به گزارش یکشنبه ایرنا، این روزها سازمان جهانی بهداشت که طی ۲ سال گذشته به واسطه جایگاه محوری آن در مقابله با همه گیری کرونا و حواشی پیرامون ان از جمله خروج آمریکای ترامپ از آن و سپس بازگشت آن کشور متعاقب شکست ترامپ و ریاست جمهوری بایدن، خبرسازترین سازمان تخصصی بین المللی در سطح جهانی بوده است، تحولی دیگر را رقم زد و آن آغاز فرآیند بررسی تدوین یک موافقتنامه جهانشمول برای آمادگی و مقابله با همه گیری ها در آینده است.
طرفه آنکه ریاست اولین جلسات کارگروه بین الدولی برای بررسی این موضوع بر عهده آمریکا بوده است. کشوری که نه از لحاظ مدیریت مقابله با کرونا کارنامه درخشانی دارد، نه از جهت اخلاقی به دلیل رفتارهای منفعت طلبانه و خودخواهانه این کشور صلاحیت رهبری این فرآیند را دارد و نه از حیث سیاسی- حقوقی به دلیل سابقه بی اعتنایی مکرر به قوانین و معاهدات بین المللی می تواند برای راهبری تدوین یک سند حقوقی بین المللی صالح باشد.
فکر تدوین یک معاهده جهانشمول برای آمادگی و مقابله با همه گیری (پاندمی) در آینده، اول بار در جریان نشست ویژه مجمع عمومی سازمان ملل متحد راجع به مقابله به همه گیری کرونا ۴-۳ دسامبر ۲۰۲۰ توسط چارلز میشل رییس شورای اروپا مطرح شد و بلافاصله از سوی دکتر تدروس آدهانوم مدیرکل سازمان جهانی بهداشت مورد استقبال قرار گرفت.
اندک زمانی بعد، در تاریخ ۳۱ مارس ۲۰۲۱، بیانیه مشترکی با امضای مقامات ارشد ۲۳ کشور (و اتحادیه اروپا) منتشر شد که در آن از ایده پیشنهادی چارلز میشل و سازمان جهانی بهداشت برای تدوین معاهده جهانی در زمینه آمادگی و مقابله با همه گیری حمایت شده بود. در واقع، این بیانیه مشترک که مقامات سیاسی عالیرتبه کشورهایی از هر ۵ قاره جزو امضا کنندگان آن بودند، مقدمه و زمینه اقدام رسمی اتحادیه اروپایی آن در جربان اجلاس ۷۴ مجمع جهانی بهداشت برای ثبت این ابتکار در یکی از مهمترین مصوبات اجلاس و اخذ موافقت جهانی برای شروع فرایند مذاکره و تدوین این سند بود.
مصوبه مورخ ۳۱ می ۲۰۲۱ مجمع جهانی بهداشت برای تاسیس یک کارگروه بین الدولی جهت شروع مذاکرت برای ارزیابی فایده مندی یا ضرورت انعقاد معاهده بین المللی مقابله با همه گیری، آغاز رسمی فرآیندی است که حامیان آن امیدوارند منتج به تدوین یک سند لازم الاتباع حقوقی بین المللی در زمینه آمادگی و مقابله با همه گیری ها در آینده شود. با وجود این، بخش قابل توجهی از دولت ها همچنان با شک و تردید به اصل موضوع می نگرند و معتقدند هر ابتکاری که باعث انحراف توجهات و منابع از مقابله موثر با همه گیری فعلی کرونا شود، اقدامی ناسنجیده و غیرمفید است.
برخی نیز بر این باورند که ابتکار پیشنهادی اروپایی ها برای تدوین یک معاهده حقوقی نوعی ژست تبلیغی گمراه کننده برای فرار از انتقادهای وارده به کشورهای ثروتمند غربی در رابطه با احتکار واکسن و بی توجهی ادامه دار به نابرابری های آشکار در توزیع واکسن کرونا است. این دسته از منتقدین نگرانند که کشورهای شمال، ایده تدوین معاهده جهانی مقابله با همه گیری را به عنوان اهرمی برای پیشبرد نوعی دیپلماسی عمومی جهت تحت تاثیر قراردادن سیاست های غیرمسئولانه و غیراخلاقی خود در مدیریت بین المللی همه گیری کرونا به ویژه بی اعتنایی به نیازهای کشورهای فقیر مطرح نموده باشند.
اما پرسش اساسی این است که آیا در شرایطی که کشورهای اروپایی و غربی چندین برابر میزان نیاز خود اقدام به سفارش واکسن کرونا نموده اند و نیمی از جهان حتی موفق به واکسیناسیون بخش اندکی از جمعیت خود نشده است، طرح تدوین یک معاهده حقوقی نوعی فرار رو به جلو برای شانه خالی کردن از مسئولیت و لاپوشانی رویکرد غیراخلاقی جهان توسعه یافته نیست؟
با وجود این، طراحان ایده تدوین معاهده جهانشمول معتقدند از قضا همین اکنون زمان مناسب برای طرح و تدوین چنین سندی است چراکه همگان نسبت به نقاط ضعف و قوت نظام موجود بهداشت جهانی برای پیشگیری و مقابله با همه گیری آگاه شده و ضرورت چاره اندیشی برای بهبود وضعیت را درک می کنند.
اما واقعیت این است که این استدلال کلی نتوانسته است بسیاری از ناظران امر را قانع کند. بسیاری از کشورها ترجیح می دهند تمرکز و توان خود را برای کنترل چالش موجود صرف کنند. از سوی دیگر، تعداد قابل توجهی از بازیگران مهم عرصه بین المللی نسبت به قصد و نیت واقعی طراحان ایده تدوین معاهده جهانی تردید دارند. گفته می شود برخی طرف های اثرگذار از جمله چین، روسیه، هند، برزیل اقبال چندانی برای تدوین این معاهده نشان نداده اند اگرچه بنا به ملاحظات سیاسی مخالفت صریحی هم با آن ابراز نکرده اند. از بررسی برخی موضع گیری های رسمی مقامات ذیربط ممهوری اسلامی ایران از جمله وزیر بهداشت، اینطور استنباط می شود که موضع ایران نیز تا حدودی در همین دسته قرار می گیرد.
اکنون باید منتطر ماند و دید بحث ها در مورد این موضوع در چارچوب سازمان جهانی بهداشت به چه سمت و سویی خواهد.