به گزارش ایرنا، پنجم مردادماه امسال بود که منظر فرهنگی هورامان در یونسکو به ثبت جهانی رسید و موجی از شادی و خوشحالی را در میان مردم ۲ استان کردستان و کرمانشاه پدید آورد.
همه نگاه‌ها به آینده این منطقه و اثرات مثبت اقتصادی و گردشگری این رویداد بود اما از جهاتی نیز برخی از کارشناسان نگرانی‌هایی را در مورد تهدیدات فرهنگی و زیست محیطی این اتفاق داشتند که نباید از کنار آن به سادگی گذشت.
ثبت جهانی آثار تاریخی، به صورت کلی دارای اثرات مثبت بسیاری است که باید از آن بهره برد اما اگر نتوان از این فرصت‌ها به نحو احسن استفاده کرد شاید تهدیدهایی را نیز متوجه خود اثر و منطقه پیرامون آن کند و در نهایت به مخاطره تبدیل شود.
در این راستا فرصت‌ها و تهدیدات ثبت جهانی هورامان، را از دیدگاه «محمدعلی سلطانی» عضو شورای راهبردی ثبت جهانی هورامان، استاد دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور، محقق و کُردپژوه دنبال کردیم.
ضرورت ایجاد زیرساخت‌های مناسب گردشگری در هورامان
عضو شورای راهبردی ثبت جهانی هورامان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، ایجاد زیرساخت‌های گردشگری در استان‌های کردستان و کرمانشاه را امری ضروری دانست و گفت: ایجاد جاده‌های استاندارد و اختصاص وسایل نقلیه ویژه گردشگران و وجود تعداد کافی هتل برای اسکان مسافران از جمله موارد مورد نیاز برای توسعه گردشگری در منطقه هورامان است.
محمدعلی سلطانی با اشاره به اینکه هورامان در گذشته‌های دور به صورت شورایی اداره می‌شده است، افزود: امروز هورامان نیازمند همان شورای سیاستگذاری است که از عالمان دینی، اساتید دانشگاه، نمایندگان مجلس، فرمانداران، بخشداران، دهیاران، نمایندگان شوراهای شهر و روستا، نماینده پایگاه هورامان، فرهیختگان و صاحب نظران در آن حضور داشته و با تشکیل کمیته‌های تخصصی مسایل ثبت جهانی هورامان را پیگیری کنند، در غیراینصورت این منطقه به دست فراموشی سپرده می‌شود.
وی گفت: در هورامان با یک جامعه انسانی روبرو هستیم و این منطقه ویژگی‌های استثنایی را دارد که در جاهای دیگر چنین چیزی را سراغ نداریم.
این استاد دانشگاه ادامه داد: یونسکو به دنبال استثناها است که در هورامان استثنا تاریخی، ادبی، هنرهای دست ساز، موسیقی، آداب و رسوم، نوگرایی، روشنفکری و ابتکار در زندگی اقتصادی همچون نحوه باغداری، حتی آبیاری و کوچ‌های فصلی، خودکفایی، رعایت حقوق و قبول کردن ادیان و مذاهب یکدیگر وجود دارد.
هورامان، آرشیو آیین‌ها، مذاهب و آداب و رسوم باستانی و تاریخی
وی اضافه کرد: ما در هورامان آرشیو آیین‌ها، مذاهب و آداب و رسوم باستانی و تاریخی را داریم که در جاهای دیگر نمونه آن وجود ندارد.
سلطانی به وجود طریقت‌های مختلف اسلامی همچون قادریه و نقشبندیه در منطقه هورامان اشاره کرد که با آداب و رسوم خاص خود در این منطقه فعالیت کرده و علاوه بر آن حوزه‌ها و حجره‌های علوم دینی نیز در این مکان هنوز به صورت سنتی دایر هستند.
وی به آیین‌های کهن دیگری از جمله عروسی پیرشالیار در روستای هورامان یا آیین یارسان‌ها در روستای شیخان کرمانشاه اشاره و اضافه کرد: در آداب و رسوم هورامان تمامی ریشه‌های میترائیسم، مهری، مانوی، مزدکی، اسلام و بعد از آن را می‌توانیم مشاهده کنیم که یونسکو نیز از این مسئله غافل نبوده است.
این کُردپژوه افزود: کهن‌ترین کتیبه جهان(تنگی‌ور) مربوط به هزاره قبل از میلاد و دولت آشور در منطقه هورامان وجود دارد که در مورد این کتیبه ده‌ها مقاله مفصل در مقالات و نشریات معتبر علمی خارجی نوشته شده است.
اولین سند اقتصادی جهان به نام "بنچاق هورامان" در منطقه هورامان نوشته شده است که در حال حاضر در موزه لندن نگهداری می‌شود
وی با اشاره به اینکه اولین سند اقتصادی جهان به نام "بنچاق هورامان" در این منطقه نوشته شده است و در حال حاضر در موزه لندن نگهداری می‌شود، ادامه داد: این مسئله نشان دهنده یک تمدن فرازمند، متعهد، آگاه و روشنفکر است که تاکنون توانسته‌اند فرهنگ خود را نگهداری کنند.
سلطانی اضافه کرد: همچنین در دوره اسلامی نمونه قرآن‌های خطی را از عهد تیموریان و صفویان در در روستاهای هورامان داریم که در یک حوزه مدار بسته جغرافیایی همچون هورامان، نوشتن و نگه داشتن این آثار امری بسیار مهم است.
سیل گردشگری بدون برنامه، فرهنگ هورامان را به مخاطره می‌اندازد
وی گفت: اگر برنامه ریزی منسجم و اصولی برای هورامان نداشته و شاهد سیل حضور گردشگران باشیم، فرهنگ منطقه قطعا دچار آسیب می‌شود.
عضو شورای راهبردی ثبت جهانی هورامان افزود: جامعه هورامان یک جامعه زنده است که امروز با تمدن و فرهنگ جهانی پیوند پیدا کرده و در نشریه سازمان یونسکو و به زبان ۱۹۳ کشوری که عضو آن هستند به جهان معرفی می‌شود.
وی با اشاره به اینکه در سراسر جهان یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون نفر گردشگر حرفه‌ای وجود دارد که اگر یک هزارم آن به هورامان سفر کند، تمام این منطقه تحت تاثیر قرار می‌گیرد، ادامه داد: اگر زیرساخت‌های شایسته را برای این منطقه ایجاد نکنیم و سرمایه‌گذار غیربومی صرفا فقط با نگاه اقتصادی در آن مشغول به فعالیت شود، در نتیجه هورامان آسیب بسیار جدی خواهد دید.
سلطانی اضافه کرد: بنابراین باید هورامان با حضور سرمایه گذاران بومی، فعالیت یک شورای سیاستگذاری بومی و با همراهی و پیگیری مسوولان و مردم منطقه اقدامات لازم در آن صورت بگیرد.
وی در این راستا آموزش مردم را یک مسئله بسیار مهم دانست و افزود: اگر مردم منطقه را که سال‌ها میزبان بدون تکلف و بدون چشمداشت مردمی بودند که به هورامان سفر کرده‌اند، آموزش ندهیم، به صورت بردگان اقتصادی درخواهند آمد.
این محقق و پژوهشگر گفت: اگر هنرمندان و صنعتگران شاغل در زمینه صنایع دستی از جمله نساجی، کلاش بافی، چاقو سازی و سبدبافی بازار لازم را نداشته باشند، فروش محصولات به صورت دلالی در می‌آید و سود آن عاید آنها نمی‌شود.
وی به لزوم توسعه بومگردی در روستاهای هورامان تاکید کرد و ادامه داد: یکی از اقدامات بسیار مهم باید توسعه بومگردی در روستاهای این منطقه باشد چون گردشگر می‌خواهد با زندگی مردم آنجا آشنا شود و هم از لحاظ اقتصادی نیز سفرش به صرفه باشد.
محیط زیست هورامان باید حفظ شود
سلطانی با بیان اینکه یک گردشگر با آمدن خود به هورامان، فرهنگ و آداب و رسومش را نیز می‌آورد، اضافه کرد: ما هزاران سال در مقابل ناملایمات و فراز و نشیب‌های گردشگری مقابله کرده‌ایم که اگر نتوانیم در مقابل سیل حضور گردشگران و اقتصاد گردشگری دوام بیاوریم، این منطقه آسیب‌های بسیاری خواهد دید؛ اولین آسیب به محیط زیست ما وارد می‌شود که باید بر روی حفاظت از محیط زیست هورامان تاکید کنیم در غیراینصورت زیان‌های جدی متوجه آن می‌شود.
وی تاکید کرد: ما نیازمند رادیو و نشریه چند زبانه، سالن اجتماعات در مراکز شهرستان‌های منطقه هورامان و راهنمایان گردشگری دوره دیده متعددی هستیم.
این استاد دانشگاه به اثرات جهانی هورامان اشاره کرد و گفت: هورامان با جهان پیوند پیدا می‌کند و جهان هورامان را و برعکس هورامان جهان امروز را می‌شناسد.
وی پیوند اقتصادی هورامان با صندوق بین المللی پول و جامعه جهانی را از دیگر اثرات مثبت جهانی شدن این منطقه برشمرد و ادامه داد: از ابعاد دیگر همان ۱۹۳ کشور عضو یونسکو، خودشان را متعهد به نگهداری از هورامان می دانند که این موفقیت کمی نیست.
استان‌های کردستان، کرمانشاه، همدان و حتی تهران نیز از حضور گردشگران هورامان بهره می برند چون در مسیر گردشگری این منطقه قرار دارند
سلطانی اضافه کرد: علاوه بر هورامان، استان‌های کردستان، کرمانشاه، همدان و حتی تهران نیز از حضور گردشگران بهره می برند چون در مسیر گردشگری این منطقه قرار دارند و گردشگر در طول مسیر هزینه صرف می کند و این در اقتصاد تمامی این مناطق موثر است.
الزام تشکیل یک شورای سیاستگذاری در هورامان
وی گفت: خواسته ما این است که این نکات مورد توجه قرار بگیرد و هر چه زودتر با تشکیل شورای سیاستگذاری مسایل پیگیری شود؛ باید تمامی وزارت خانه‌های دخیل در این مسئله اعم از وزارت میراث فرهنگی، علوم، آموزش و پرورش، مسوولان استان و کشوری، انجمن های ادبی، محیط زیستی، فعالان مدنی، اهل قلم، دانشگاهیان، نشریات و رسانه ها آگاهی رسانی داشته و با برگزاری نشست‌هایی پیگیر این مسئله باشند تا به یک نتیجه مطلوب برسد و مانند موارد دیگر به دست فراموشی سپرده نشود.
عضو شورای راهبردی ثبت جهانی هورامان افزود: اگر مسایل مربوط به هورامان را پیگیری نکنیم فرصت‌ها به تهدید تبدیل می شود و نتیجه منفی در پی خواهد داشت.
وی ثبت جهانی آثار تاریخی را یک فرصت بزرگ برای آثار باستانی، طبیعی و یا تاریخی دانست و گفت: برای ثبت جهانی پرونده هورامان از سال ۱۳۹۵ تلاش‌های جمعی بسیاری در پایگاه منظر فرهنگی هورامان صورت گرفت که تهیه اطلس معماری، باستانی شناسی، پژوهش و بازنگری بافت ۳۷ روستای این منطقه، نقشه برداری سه بعدی ۲۶ بافت برگزیده روستایی، ثبت ملی ۲۷ بافت روستایی و تحقیقات در زمینه مردم شناسی از جمله آنها بوده است.
سلطانی، ثبت ملی ۵۰ آثار طبیعی همچون درختان کهنسال روستاهای هورامان، مراسم و آیین‌هایی مانند بووکه بارانه، بولاو گیری، چاقوسازی و غیره را از دیگر تلاش های صورت رفته برشمرد و گفت: براساس این تحقیقات در نهایت یک کتاب ۳۶۴ صفحه‌ای به زبان انگلیسی و به صورت مستند و مصور تنظیم و برای یونسکو فرستاده شد.
وی یادآور شد: ما در آرشیو پایگاه هورامان در سنندج آثار متعددی از صدها ساعت فیلم مستند و هزاران تصویر تخصصی و طبیعی از آثار منطقه داریم که به صورت گنجینه‌ای درآمده و در آینده می‌توانیم به آن استناد کنیم.
کارشناسان حوزه میراث فرهنگی و گردشگری خواستار توجه بیشتر به منطقه هورامان و فراموش نشدن آن در گذر زمان هستند تا بتوان از رهاورد جهانی شدن آن استفاده بهینه را برد و اقتصاد گردشگری منطقه را رونق داد.
«منظرفرهنگی هورامان» در چهل و چهارمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو (سه‌شنبه پنجم مرداد ۱۴۰۰ برابر با ۲۷ جولای ۲۰۲۱) در شهر فوجوی چین، با تصویب اعضای کمیته، به عنوان بیست و ششمین میراث ملموس کشورمان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
منطقه هورامان با دارا بودن معماری پلکانی، آب و هوای مطبوع، آداب و رسوم سنتی، پوشش خاص، صنایع دستی و غذاهای محلی خود منحصربفرد است. این منطقه استان‌های کردستان، کرمانشاه و بخشی از اقلیم کردستان عراق را در برمی‌گیرد که در کردستان، بخش‌هایی از شهرستان سنندج، کامیاران و سروآباد و در کرمانشاه، شهرستان جوانرود، پاوه، روانسر و ثلاث باباجانی را شامل می‌شود.
بر اساس بررسی‌های صورت گرفته هورامان بیش از ۷۰۰ روستا را در این ۲ استان غربی ایران شامل می‌شود و شواهد باستان شناسی بدست آمده نشان می‌دهد که قدمت هورامان به دوران پارینه سنگی میانی و به حدود ۴۰ هزار سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد.
استان کردستان دارای یک هزار و ۵۲۴ اثر تاریخی شناسایی شده و ۹۱۵ اثر تاریخی ثبت شده شامل آثار تاریخی، غارهای طبیعی، درختان کهنسال، میراث منقول، قنات و مکان‌های طبیعی بوده که ۹۱۵ اثر ثبت شده استان در فهرست آثار ملی شامل ۷۷۸ اثر غیر منقول (شامل آثار تاریخی، تپه، محوطه و بنا)، ۲۵ مورد میراث طبیعی، ۹۳ مورد میراث معنوی و ۲۹ مورد میراث منقول است.