سیدحسن موسوی چلک روز دوشنبه به مناسبت ۲۳ سالگی اورژانس اجتماعی در گفت وگو با خبرنگار ایرنا افزود: هم عقل و منطق و اصول مدیریت و هزینه فایده حکم می‌کند که ما سرمایه‌گذاری‌های بیشتری از لحاظ منابع مالی در بخش اورژانس اجتماعی انجام دهیم.
وی با اشاره به اهمیت اورژانس‌اجتماعی تاکید کرد: اختصاص بودجه به اورژانس‌اجتماعی بسیار مهم است و با بودجه قطره‌چکانی نمی‌توان اورژانس‌اجتماعی را مدیریت کرد.
ضرورت برداشتن گام نهایی در تکمیل بسته خدماتی اورژانس اجتماعی
رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران گفت: اکنون که ۲۳ سال از تاسیس اورژانس‌اجتماعی می‌گذرد، شاید اگر این برنامه، برنامه‌ای جدید بود مخصوصا اگر برنامه ای در حوزه انتظامی بود، امکانات و زیرساخت‌ها سریع‌تر فراهم می‌شد چون معمولا ما برای حوزه اجتماعی به اندازه حوزه‌های انتظامی و قضائی، اهمیت قائل نیستیم و این متاسفانه ضعفی است که وجود دارد.
موسوی چلک با بیان اینکه هرچه بیشتر پیشگیری کنیم، مداخلات برای حمایت از آسیب‌دیدگان اجتماعی کمتر احساس نیاز می‌شود، افزود: هرچه اورژانس‌اجتماعی فعال‌تر شود، مراجعه به پاسگاه و دادگاه کمتر خواهد شد. در واقع این امر به منزله ناکارآمدی حوزه‌های قضائی و انتظامی نیست. هرچه بتوانیم مداخلات را با رویکرد مددکاری اجتماعی انجام دهیم، طبیعتا اثرگذاری آن بیشتر خواهد بود به همین دلیل بعد از ۲۳ سال اگر توجه بیشتری در مدیریت کلان کشور به این موضوع صورت می‌گرفت، شاید اکنون همه شهرها و بخش‌ها امکان دسترسی به خدمات اورژانس‌اجتماعی را به‌صورت فراگیر و جامع می‌توانستند، داشته باشند.
وی خاطرنشان کرد: براساس برنامه ششم ۱۵۰ شهر، مراسم رونمایی شد اگرچه امکانات لازم مانند خودرو و نیروی انسانی کافی برای آنها آماده نشد اما درحال فعالیت هستند. برای جا انداختن اقدامی اجتماعی باید صبور باشیم و این مساله را یاد گرفتیم و این امر باید مدنظر قرار گرفت تا بتوان اورژانس‌اجتماعی را به همین شیوه در تمام کشور جا بیفتد. متاسفانه برای کاهش آسیب‌های اجتماعی هیچ نشانه‌ای نیست و به عنوان طراح و موسس اورژانس‌اجتماعی امیدوارم در دولت آقای رئیسی، یک بار برای همیشه بسته خدمتی اورژانس‌اجتماعی در سراسر کشور تکمیل شود، خوشبختانه اورژانس‌اجتماعی توسعه نیز داشته و اکنون باید گام نهایی برداشته شود.
نقش محوری اورژانس‌اجتماعی در دوران کرونا
رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران اظهار داشت: در همین دوران کرونا نیز مشاهده شد، یکی از محوری‌ترین جاهایی که مداخلات انجام می‌داد، با توجه به موضوعاتی که مربوط به خشونت درون خانواده مطرح می‌شد، باز نقش محوری را اورژانس‌اجتماعی داشت، دارد و خواهد داشت.
موسوی چلک تاکید کرد: حتی در بلایای طبیعی در بخش حمایت‌های روانی نیز، اورژانس‌اجتماعی، مشخصه اصلی فعالیت‌هایی است که در بخش اجتماعی انجام می‌شود.
نقش پررنگ مددکاران اجتماعی در اجرای قانون اطفال
رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران گفت: اکنون ۲۳ سال است که اورژانس‌اجتماعی راه‌اندازی شده است و هرچه در این مسیر جلوتر آمدیم، نقش اورژانس‌اجتماعی در سیاست‌گذاری‌ها، پررنگ‌تر شد.
موسوی چلک با بیان اینکه سال ۷۹ ناگریز شدیم تشکیلات و پست سازمانی برای این برنامه بگیریم که در نهایت سال ۸۰، مجوز آن داده شد، افزود: این گام نخست بود اما اکنون اورژانس‌اجتماعی نیاز به تقویت و توسعه زیرساخت‌ها و ساختار دارد. امروز دیگر کسی نمی‌تواند بگوید اورژانس‌اجتماعی کاربرد ندارد. اکنون در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان که سال گذشته تصویب شد و محوری‌ترین نقش را در آیین‌نامه اجرایی این قانون، اورژانس‌اجتماعی و مددکاران اجتماعی دارند. از همان زمان نیز در تدوین آن لایحه، من در کنار دوستان دیگر بودم و اطلاعاتی که از اورژانس‌اجتماعی به دست آورده بودیم، باعث شد به بخش حمایتی و اجتماعی اورژانس‌اجتماعی و به تقویت قانون حمایت از اطفال و نوجوانان که قبلا قانون کودکان و نوجوانان بود، کمک شود.
به گفته وی، محور این قانون، مددکاران اجتماعی اورژانس‌اجتماعی هستند. در آیین‌نامه اجرایی ماده ۶ این قانون نیز این موضوع پررنگ دیده شد چون محور مداخلات اجرای قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، مددکاران اجتماعی اورژانس‌اجتماعی هستند.
نقش اطلاعات اورژانس‌اجتماعی در تدوین قوانین
رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران گفت: البته این تاثیر در سیاست‌گذاری‌ها محدود به همین قانون نیست. در قانون برنامه چهارم که در آن زمان مسئولیت پیگیری امور آسیب‌های اجتماعی برنامه چهارم را داشتم. اطلاعاتی که از اورژانس‌اجتماعی گرفته شد، در تدوین آن قانون تاثیرگذار بود. در لایحه امنیت و صیانت از زنان و کودکان که اکنون در مجلس است، اورژانس‌اجتماعی نقش محوری را در حمایت از خانواده‌ها، افراد آسیب‌دیده اجتماعی و در معرض آسیب دارد. در قانون برنامه ششم به ویژه ماده ۸۰، بخش عمده تفکر حاکم بر این ماده، اهداف اورژانس‌اجتماعی است و حتی برای توسعه اورژانس‌اجتماعی نیز بندی در ماده ۸۰ قانون برنامه ششم آمده است.
موسوی چلک با اشاره به قانون حمایت از خانواده افزود: در قانون حمایت از خانواده نیز تاثیر اطلاعات و تفکر اورژانس‌اجتماعی مشاهده می‌شود. در سیاست‌های کلی خانواده نیز ما این بحث را داریم. در قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست و آیین‌نامه‌های اجرایی که برای این قانون نوشته شد، مشاهده می‌شود که اورژانس‌اجتماعی نقش محوری دارد. آیین‌نامه اورژانس‌اجتماعی سال ۹۲ در هیات دولت به تصویب می‌رسد و این مسائل نشان می‌دهد که اورژانس‌اجتماعی، یک ضرورت بود و امروز هر چه در این مسیر جلوتر می‌آییم، بیشتر به اهمیت اورژانس‌اجتماعی پی می‌بریم و ضرورت آن را می‌شناسیم.
تهدید توسعه‌نیافتگی زیرساخت‌های اورژانس‌اجتماعی
رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران گفت: نکته مهم دیگر این است که در اورژانس‌اجتماعی، هماهنگی‌های بین‌بخشی و درون‌سازمانی بسیار حیاتی است اما چند کار برای این موضوع باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. توسعه زیرساخت در حوزه اورژانس‌اجتماعی است که اگر زیرساخت ضعیف باشد، پاسخگویی به مطالبات مردم کم خواهد بود و به‌موقع صورت نخواهد گرفت و اگر اورژانس‌اجتماعی نتواند به‌موقع مداخله کند و پاسخگو باشد، خود این امر می‌تواند تهدید باشد؛ این موضوعی است که نباید به راحتی از کنار آن گذشت.
موسوی چلک با اشاره به مساله نیروی انسانی، ادامه داد: اورژانس‌اجتماعی، برنامه حاکمیتی است و همانگونه که امروز شاهدیم که به واسطه کرونا، دریافت‌کنندگان بیشتری از خدمات سازمان بهزیستی وجود دارند. در این شرایط در وزارت بهداشت حدود ۲۰۰ هزار نفر نیروی انسانی جذب شد، به همین شکل هم در حوزه اورژانس‌اجتماعی نیز هرچه به جلوتر می‌رویم، نیاز به تقویت نیروی انسانی بیشتر احساس می‌شود.
وی تاکید کرد: ثبات و امنیت شغلی نیروی انسانی بسیار مهم است بنابراین دولت جدید برای استخدام نیرو در این حوزه باید اهتمام لازم را داشته باشد تا همکاران با اطمینان خاطر بیشتری در این حوزه کار کنند. اطلاع‌رسانی بیشتری در حوزه اورژانس‌اجتماعی مهم است؛ گاهی هنگامی که اطلاع‌رسانی می‌شود، اورژانس‌اجتماعی ناگزیر است خدمات بیشتری را ارائه دهد و همین فشارها می‌تواند کمک کند که به اورژانس‌اجتماعی کمک بیشتری شود.
وی در ادامه به لزوم برقراری سختی کار برای کارکنان اورژانس‌اجتماعی اشاره کرد و گفت: افرادی که در اورژانس‌اجتماعی کار می‌کنند، مصداق سختی‌کار را دارند، این موضوعی است که باید به‌طور جدی پیگیری شود تا همکاران اورژانس‌اجتماعی مانند اورژانس‌پزشکی و آتش‌نشانی سختی‌کار داشته باشند. سازمان اداری و استخدامی باید در این بخش، همکاری لازم را انجام دهد تا همکارانی که شرایط سختی را در محیط کار خود تجربه می‌کنند، زودتر بتوانند به مرحله بازنشستگی برسند.
موفقیت جهانی برنامه اورژانس‌اجتماعیِ ایران
رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران گفت: به واسطه انجمن مددکاران اجتماعی و مسئولیتی که در هیات رئیسه آسیا و اقیانوسیه و فدراسیون جهانی مددکاری دارم، مراودات مختلفی با مسئولان متعدد جهانی داریم. آنها به ایران آمدند و از اورژانس‌اجتماعی بازدید کردند. در مجمع جهانی فدراسیون مددکاران اجتماعی در ۲۰۱۸ در ایرلند، اورژانس‌اجتماعی ایران معرفی شد. در سومین گزارش جهانی فدراسیون که همان سال چاپ شد، به هر کشوری از جمله ایران یک صفحه اختصاص داده شد. در نشستی که ۲ سال قبل در ۲۵ نشست منطقه آسیا و اقیانوسیه داشتیم، رسما اعلام شد که اورژانس‌اجتماعی ایران یکی از برنامه‌های موفق ۲ دهه اخیر در دنیا در حوزه مددکاری اجتماعی است.
موسوی چلک افزود: حتی دبیرکل فدراسیون جهانی مددکاری در یادداشتی که برای کتاب "اورژانس‌اجتماعی از ایده تا عمل" نوشت که اورژانس‌اجتماعی شایسته دریافت نوبل مددکاری اجتماعی است اگر جایزه‌ای در این حوزه وجود داشت. این کتاب چاپ شده اما هنوز رونمایی نشده است. انجمن جهانی دانشگاه‌های مددکاری اجتماعی یادداشت کاملی درباره اورژانس‌اجتماعی ایران نوشت و الگو گرفتند تا کشورهای دیگر این کار را انجام دهند و این کار در دانشگاه‌های مختلف در حال آموزش است. حتی ایمیلی از فدراسیون جهانی مددکاری اجتماعی دریافت کردیم که برای تاسیس رشته بین‌المللی مددکاری اجتماعی، یکی از سرفصل‌ها پیشنهاد شد که اورژانس‌اجتماعی ایران باشد.
وی اضافه کرد: اینها اقدامات خوبی است که انجام شده تا این ایده و این برنامه ایرانی به دنیا معرفی شود. رئیس اتحادیه مددکاران اجتماعی روسیه نوشته بود که اورژانس‌اجتماعی ایران خلاقیتی جدید بود که مددکاری اجتماعی نداشت و با آن آشنا شد و باید به دنیا معرفی شود. رئیس انجمن مددکاران اجتماعی بدون مرز به واسطه بازدیدی که از اورژانس‌اجتماعی داشت، نوع نگاه او به قابلیت‌ها و ظرفیت‌های مددکاری اجتماعی در ایران تغییر کرد. من با خوشبینی به این موضوع نگاه می‌کنم البته این امر به منزله این نیست که نقطه‌ضعف‌های اورژانس‌اجتماعی از جمله مشکلات کارکنان، کمبود بودجه و کمبود نیروی انسانی را نبینیم اما کار خوبی بود که از سوی ایران محقق شد.
موسوی چلک در پاسخ به این پرسش که آیا کشورهای دیگر چنین ساختاری را ندارند، گفت: ساختار و رویکرد برنامه اورژانس‌اجتماعی نیست اما خطوط تلفنی وجود دارد که خدمات می‌دهند یا خودروهایی که به اشکال مختلف خدمات ارائه می‌دهند اما اورژانس‌اجتماعی، بسته خدماتی خاص‌تر و بومی‌شده و با هدف جایگزینی مداخلات اجتماعی قبل از مداخلات انتظامی و قضائی است. تصور می‌کنم زمان آن فرارسیده که اورژانس‌اجتماعی را فراگیر کنیم تا همه مردم در هرنقطه ایران به آن دسترسی داشته باشند به ویژه آنکه با قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، ارائه خدمات حتی در نقاط روستایی نیز پیش بینی شد و این مستلزم این است که خدمات در اختیار مردم قرار گیرد و مستلزم این است که به نوعی مردم دسترسی داشته باشند و بدون توسعه زیرساخت، نیروی انسانی و تامین بودجه عملا پاسخگویی دچار مشکل می‌شود.
مروری بر تاریخچه اورژانس‌اجتماعی
رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران گفت: با توجه به ۲۳ سالگی اورژانس اجتماعی در هر جامعه‌ای ظهور و بروز آسیب‌های اجتماعی امری اجتناب‌ناپذیر است اما آنچه مهم است این است که سیستم مدیریتی آن جامعه باید بتواند با اتخاذ سیاست‌ها و برنامه‌های مناسب، پاسخگویی به‌موقع به مشکلات و نیازها را داشته باشد و به همین دلیل هفتم شهریورماه سال ۷۸ نخستین مرکز اورژانس اجتماعی در ایران در شهر تاسیس شد. البته مقدمات کار در اردیبهشت‌ماه در استان فارس انجام شد و در جلسات کارشناسان مسئولان اورژانس اجتماعی بهزیستی کشور، دستورالعمل مادر اورژانس اجتماعی که تاسیس مرکز مداخله در بحران بود، تصویب شد و سال اول در ۱۰ استان و سال دوم در تمام مراکز استان‌ها راه‌اندازی شد.
موسوی چلک افزود: البته ایده اورژانس اجتماعی از زمان دانشجویی در ذهن من بود. در بازدید از کانون اصلاحات و تربیت با دیدن تئاتری تحت تاثیر قرار گرفتم و آنجا این سئوال مطرح شد چرا قبل از اینکه پای افراد به کلانتری و دادگستری باز شود، چرا سیستمی طراحی نمی‌کنیم یا نداریم. به مرور زمان این ایده تکمیل شد. تجربه‌ای که در مرکز درمان اعتیاد در سال ۷۵ داشتم تبدیل به طرحی به نام اورژانس اجتماعی شد که مسئولان وقت بهزیستی حمایت‌هایی انجام و اورژانس اجتماعی تاسیس شد.
وی خاطرنشان کرد: اکنون تقریبا بیش از ۳۷۰ شهر، اورژانس اجتماعی را دارد. به مرور زمان اورژانس اجتماعی تکمیل شد. ما در همان شروع کار بخش تلفن رند را داشتیم اما کارهای بزرگ مانند اورژانس‌اجتماعی به یکباره انجام نمی‌پذیرد. تهران شماره‌ای ۷ رقمی خیلی رند داشت و استان‌ها نیز شماره‌های خود را اعلام می‌کردند. خودروی یکسان نداشتیم. اولین خودرو، مینی‌بوسی در اصفهان در بهمن ۷۸ بود و در همان سال اول کار خود را آغاز کرده بود؛ بعد ۲ مینی‌بوس در تهران مستقر شد و سپس سازمان ملل ۷ ون داده بود و ۲۵ خرداد ۸۷، ۱۰ سال بعد خودروهای جدید در نمایشگاه بین‌المللی تهران افتتاح شد و سال بعد مجددا به ناوگان بهزیستی اضافه شد تا ناوگان خودرویی سیار تکمیل‌تر شود.
رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران یادآور شد: نخستین بار در تیرماه ۷۹ در فرهنگسرای خواجوی کرمانی تهران، نیروهایی در پایگاه خدمات اجتماعی مستقر شدند. در آن زمان بهزیستی تهران چهار منطقه بود و این پایگاه زیر نظر منطقه شرق بود که تقریبا ۹ ماهی آن گروه کار کردند و در آن زمان اسم این پایگاه، ایستگاه اورژانس‌اجتماعی بود. چون گروه‌های هدف در مناطق هرندی، دروازه‌غار و شوش زیاد بودند، آنجا گروه اورژانس‌اجتماعی مستقر شده بود که هم هدف مطالعاتی داشت و هم اهداف دیگری را دنبال می‌کرد تا بعدها سال ۸۱ در سازمان برنامه، مجددا این کار پیگیری شد. در آن زمان من در سازمان برنامه و بودجه کار می‌کردم.
موسوی چلک اضافه کرد: در قانون برنامه چهارم توسعه، موضوع سکونتگاه غیررسمی مناطق حاشیه‌نشین و استقرار خدمات اجتماعی پیش‌بینی شده بود و بعد مجددا من در سال ۸۵ به سازمان بهزیستی کشور بازگشتم. دوباره پایگاه خدمات اجتماعی تاسیس شد که هشت پایگاه خدمات اجتماعی همزمان ۳۰ بهمن‌ماه ۸۵ در بندرعباس تاسیس کردیم و بعدها گسترش پیدا کرد و بسته خدماتی کاملی شد.
وی تصریح کرد: سال ۸۳ مجوز خط تلفن ۱۲۳ گرفته شد و تا سال ۸۵، سه استان، امکان شماره‌گیری ۱۲۳ را داشت اما سال ۸۶ تقریبا همه استان‌ها سیستم ۱۲۳ را داشتند.
1352