به گزارش روز سه‌شنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا، نظامی گنجوی، یکی از شاعران بزرگ پارسی‌گوی است که بسیار مورد توجه ایرانشناسان از سراسر دنیا قرار گرفته و درباره او پژوهش‌های قابل توجهی انجام شده است. محمود جعفری دهقی، استاد دانشگاه تهران و رییس انجمن ایران شناسی، در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا به بررسی و معرفی ایرانشناسانی که درباره نظامی نوشته‌اند پرداخت.
شما تاثیر نظامی بر ادبیات فارسی و فرهنگ ایران را چگونه می‌بینید؟
همه عالم تن است ایران دل
نیست گوینده زین قیاس خجل
چون که ایران دل زمین باشد
جان ز تن به بود یقین باشد
دربارۀ شعر نظامی هرچه گفته شود شاید قطره ای از دریایی شگرف ادب پارسی باشد.
جمال الدین ابومحمد الیاس بن یوسف نظامی، شاعر و داستانسرای نامدار قرن ششم در حدود ۵۳۵ یا ۵۳۷ هجری در شهر گنجه آذربایجان متولد شد. در کودکی پدر را از دست داد و تحت تربیت دایی خود قرار گرفت. آگاهی های اندکی دربارۀ زندگی او از سروده هایش به دست می آید. از جمله اینکه مادر او به نام رئیسه از اشراف کرد بود و بواسطۀ تمکن مالی، نظامی توانست علوم رایج زمان خود را بیاموزد. بنابر گفتۀ خود او پدرش همانند فردوسی از دهقانان بود که صاحب املاک فراوان بود و او این نکته را در منظومه لیلی و مجنون، ضمن اشاره به پدر خود چنین یاد می کند: دهقان فصیح پارسی زاد – از حال عرب چنین کند یاد.
حکیم نظامی شیوه های داستانسرایی را به اوج اعتلای خود رسانید. او صاحب سبک است. شعر غنایی و سروده های عاشقانۀ او از شاهکار های ادبی جهان به شمار می رود. تشبیهات و استعاره هایی که در سروده هایش به کار برده بسیار بدیع و هنرمندانه است. به طوری که تصویر سازی ها و خیال پردازی های او در توصیف طبیعت و شخصیت پردازی های او الگوی شاعران دوره های پس از او شد. اصطلاحات علمی به کار رفته در اشعار او نشان دهندۀ تسلط و استادی او در علوم و دانش های گوناگون از فلسفه، ریاضی، موسیقی، نجوم و علوم دینی است. اندیشه های عرفانی و فلسفی او از پس سروده هایش هویدا است.
نظامی از فردوسی و فخرالدین اسعد گرگانی تاثیر پذیرفته و با خاقانی همزمان و دوست بوده و در سوگ او سروده که : به دل بودم که خاقانی دریغا گوی من گردد – دریغا زانکه من گشتم دریغا گوی خاقانی.
پس از نظامی خمسه سرایی در میان شاعران ایرانی رواج یافت و بسیاری ازجمله امیرخسرو دهلوی و عبدالرحمن جامی به این شیوه روی آوردند. اگرچه هیچیک نتوانستند همسنگ اشعار نظامی بسرایند.
اما شاهکار نظامی خمسه یا مثنوی پنج گنج است که از دیرباز از شهرت جهانی برخوردار بوده است. این مجموعه شامل نخست مخزن الاسرار که مثنوی تعلیمی است، دودیگر خسرو و شیرین، سه‌دیگر لیلی و مجنون؛ چهارم هفت پیکر یا بهرام نامه که هفت گنبد نیز نامیده شده و شرح افسانه ای زندگی بهرام گور است؛ و پنجم اسکندرنامه شامل دو بخش شرفنامه و اقبالنامه است. افزون بر این، دیوان اشعار او شامل قصاید و غزلیات، قطعات و رباعیات است. نظامی این آثار را به فرمانروایان عصر خود که بیشتر از اتابکان آذربایجان و سلجوقیان بودند تقدیم کرده است.
مهمترین جنبه شعر نظامی را چه می‌دانید؟
یکی از مهمترین جنبه های شعر نظامی آموزه های اخلاقی و تعلیمی اوست. به طوری که می توان او را یکی از مصلحان بزرگ اجتماعی و آموزگاران انسان سازی در تاریخ ادب فارسی به شمار آورد. مخزن الاسرار از نمونه های عالی شعر تعلیمی است. پیام های اخلاقی او جهانی است و برای همه زمان ها و مکان ها. زهد و تقوا، تواضع، خدمت به خلق، امیدواری، خرسندی و دوری از آز، دادگری، هم نشینی با نکویان، و گشاده رویی از جمله نکاتی است که در شعر او بیشتر به چشم می خورد.
در مخزن الاسرار از اهمیت سخن می گوید:
جنبش اول که سخن درگرفت / حرف نخستین ز سخن درگرفت
و مقام شاعری را بسیار والا می داند:
شعر تو را سدره نشانی دهد / سلطنت ملک معانی دهد
شاعر در هفت پیکر انسان را به خودشناسی سفارش می کند که مقدمۀخداشناسی است:
هرکه خود را چنان که بود شناخت / تا ابد سر به زندگی افراخت
فانی آن شد که نقش خویش نخواند / هرکه این نقش خواند باقی ماند
یکی دیگر از ارزش های والای شعر نظامی جنبه های فلسفی و عرفانی آن است.
به قول علامه جعفری، نظامی به برهان کمال یا برهان وجوبی می پردازد و دربارۀ خداشناسی می گوید: من تو را با تو شناختم. البته بعدها دکارت (فیلسوف فرانسوی قرن هفدهم) همین موضوع را دنبال کرده است. این برهان وجوبی البته با برهان وجودی ملاصدرا یکی نیست. بعد از دکارت، لایب نیتس (فیلسوف آلمانی قرن هجده) نیز در این باره اشاره کرده است. نظامی برآن است که اگر ما خدا را دریافته باشیم نیازی به اثبات آن نداریم. از این روی در شرفنامه می گوید:
کسی کز تو در تو نظاره کند / ورق های بیهوده پاره کند.
آفرینش انسان را هدفمند می داند. اما راز آفرینش را از نظر او گشایشی نیست:
کار من و تو بدین درازی / کوتاه کنم که نیست بازی
و در جای دیگر:
اگر دانستنی بودی خود این راز / یکی زین نقشه ها در دادی آواز
ایرانشناسان درباره ادبیات فارسی چه نوشته‌اند؟
توصیف سرزمین ایران در نگاه ایران شناسان، نخست برگرفته از شکوه و عظمت عهد باستان و حکمت ایرانشهری بود. دورانی که علی رغم برخی گزارش های مغرضانه مورخین باستان با وجود سه امپراتوری جهانی هخامنشی، اشکانی و ساسانی و نیز از دیدگاه اندیشۀ نوافلاطونی و هم در متون مقدس ادیان یهود و مسیحی به عنوان دورانی متعالی منعکس شده است.
در اوایل دوران اسلامی و زمانی که به اصطلاح، عصر طلایی ایران اسلامی خوانده می شود، یعنی دورانی که بیرونی ها، فارابی ها و بوعلی سینا ها آن را برجسته کرده بودند، ایران اسلامی در چشم ایرانشناسان همچنان سرزمینی شگفت انگیز، گرانقدر و مقدس به شمار می رفت. اما به مرور و با گسترش و ترویج آیین مسیح توسط مبلغان دینی، آیین اسلام، به مرور مورد بی مهری آنان قرار گرفت و این احساس با آغاز جنگ های صلیبی به اوج خود رسید. بنابراین، تفکر قرون وسطایی نسبت به ایران و فرهنگ و ادب ایرانیان تفکری مخدوش و مغرضانه بود.
اما از حدود قرن هفدهم نگرش تازه ای از سوی ایران شناسان نسبت به ایران و ادبیات و تاریخ آن ایجاد شد. این نگاه با توجه به نگرش فلاسفه عصر روشنگری در سده های هجدهم میلادی روشن تر و مثبت تر بود. توجه به زبان فارسی و یادگیری آن و نیز فرهنگ و ادب فارسی حاصل همین دوران است. توجه به خانواده زبان های هند و اروپایی و متعاقب آن زبان های ایرانی و نیز ادیان و سنت ها و فرهنگ ایران دوباره احیا شد و کسانی نظیر تاورنیه و شاردن (جهانگردان فرانسوی قرن هفدهم) آن را به تحسین نگریستند. از سوی دیگر، ترجمه هزار و یکشب در آغاز قرن هجدهم توسط گالان (شرق شناس فرانسوی قرن هجدهم) و تالیف نامه های ایرانی منتسکیو (نویسنده و فیلسوف فرانسوی قرن هجدهم) به جذابیت ایران و ایرانیان در نگاه ایران شناسان افزود. از همین زمان شعر و ادبیات فارسی به جهان غرب معرفی شد و موجب تحسین و حیرت جهانیان گردید.
نهضت ایرانشناسی در چه دوره ای به ادبیات فارسی توجه کرد؟
توجه ایران شناسان به ادبیات فارسی نخست به گلستان سعدی، کلیله و دمنه، رباعیات خیام، غزلیات حافظ، شاهنامه فردوسی و در مرحله دوم به مثنوی مولوی و خمسه نظامی و منطق الطیر عطار معطوف شد. در پی نهضت ایران شناسی، ایرانشناسان این سامان به ترجمه، تصحیح و معرفی آثار شاعران ایرانی پرداختند. به این ترتیب آثار نظامی به زبانهای انگلیسی، آلمانی و فرانسه ترجمه و منتشر شد.
در کشورهای انگلیسی زبان، در میان یادداشت های سرویلیام جونز از ایران شناسان شهیر قرن هجدهم در انگلستان طرح هایی دربارۀ چاپ متن و ترجمه خمسه نظامی به انگلیسی موجود است. جونز می نویسد نظامی در تخیل شاعرانه و آرایه های ادبی کنایه و استعاره از همه شاعران ایران برتر است.
پس از او ناتانیل بلند (Nathaniel Bland) انگلیسی (متولد ۱۸۰۳) که تحقیقات مفصلی راجع به شطرنج کرده بود، به ادبیات فارسی نیز پرداخت و از جمله مخزن الاسرار نظامی را با عنوان Makhzan ul Asrar of Nizami of Ganjah در سال ۱۸۴۴ میلادی تصحیح و منتشر کرد.
اتکینسون (Atkinson) ایرانشناس دیگری است که منظومه لیلی و مجنون را در سال ۱۸۳۲ با عنوان The love of Laili and Majnun به ترجمه منظوم درآورد. ویلبر فورس کلارک، مترجم دیوان حافظ بخش نخست اسکندرنامه نظامی را شامل دو قسمت اقبالنامه و خردنامه با دقت به نثر ترجمه کرد و همراه با حواشی و درج نسخه بدل ها در سال ۱۸۸۱ منتشر ساخت تا مورد استفاده دانشجویان زبان فارسی دانشگاه کمبریج قرار گیرد. پیش از او نیز رابینسون که شیفته زبان و ادبیات فارسی بود در سال ۱۸۷۳ کتاب زندگی و آثار شاعر ایرانی نظامی و تحلیل قسمت دوم اسکندرنامه ترجمه ویلیام باخر را از آلمانی به انگلیسی ترجمه کرد.
علاوه بر آنان، الکساندر راجرز و روبرت گریفیث در سال ۱۸۸۹ داستان خسرو و شیرین را با عنوان در روزگار زرین ایران (In Persia's golden days) به نثر ترجمه کردند و آن را به ناصرالدین شاه تقدیم نمودند.
یکی از شخصیت‌های مهم، رابرت لاورنس بنین (Robert Laurence Binyon) ۱۹۴۳- ۱۸۶۹ اهل لانکستر انگلستان که در شعر و هنر بویژه نقاشی صاحب نظر بود نسخه خطی اشعار نظامی را شرح کرد. وی درباره شاهنامه فردوسی نیز تحقیق کرد ومقدمه ای بر شاهنامه نوشت.
ادوارد براون، نیز که در تاریخ ادبی ایران به نظامی نیز پرداخته نقش چشمگیری در این باره ایفا کرد.
پیتر چلکوفسکی، ایران شناس اهل لهستان و ساکن امریکا، تحصیلکرده دانشگاه لندن (SOAS) بود. در ۱۹۶۸ به ایران آمد و در مقطع دکتری رشته ادبیات فارسی در دانشگاه تهران تحصیل کرد سپس به امریکا رفت و در دانشگاه نیویورک به تدریس زبان و ادبیات فارسی پرداخت. او در زمینه های گوناگون ادبیات فارسی نظیر شاهنامه فردوسی، ابوریحان بیرونی و موضوع تعزیه در ایران تالیفات قابل توجهی دارد. اما تحقیقات او بیشتر بر نظامی پژوهی متمرکز بود. از جمله آثار او آیینه جهان ناپیدا (Mirror of the invisible World) که ترجمۀ داستان هایی از خمسه نظامی (۱۹۷۵) است. دیگر اسکندرنامه نظامی ۱۹۷۷؛ و نظامی گنجوی ۱۹۹۵ است.
چلکوفسکی می گوید که نظامی با دانشی که از فرهنگ ایران باستان و ایران عصر اسلامی داشته توانسته با سروده های خود پیوندی ناگسستنی میان این دو فرهنگ برقرار کند.
جولی اسکات میثمی نیز استاد دانشگاه آکسفورد هفت پیکر نظامی را ترجمه و چاپ کرد. کریستین رومبکه کتابی با عنوان دانش و شعر در ایرانی میانه نوشت و در آن به گیاه شناسی آثار نظامی پرداخت. این اثر در سال ۲۰۰۸ در کمبریج منتشر شد.
در روسیه ایران شناسی روس، به نام خلبینکوف با الهام از نظامی منظومه ای به نام لیلی و مجنون ساخته است. اما شخصی مهم تر کنستانتین ایوانویچ چایکین (Chaikin) ۱۹۳۸- ۱۸۸۹ اهل مسکو در ادبیات فارسی تحصیل کرده بود. وی مترجم سفارت جمهوری آذربایجان نیز بود و به جرم جاسوسی اعدام شد. آثار متعددی در ادبیات فارسی از جمله در بارۀ نظامی از او به جای مانده است.
یوگنی ادواردویچ برتلس (Bertels) متولد ۱۸۹۰ سن پیتربورگ، شخصیتی نام آشنا برای ایرانیان است که در دانشگاه حقوق و شرق شناسی زبان فارسی و ترکی آموخت. در موزه شرق شناسی آکادمی علوم شوروی کار کرد. در سال ۱۹۴۴ عضو افتخاری فرهنگستان ایران شد. در جشن هزاره فردوسی ۱۹۳۴ (= ۱۳۱۳) در ایران شرکت کرد. برای تدوین متن انتقادی اسکندرنامه (شرف نامه) نظامی جایزه استالین را دریافت کرد. وی درباره کتاب های خطی ایران، و نیز موسیقی ایرانی کار کرد. حدود ۲۹۵ اثر از او باقی مانده است؛ هفت پیکر، زندگی نظامی گنجوی، نظامی و تعلیمات او، نظامی شاعر بزرگ آذربایجان، نظامی و آثار او و ... از جمله این آثار است.
مار (Marr) ۱۸۹۳ در سن پیترزبورگ متولد شد. به فارسی شعر گفت و در شناخت نظامی تالیفاتی دارد.
میخاییل میخایلوویچ دیاکونوف ۱۹۰۷ اهل سن پیترزبورگ که بیشتر به نوشتن تاریخ ایران مشهور است، هفت پیکر نظامی را ترجمه و منتشر کرد و آندری یوگنی یویچ برتلس:۱۹۲۶، که فرزند یوگنی برتلس بود، خمسه نظامی را تصحیح و ترجمه کرد و بر آن مقدمه نوشت.
در ادامه در کشور های آلمانی زبان، اشپرینگر ایرانشناسی اهل اتریش بود. وی افزون بر تاریخ طبری و گلستان سعدی، اسکندرنامه نظامی را در سال ۱۸۵۱ تصحیح و منتشر کرد.
فردریش روکرت نیز پس از آشنایی با یوزف هامر پورگشتال با ادبیات فارسی آشنا و به آن علاقه مند شد. شاعری زبردست بود که اشعار بسیاری را از فردوسی، سعدی، حافظ و مولوی به آلمانی ترجمه کرد. خلاصه ای از اسکندرنامه نظامی را در ۱۸۲۳ منتشر ساخت.
هلموت ریتر، نزد بروکلمان و نلدکه تحصیل کرد. مدتی استاد دانشگاه هامبورگ بود چندی نیز در استانبول سرپرست انجمن شرق شناسان بود. زبان خیال انگیز نظامی را در ۱۹۲۷ منتشر کرد و یوهان کریستف بورگل: استاد دانشگاه برن و نخستین کسی است که آثار نظامی را بطور کامل به آلمانی ترجمه کرده است. خسرو و شیرین ۱۹۸۰، و توصیف نظامی از خودش در قصیده شاه شاهان از جمله کارهای اوست. وی همچنین مدخل نظامی را در ایرانیکا نوشته است.
در ایتالیا آلساندرو بائوزانی که دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه رم و ۱۹۴۴ تا ۱۹۵۱ استاد این زبان در همان دانشگاه بود. آثار بسیاری از ادبیات فارسی را به ایتالیای تصحیح و ترجمه کرد. از جمله باید به هفت پیکر نظامی اشاره کرد.
پائولو اسراتی نیز مدخل خسرو و شیرین دایرة المعارف ایرانیکا را نوشته است.
یان ریپکا که بسیاری از ایرانیان اهل مطالعه با او آشنا هستند، اهل جمهوری چک بود و در جشن هزاره فردوسی به ایران آمد. او به مدت یکسال در ایران ماند و در نسخه های فارسی تحقیق کرد. در ۱۹۶۳ مجددا به ایران آمد و به عضویت فرهنگستان ایران درآمد. در ۱۹۳۴ هفت پیکر نظامی را ترجمه و ویرایش کرد. ریپکا آثار بسیار دیگر در فرهنگ و ادبی فارسی تدوین نمود.
پس از او یری بچکا، شاگرد یان ریپکا و اهل پراگ جمهموری چک بود. فعالیت های بسیار در تاجیکستان، افغانستان و ایران انجام داد که از آن جمله اثری دارد به نام نظامی گنجوی در چکوسلواکی و یان ریپکا چاپ ۱۹۹۳.
در مجارستان ویلهلم باخر ایرانشناس، از سعدی شناسان به نام بود. وی زندگی و آثار نظامی و اسکندر نامه را بررسی و ترجمه کرد. باخر در ۱۹۱۳ درگذشت.
در مصر عبدالنعیم محمد حسنین، پس از تحصیل در دانشگاه لندن (SOAS) در ۱۹۴۸ در زبانهای شرقی به ایران آمد و در دانشگاه تهران تحصیل کرد. شاگرد استادانی چون ملک الشعرای بهار و علامه قزوینی، بهمنیار خطیبی و مقدم بود. سپس به مصر بازگشت و استاد ادبیات فارسی در دانشگاه عین الشمس شد. در کنگره هزاره فردوسی در مشهد حضور داشت. از جمله آثار او: نظامی گنجوی ۱۹۵۴؛ ترجمه مخزن الاسرار نظامی؛ ترجمه لیلی و مجنون است.
جعفراف از پژوهشگران اهل لاهیج جمهوری آذربایجان بود. او اسکندرنامه را در ۱۹۶۴ تا ۱۹۶۷ منتشر کرد. همچنین، اراسلی (Arasli) متولد ۱۹۰۹ گنجه بود. لیلی و مجنون را و اسدالله یف که متولد ۱۹۳۲ خجند بود. لیلی و مجنون در ادبیات فارسی را منتشر ساختند.
در چین نیز دو تن یکی جان هویی گزیده اشعار نظامی را در ۱۹۸۸ منتشر کرد و دیگر هون نین که در ۱۳۶۵ مدتی در ایران و در لغت نامه دهخدا به تحقیق پرداخت لیلی و مجنون نظامی را منتشر کرد. در ژاپن خانم امیکو اوکادا از شاگردان ایران شناس نامدار، کورویاناگی مترجم هفت پیکر نظامی بود. او چندی در ایران تحصیل کرد و سه اثر نظامی خسرو شیرین، لیلی و مجنون و اسکندرنامه را ترجمه و ویرایش کرد.
در گرجستان، آلکساندر بارامیدزه، متخصص تاریخ و ادبیات ایران که بیشتر بر شاهنامه و آثار حکیم نظامی تحقیق کرده است روایات گرجی خسرو و شیرین را در ۱۹۳۴ و نظامی و ادبیات گرجی را در ۱۹۴۷ تالیف کرد. ماگالی تودوا، استاد دانشگاه دولتی تفلیس افزون بر ترجمه و تصحیح گلستان سعدی، غزلیات رودکی و ویس و رامین گرگانی، به تصحیح خسرو و شیرین نظامی نیز پرداخته است. در ترکیه، احمد آتش، شاگرد هلموت ریتر و بنیانگذار انجمن های علمی متعدد در زمینه ادبیات فارسی و شرق شناسی. مقالاتی نیز درباب نظامی تالیف کرد. در ۱۹۶۶ درگذشت. غلام سرور پاکستانی: کیمیا و اکسیر در شعر نظامی را به چاپ رساند.
در اینجا باید از استاد ابوالقاسم رادفر سپاسگزاری کنم که کتابشناسی آثار نظامی را با دقت بسیار تالیف کرده اند که اثر بسیار ارزنده ای در این زمینه است و منبع اصلی من در این گفت‌وگوست.
تاثیر نظامی بر ادبیات جهان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
منظومه های نظامی بر آثار غنایی دیگر ملت ها نیز تاثیر نهاده است. از جمله شاعران اردو، ترک، کُرد به تاسی از نظامی به سرایش اینگونه آثار پرداختند. در ارمنستان منظومه آنوش از هوهانس تومانیان احتمالا متاثر از لیلی و مجنون نظامی بوده است. اما از همه شگفت‌انگیزتر تأثیر نظامی، شاعر قرن ششم هجری بر ویلیام شکسپیر، شاعر قرن هفدهم میلادی در انگلستان است.
کارشناسان ادبیات به تأثیرپذیری شکسپیر از نظامی در داستان رومئو و ژولیت اشاره کرده‌اند. از جمله این که آغاز داستان رومئو و ژولیت مانند داستان لیلی و مجنون با یک ضیافت در خانه معشوق شروع می‌شود. جالب این که در این مجلس، همان‌طور که رومئو با تیبالت، پسر عموی ژولیت درگیر می‌شود، مجنون هم با یکی از پسرعموهای لیلی کشمکش دارد. ریتر بر آن است که سروده های نظامی بر گوته نیز تاثیر داشته و این شاعر آلمانی از او بسیار یاد کرده است.
بین مطالعات ایرانشناسی در کشورهای مختلف، چه تفاوت عمده‌ای وجود دارد؟
نکتۀ قابل توجه این که شرق شناسان آلمانی غالبا از طریق ادبیات و متون عثمانی با ادبیات فارسی آشنا شدند. در حالی که انگلیسی ها این مسیر را از طریق شبه قاره پیمودند. مهمترین نظامی شناسان آلمانی زبان پس از ریتر که تالیف بسیار ارزنده دریای جان در شرح اندیشه های عطار نیشابوری را از او می شناسیم، ترجمه استاد زریاب خویی، دودا با ترجمه فرهاد و شیرین (۱۹۳۳)، رودلف گلپه با ترجمه هفت پیکر در ۱۹۵۹ و لیلی و مجنون در ۱۹۶۳ و کریستف بورگل سویسی با ترجمه خسرو و شیرین در ۱۹۸۴ و رناته ورش با ترجمۀ مخزن الاسرار در ۲۰۰۵ بوده اند.
هلموت ریتر در مقدمه کتاب زبان خیال انگیز نظامی که اخیرا به وسیلۀ دوست دانشمندم سعید فیروزآبادی به فارسی ترجمه شد می نویسد: اگر چه همه آثار نظامی به زبان آلمانی ترجمه شده اما اگر از ما بپرسند ویژگی بارز این آثار چیست، پاسخ روشنی نمی دهیم. اما هدف من از نگارش این اثر شرح کارکردهای زیبایی شناختی بیان استعاری در شعر نظامی است (صفحه ۲۲ مقدمه).
ریتر ضمن طرح این موضوع که در شعر نظامی استعاره کاربرد بسیار دارد، نگاه نظامی را به طبیعت اینگونه توصیف می کند:
... گویی کودکی خوشبخت با نگاهی متفاوت از انسانی معمولی، از سوراخ کلیدی به جشن بزرگ طبیعت می نگرد. با تداوم این نگاه، اشیا به حرکت درمی آیندو گل ها و بوته زاران همچون آدمیان جان می گیرند و سکوت و آرامش بدل به جنبشی رنگارنگ، زنده و عاشقانه می شود. .. گویی چشم شاعر هرگز از تماشای این شکل ها سیراب نخواهد شد و ب دنبال درک حسی بیشتر از آنهاست (ص ۳۰).
به گزارش ایرنا، تاثیر نظامی در مجموع فرهنگ ایرانی به اندازه‌ای است که بسیاری از اشعار وی هنوز هم در افواه شنیده می‌شود، به مثل سائره تبدیل شده و ابیاتی از خمسه وی تا سال‌ها در مکاتب خوانده می‌شد و در کتب درسی گنجانده شده بود.
با توجه به اهمیت نظامی در کهکشان ادب فارسی و تعیین روز ۲۱ اسفند به عنوان روز گرامیداشت وی در تقویم ملی (از سال ۱۳۹۵)، قرار است در سال جاری برنامه‌های ویژه‌ای در حوزه فرهنگ، هنر و سینما و متناسب با شعر و اندیشه نظامی گنجوی به همت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همراهی سایر نهادهای فرهنگی و هنر برگزار شود.
برنامه‌های فرهنگی، هنری و سینمایی در قالب یک پیش‌همایش در تابستان امسال و به دنبال آن همایش اصلی ۲۱ اسفند برپا خواهد شد. ستادی برای برگزاری این بزرگداشت درنظر گرفته شده که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی رئیس این ستاد و وزرای علوم، تحقیقات و فناوری، امور خارجه، آموزش و پرورش، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی همچنین رئیس شورای شهر تهران، رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی اعضای آن هستند.