به گزارش ایرنا، بارها نام روستای گردشگری زیارت در جنوب گرگان در رسانه مطرح شده است و نخستین موضوعی که به ذهن هر خواننده ای متبادر می شود دست اندازی و تخریب منابع طبیعی و جنگل های هیرکانی در این منطقه زیبای این شهر شمالی است.
روستای زیارت به سبب واقع شدن بر روی گسل اصلی زلزله، احداث بافت مرکزی روستا در قعر و دره حوزه آبخیز زیارت و سیل خیز بودن آن و بافت خاک های مناطق پیرامونی و شیستی بودن(سازند نفوذ ناپذیر) لایه خاک در حریم این روستا و رانش زمین از جمله مناطق پرمخاطره گلستان است که با وجود همه این تهدیدات طی سال های اخیری هیچ اثری از کم رغبتی به احداث ابنیه و ساختمان های جدید دیده نمی شود و روز به روز بر تعداد آپارتمان های سر به فلک کشیده زیارت افزوده می شود.
نکته مهم این جاست موضوع جدیدی که منطقه کوهستانی زیارت را تهدید می کند، مقوله سیل های ناگهانی و بارش های رگباری عظیم و سیلاب های مهیب همراه با گل و لای است.
بر اساس نظریه کارشناسان هواشناسی تغییرات اقلیمی سبب شده تا نحوه بارشها تغییر کند به زبان ساده تر آنکه زمان بارش شدت بارش و نحوه بارش تغییرات محسوسی کرده است.
تمرکز بارش در مناطق کوهستانی گلستان مانند زیارت در ۲ سال اخیر بیشتر به صورت بارش های رگباری و لحظه ای ناشی از شکل گیری و فعالیت ابری های جوششی است که از زمان شکل گیری تا تخلیه ابر زمانی کمتر از ۲ ساعت نیاز دارد.
بر اساس برآورد کارشناسان هواشناسی در صورتی که در منطقه بالادست زیارت گرگان بارشی معادل ۵۰ میلیمتر در بازه زمانی یک ساعت روی دهد حدود ۴۰ درصد بارش باران ، یعنی سه میلیون مترمکعب رواناب به سوی شهر گرگان سرازیر می شود که این رقم چند ده برابر ظرفیت آب گذری رودخانه زیارت است.
بر این اساس در صورت شکل گیری ابرهای جوششی در مناطق دشتی گرگان و شمالی بودن جریانات رطوبتی امکان این رخداد به ویژه در فصول گرم سال بسیار زیاد است که به عنوان نمونه در سال گذشته در مناطق بالادستی شهرستان های کردکوی و بندرگز این حادثه رخ داده است.
بارش هایی با شدت زیاد که با شستن بافت خاک و به حرکت درآورن سر شاخه ها و تنه و کنده درختان افتاده هزاران تن گل و لای را به سمت گرگان مرکز استان روانه می سازد که در آخرین مرحله بارش باران ۱۷۰ میلیمتری سبب شد تا ۱۰ هزار تن گل و لای روانه بستر رودخانه زیارت شود.
شاید در سنوات گذشته پیش بینی هواشناسی زمان ناپایداری هوا را به مردم آگاهی رسانی می کرد اما نوع ابرها و بارش ها به نحوی است که صرفا اتکا به رادارهای دقیق هواشناسی امکان رصد و پیش بینی این بارشها را ممکن می سازد که در زمان حاضر این منطقه از امکانات مذکور بی بهره است پس لازم است تا اهالی منطقه بیش از پیش در حفظ و پاسداری از فضای سبز و بافت خاک منطقه بکوشند زیرا سهل انگاری در صیانت از مواهب الهی علاوه بر اینکه جان و مال اهالی زیارت را تهدید می کند، جان صدها هزار نفر از اهالی گرگان را به خطر می اندازد.
زیارت حوزه آبخیز پر خطر گرگان
رییس اداره حفاظت خاک اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان در گفت و گو با ایرنا افزود: حوزه آبخیز زیارت به سبب وضعیت خاص توپوگرافی و شیب منطقه با حدود ۱۵ هزار هکتار وسعت از جمله حوزه های آبخیز پرخطر در گلستان محسوب می شود، واقع شدن این حوزه آبخیز در بالادست یک هسته جمعیتی پرتراکم مانند شهر چند صد هزار نفری گرگان ریسک خطرآفرینی را دو چندان می کند.
محمد عباسی گفت : فارغ از کانون مرکزی این حوزه آبخیز، ویژگی های خاص رودخانه زیارت در گرگان و سازه های متعدد احداث شده بر روی این شریان آبی مانند پل های متعدد درون شهری و سازه های غیر اصولی، خطر آفرینی رواناب های منتهی از این حوزه آبخیز را افزایش می دهد.
رانش زمین هم قطعی است
وی یادآور شد : شرایط زمین شناختی حوزه آبخیز زیارت به ویژه در بخش شمالی آن، این منطقه را از منظر زمین لغزه و رانش زمین در زمره مناطق پرریسک قرار داده است که این موضوع هنگامی که بارش های رگباری و نقطه ای شدید همراه شود، خطر هر گونه رخداد فاجعه آمیز را در حوزه زیارت چند برابر می کند.
عباسی تصریح کرد: بافت خاک در این نواحی از نوع شیست (سازند نفوذ ناپذیر) است که این باعث می شود در اثر تغذیه مناسب رطوبتی به ویژه بارش های سیل آسا و همچنین منظور کردن مواردی همچون شیب زمین شاهد حرکات توده های زمین در منطقه کوهستانی و جنگلی زیارت باشیم.
به گفته وی لغزش یا جابجایی توده های خاک هنگامی که در کنار مجاری آبی و رودخانه زیارت اتفاق بیفتد اثرات مخرب آن از حد تصور فراتر می رود.
وی توضیح داد : هنگامی که بر اثر بارش های شدید و نقطه ای و یا دیگر عوامل موثر رخداد زمین لغزه در مجاورت رودخانه اتفاق بیفتد شاهد مسدود شدن دهنه رودخانه و ایجاد یک سد طبیعی خواهیم شد.
سیل گرگان فاجعه بزرگ
عباسی ادامه داد : به طور عام این سدهای خاکی مقاومت زیادی در برابر سیلاب ندارند و در بیشتر مواقع در کمتر از ۲۴ ساعت در برابر سیلاب و رسوبات می شکند و حجم بسیار زیادی از گل و لای به همراه میلیون ها لیتر آب روانه شهرستان گرگان خواهد شد و این یعنی یه فاجعه بزرگ و مرگ و میر شهروندان گرگانی.
عباسی گفت :در بخش مقابله با حرکات توده های خاکی اعتبارات چندانی در اختیار نداریم و صرفا در مواردی مانند لغزش ۹۸، با استقرار پمپ های آبی جریان های آب بالادستی را که تسهیل کننده حرکات لغزشی هستن را به مکان های امن انتقال داده تا عملیات تثبیت فبزیکی محقق شود.
عباسی در خصوص تاثیر بارش های رگباری و نقطه ای در حوزه زیارت گفت: سازه های آبخیزداری متعددی در بخش جنوب روستا در محدود تیل بنه احداث شده است تا با رسوب برداری از سیلاب های احتمالی خسارت های بارش های رگباری را به حداقل کاهش داد.
اعتبار نیاز است
وی گفت : این سازه ها سبب می شود تا سرشاخ درختان، کنده درختان سقوط کرده و گل و لای در پشت این سازه ها جمع شود تا قدرت تخریب سیلاب ها را کاهش دهیم اما سازه های ایجاد شده توان مقابله با بارش های شدید و بالای ۵۰ میلیمتر بیشتر را ندارند و برای دستیابی به اطمینان خاطر میلیاردها نیاز اعتبار نیاز داریم.
مدیر دفتر رودخانه‌ها و سواحل شرکت آب منطقه‌ای گلستان به خبرنگار ایرنا گفت : حداکثر ظرفیت آب گذری رودخانه زیارت ۶۵ متر مکعب بر ثانیه است اما در برخی از نقاط در پیرامون و داخل بافت مسکونی روستا، حداکثر آبگذری به ۲ تا پنج مترمکعب کاهش می یابد.
شجاع شفیعی افزود: سازه های تقاطعی احداثی روی رودخانه زیارت ، تخریب حریم و بستر رودخانه سبب شده تا ظرفیت آبگذری رودخانه تا ۳۰ برابر کاهش یابد و احتمال بروز سیل و آبگرفتگی بطور محسوسی افزایش یابد.
واقع شدن بخشی از جاده زیارت در داخل بستر رودخانه
وی افزود: در مطالعات صورت گرفته برای دوره بازگشت سیل در مقیاس ۵۰ ساله رودخانه زیارت، با در نظرگرفتن اقلیم منطقه، توپوگرافی حوزه آبخیز زیارت و کاربری اراضی پیرامونی سیلاب هایی با حجم ۶۰ مترمکعب بر ثانیه در این منطقه دور از انتظار نیست.
شفیعی از انجام مطالعات حد بستر رودخانه زیارت خبر داد و گفت: در طول حدود ۲۰ کیلومتر نخست رودخانه زیارت ، چند صد واحد در این بستر واقع شده اند که اخطارهایی برای ساکنین صادر و تعدادی هم به مراجع قضایی معرفی شده اند.
شفیعی گفت : بخش هایی از جاده فعلی زیارت در داخل روستا و یا مسیر منتهی به ناهارخوران در داخل بستر رودخانه واقع شده است که ریسک خطر پذیری و خسارت های احتمالی ناشی از وقوع سیل های ناگهانی رو دوچندان می سازد که باید با سازه های فنی مهندسی موضعی کم خطر سازی شود.
برای دانستن حجم دقیق سیلاب نیازمند مطالعه هستیم
شفیعی ادامه داد: تعدادی از پل های واقع در رودخانه زیارت باید اصلاحات عرضی و ارتفاعی انجام دهند زیرا شرایط فعلی این سازه سبب انباشت ذرات جامد موجود در سیلاب ها نظیر سرشاخه های درختان، تنه و کنده درختان افتاده می شود و این موضوع سبب جمع شدن انباشت سیلاب شده و قدرت تخریب سیلاب ها را افزایش می دهد.
مدیر دفتر رودخانه‌ها و سواحل شرکت آب منطقه‌ای گلستان گفت : شدت بارشها و زمان بارش ها نقش تعیین کننده در حجم سیل و رسوبات انتقالی از مناطق بالادستی رودخانه به سمت روستای زیارت و شهر گرگان دارد که برای برآورد حجم دقیق این سیلاب های ناگهانی نیازمند مطالعات هستیم .
مدیرکل هواشناسی گلستان به خبرنگار ایرنا گفت: ویژگی های توپوگرافی زیارت نظیر، وجود دیواره های بلند و مرتفع ، احتمال به دام افتادن رطوبت موجود در جریانات شمالی از سوی خزر در این محدوده و تغییرات ناگهانی دما به ویژه در محدوده شمال زیارت امکان شکل گیری ابرهای جوششی و بارش های سیل آسا محتمل است موضوعی که در ماه های اخیر شاهد آن بوده و بارش هایی حدود ۱۰ میلیمتر و بیشتر به ثبت رسیده است.
سیل خسارت زیادی در گرگان برجای می گذارد
وی اضافه کرد : سیل احتمالی در زیارت خسارت های بیشماری در گرگان بر جای می گذارد حتی از نظر وسعت و شدت تخریب با سیل اخیری که در آلمان رخ داده است بیشتر خواهد بود.
وی گفت : امکان جلوگیری از بروز چنین سیلاب هایی که وجود ندارد اما می توان با بهبود و ارتقای مقوله پیش بینی های کوتاه مدت و خیلی سریع ، شدت خسارت و تخریب احتمالی آن را کاهش دهیم.
ابرهای جوششی مولد بارش های سیل آسا
داداشی گفت : از زمانی که ابرهای جوششی به عنوان مولد بارش های سیل آسا تشیکل می شوند و تا زمانی که ابرها تخلیه می شوند حداکثر ۲ ساعت زمان نیاز است یعنی برابر عکس العمل در برابر این رخداد جوی فرصت کافی در اختیار نداریم.
وی گفت : استفاده از رادارهای هواشناسی تنها راه پیش بینی ایجاد چنین ابرها و بارش های سیل آساست یعنی اگر می خواهیم چنین بارشی را به مردم اطلاع رسانی کنیم باید رادارهای هواشناسی استان را افزایش دهیم.
ضرورت افزایش رادارهای هواشناسی در استان
وی گفت : با امکانات و تجهییزات فعلی هواشناسی شاید نتوانیم به موقع و در زمان مناسب چنین بارش هایی را اطلاع رسانی کنیم و این خطر بالقوه برای گرگان است.
فرماندار گرگان هم معتقد است علاوه بر اینکه باید در حوزه سازه های فنی مهندسی حرکت کنیم، باید به سراغ درمان اساسی این مشکل باشیم.
احداث ۲۵۰۰ واحد مسکونی در مناطق پرخطر رودخانه زیارت
محمد حمیدی گفت : در زمان حاضر قبل از رسیدن به پل روستای زیارت شاهد احداث ۲ هزار و ۵۰۰ واحد مسکونی هستیم که در مناطق پر خطر مانند حاشیه رودخانه زیارت احداث شده است.
وی گفت : وقوع سیل یا هر رخداد طبیعی در زیارت آثار تخریبی بسیار زیادی بر جای می گذارد و این تخریب منحصر به زیارت نیست بلکه شهر گرگان تهدید می شود.
وی گفت: بی توجهی به حریم رودخانه علاوه بر شهر رودخانه در شهر گرگان نیز مشاهده می شود که این امر تخریب سیل احتمالی را بسیار بیشتر می کند.
حمیدی تصریح کرد : برای حل مشکل زیارت باید این منطقه به عنوان یک شهر جدید پذیرفته شود تا مدیریت واحد بر آن اعمال شود، تنها راه کنترل مقابله با تخریب پوشش گیاهی و آسیب به بافت خاک شکل گیری یک مدیریت واحد برای گرگان است.
یک کارشناس منابع طبیعی و محقق حوزه جنگل های شمال ایران به ایرنا گفت: تغییرکاربری اراضی، کشاورزی غیراصولی و جاده‌سازی نادرست همراه با تغییر اقلیم و وقوع رگبارهای شدید و تند که در مناطق اتفاق می‌افتد سبب شده تا روز به روز وقوع سیل و لغزش زمین در مناطق جنگلی شمال ایران رو به گسترش باشد.
قاسم آذریان گفت: عوامل متعددی از جمله از بین رفتن پوشش گیاهی، ناپایداری خاک، نوع خاک و شیب زمین در وقوع سیل نقش داشته که البته بیشترین نقش به بارش شدید باران و نوع بافت خاک مناطق بالادستی جاده تعلق می گیرد.
معاون اجرای احکام کیفری دادسرای مرکز استان در خصوص زیارت گفت در زمان حاضر ۲۰۰ فقره حکم قلع و قمع در بخش منابع طبیعی استان وجود دارد که ۱۰۰ فقره آن در زیارت بوده و تا پایان سال جاری به طور قطع اجرایی می شود.
مهدی رزاق نژاد افزود : بخشی از بناهای احداثی علاوه بر اینکه در فارغ از بافت مسکونی و در اراضی ملی احاث شده است در مناطق پرخطر مانند بستررودخانه و شیب های زیاد احداث شده که مخاطرات جانی بیشماری را پی دارد.
وی تاکید کرد که دستگا قضایی در برخورد با دست اندازان و متجاوزیان به اراضی ملی مسامحه نخواهد داشت.
به گزارش ایرنا، مستند به آمار اداره امور اراضی گلستان در روستای زیارت بیش از هزار و ۵۰۰ واحد غیرمجاز ساخته شده که مجوز کمیسیون ماده یک تبصره یک جهادکشاورزی را ندارند و ساخت آنها به قبل از دهه ۷۰ شمسی بر می گردد.
روستای زیارت دارای ۹۰۰ هکتار زمین کشاورزی و مستثنیات است که بیشتر این زمین ها از شیب ۱۲ تا ۱۵ درصد برخوردار بوده و باید به باغ تبدیل شوند تا از فرسایش خاک ممانعت شود.
روستای زیارت در ارتفاع هزار متری از سطح دریا از شمال به ناهارخوران و ارتفاعات بندسر و خمام شهر، از شرق به ارتفاعات خال دره، از غرب به ارتفاعات مازوآش، ادیم و کمرسر و از جنوب به آبشار و ارتفاعات پوشیده از جنگل محدود می شود.
به گزارش ایرنا، در راستای ثبت آثار باستانی و تاریخی استان گلستان، بافت قدیمی و زیبای روستای زیارت در فهرست آثار ملی کشور با شماره ۵۰۳ ثبت شده است.
روستای گردشگری زیارت با ۴۷۸ واحد مسکونی روستایی دارای یکهزار و ۹۶۴ نفر جمعیت در دهستان استرآباد جنوبی از توابع بخش مرکزی گرگان و برخورداری از آبشار زیبا، چشمه آبگرم، رودخانه، امامزاده و همچنین بافت قدیمی و تاریخی است.