰ تا ۳ مرداد ماه ۱۴۰۰ اتفاق افتاد، بسیاری را راهی استان‌های شمالی کرد، بلیت اتوبوس‌های بین شهری بلافاصله فروخته و جاده‌ها به سمت گیلان و مازندران ملمو از اتومبیل‌ها شد.
نتیجه این وضع چیزی جز افزایش بیماران سرپایی و بستری در استان‌های شمالی نبود و در واقع این تصمیم نادرست منجر به واکنش‌های اجتماعی شد.
ایرج حریرچی، معاون کل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این رابطه روز ۴ مرداد ماه ۱۴۰۰ گفت: تعطیلی‌های دفعه‌های گذشته بسیار موثر بود، اما تعطیلی ۶ روزه اخیر فایده‌ای نداشته و متوسط رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی در ۵ استان تهران، البرز، قم، مازندران و گیلان به کمتر از ۴۰ درصد رسیده است.
وی افزود: از هم‌گسیختگی اجتماعی در رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و کاهش سرمایه اجتماعی و عدم اعتماد اجتماعی در کشور پیش آمده و هر کسی به دلیل شخص یا گروه دیگری، دستورالعمل‌های بهداشتی را رعایت نمی‌کند. در حال حاضر به نسبت شرایط عادی، رفت و آمدها بیشتر شده است. بخشی از این از هم‌گسیختگی به نظام تدبیر اجتماعی بر می‌گردد. مسئولان اجرایی در سطح وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مختلف، اعمال مقررات نمی‌کنند. در همین سطح شهر تهران، مردم در رستوران‌ها حضور دارند.
حریرچی بیان کرد: ما آن قدرت را نداریم که مثل چین یا استرالیا لاک دان کنیم. این لاک دان که همه رستوران‌ها باز است و مردم سفر می‌روند، فایده‌ای ندارد. کارمند دولت حقوق و اضافه کار خود را می‌گیرد و اگر در منزل باشد، اعتراضی ندارد. وقتی می‌گوییم کارمندان تعطیل هستند، نباید سفر بروند.
مردم کم‌توجه به توصیه‌های بهداشتی
نکته مهم این‌که تعطیلی‌ها در شرایطی که به کام کارمندان رسمی دولت شده و فایده‌ای برای کارکنان بخش خصوصی ندارد، نمی‌تواند اثربخشی مناسبی در کاهش چرخش ویروس در جامعه داشته باشد.
وقتی تصمیم گیری‌ها به صورت مقطعی و بدون نگاه به جزییات اتخاذ می‌شود، واکنش اجتماعی در برابر آن، چیزی جز بی‌خیالی و عدم توجه نخواهد بود.
اباذر اشتری، جامعه شناس در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: توصیه زمانی جواب می‌دهد که در شرایط عادی و آرامش قرار داشته باشیم، اما در شرایط کنونی شیوع ویروس کرونا که بحران محسوب می‌شود دیگر توصیه به تنهایی جواب نخواهد داد و کافی نیست.
عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات اجتماعی و فرهنگی درباره این‌که چرا مردم به توصیه‌ها گوش نمی‌دهند و حتی بر خلاف آن اقدام می‌کنند، بیان کرد: در این زمینه مجموعه‌ای از عوامل اجتماعی، اقتصای و سیاسی مطرح است. از لحاظ خانوادگی که به مسائل اقتصادی متصل می‌شود، طبق هرم نیازهای مازلو که پنج مرحله است، اگر فردی یا جامعه‌ای نیازهای اولیه شامل سرپناه، پوشاک، خوراک، امنیت و بهداشت تامین نشود، به مراحل بعدی توجه نمی‌کند. یعنی توجه به بدن اعم از چاقی و لاغری یا ورزش کردن و داشتن رژیم غذایی یک مرحله بالاتر از رفع نیازهای اولیه محسوب می‌شود. به همین دلیل است که افراد فقیر به این موضوع توجه نمی‌کنند، زیرا درگیر نیازهای اولیه هستند. در این شرایط که مشکلاتی برای مسکن یا مسائل اقتصادی یا بیکاری وجود دارد، دیگر مرحله بالاتر معنی ندارد. به همین دلیل است که افراد توجهی به موضوع کرونا نمی‌کنند. بنابراین رفع نیازهای اولیه بسیار مهم است و دولت و حاکمیت در این زمینه تلاش می‌کند، اما به دلیل مسائلی مثل تحریم و مشکلات اقتصادی، نتیجه به خوبی حاصل نمی‌شود.
خستگی اجتماعی به واسطه مشکلات مختلف
موضوع قابل توجه دیگر در این زمینه، خستگی اجتماعی به واسطه بروز مشکلات مختلف از جمله مسائل اقتصادی است. این در وضعیتی است که بسیاری از اصناف و مغازه داران و رستوران‌ها و کافی شاپ‌ها در همه این دوران با ضررهای فراوانی مواجه شدند.
اشتری در این زمینه بیان کرد: جامعه ایران و حتی بین الملل دچار خستگی اجتماعی شده‌اند. بسیاری در این دوران خود را قرنطینه کرده و به درستی به محل کار نرفته و حتی در منازل دچار اختلافات شده‌اند. بسیاری از افراد دچار افسردگی از شرایط قرنطینه شده‌اند. برنامه‌های صداوسیما نتوانسته مردم را قانع کند و سرگرمی دیگری در این شرایط وجود ندارد. مسائلی مانند این‌ها باعث خستگی اجتماعی شده است. این‌که فردی مبتلا به کرونا شود، شاید برای خود او مهم نباشد، اما همین موضوع امکان دارد باعث ابتلا و سپس فوت اطرافیان و خانواده او شود.
این جامعه شناس گفت: موضوع دیگر، مولفه‌های سرمایه‌ای اجتماعی حاکمیت است. در چند سال گذشته، بحران سرمایه اجتماعی ایجاد و مشارکت اجتماعی کاهش یافته است. مشاهده می‌شود که مردم در رویدادها و اتفاقات اجتماعی، مشارکت کمتری انجام می‌دهند. حجم پرونده‌های قضایی نیز نشان می‌دهد که مشارکت جامعه در اتفاقات کاهش پیدا کرده است. یکی از دلایل این کاهش مشارکت، کم شدن اعتماد است.
وی ادامه داد: بسیاری از افراد از شبکه‌های ماهواره‌ای و تلگرام فیلتر شده استفاده کرده و اخبار را از شبکه‌های خارجی دریافت می‌کنند. این نشان می‌دهد که اعتماد کم شده و باید فکری به حال آن شود. در نتیجه وقتی توصیه‌هایی انجام می‌شود، مردم به آن توجه نمی‌کنند و حتی برعکس عمل می‌کنند. در کنار مسائل اقتصادی و خانوادگی، بحث کاهش اعتماد نیز مطرح است و عمل به توصیه‌ها کم می‌شود. این موضوع بار سنگینی به نظام سلامت وارد می‌کند و از طرف دیگر باعث جان باختن بسیاری از هموطنان می‌شود.
اشتری گفت: مجموعه این مباحث نشان می‌دهد که در شرایط کنونی که بحران وجود دارد، در کنار توصیه‌ها باید اعمال فشارها انجام شود. این‌که حجم فشارها و محدودیت‌ها به موضوع اجتماعی و اقتصادی برگردد نیز باید جداگانه مورد بررسی قرار بگیرد. مناسب‌ترین محدودیت‌ها برای افراد متخلف می‌تواند محدودیت‌های اجتماعی یا اشتغال یا خروج از خانه یا جلوگیری از رانندگی باشد.
هرچند در تعطیلی اخیر، اعمال محدودیت‌های تردد بین جاده‌ای توسط پلیس راهور و نیروی انتظامی قدرتمندتر از گذشته اجرایی شد، اما خیز پنجم کرونا تقریبا به قله رسیده و اگر میزان رعایت پروتکل‌های بهداشتی در جامعه به سرعت بالا نرود، نمی‌توان به کاهش موارد بیماران سرپایی و بستری کرونا امیدوار بود.