پس از شیوع ویروس کرونا در کشور در اسفند سال ۹۸، مراکز آموزشی و مدارس تعطیل شدند و آموزش در بسترهای غیرحضوری مانند فضای مجازی، شبکه شاد، مدرسه تلویزیونی و بسته های آموزشی پیگیری شد.
سپس در اردیبهشت ۹۹، مدارس به صورت اختیاری برای رفع اشکال دانش آموزان بازگشایی شد، هر چند با توجه به گسترش کرونا و هراس عمومی از انتقال این ویروس، آموزش در سال تحصیلی جدید باز به صورت غیرحضوری دنبال شد.
با این همه، ارزیابی نتایج آموزش غیرحضوری بر سلامت جسم، روان و تحصیل دانش‌آموزان، نشان می‌دهد که پیامدهای منفی تعطیلی مدارس بسیار بیشتر از دایر بودن آنهاست.
و البته در حالی که نمی‌توان نگرانی بسیاری از خانواده‌ها را در مورد سلامتی فرزندانشان نادیده گرفت، برخی کارشناسان معتقدند چشم‌اندازی برای پایان ویروس کرونا وجود ندارد و با توجه به آسیب های تعطیلی مدارس، باید با این ویروس کنار بیاییم و راه های همزیستی با آن را در پیش بگیریم.
موضوعی که مدیرکل آموزش و پرورش استان کرمانشاه با تصدیق آن، می‌گوید هر قدر از آموزش حضوری بیشتر فاصله بگیریم این لطمات بیشتر است و در سالیان بعد اثرات آن را مشاهده می‌کنیم.
مدارس و آشنایی با رفتارهای اجتماعی
بی‌تردید مدرسه از نهادهای تاثیرگذار در زمینه آشنایی کودکان و نوجوانان با ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی و یادگیری ارتباط با همسالان محسوب می شود.
بر این اساس، انزوای اجتماعی دانش آموزان به سبب دوری آنها از فضای مدرسه از آسیب‌هایی است که به گفته کارشناسان، در صورت تداوم تعطیلی مراکز آموزشی، تبعات آن می تواند گریبانگیر خانواده‌ها شود.
صفی‌الله صفایی استاد جامعه شناسی و استادیار دانشگاه‌های همدان معتقد است: مدارس از کانون های اصلی آشنایی دانش آموزان با هنجارها و ارزش‌های اجتماعی هستند و دوری از این کانون آسیب‌های اجتماعی بی‌شماری به همراه دارد.
دکتر یوسف بیانلو جامعه شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی در زنجان هم می گوید: نبود آموزش در محیط واقعی به فرآیند اجتماعی شدن و جامعه‌پذیری دانش آموزان آسیب می‌زند و عوارض و مشکلات این موضوع در آینده خود را نشان خواهد داد.
به باور بیانلو، وقتی دانش آموزی فقط در محیط خانواده قرار می گیرد، ممکن است ارتباط با همسالان برایش ممکن نباشد، از این رو چنین فردی از ارتباطات اجتماعی محروم شده و آسیب این قضیه در آینده بیشتر نمایان می شود و اجتماعی شدن این افراد به مراتب سخت تر خواهد بود.
این جامعه شناس به دغدغه های اجتماعی و جامعه شناختی در خصوص شکل گیری یک نوع سبک زندگی در سایه محدودیت‌های کرونایی هم اشاره دارد و می گوید: باید نگاه واقع بینانه داشته باشیم، به تجربه مشاهده می کنیم در برخی جوامع با اقداماتی که انجام شده روند بازگشت به روند زندگی عادی سرعت پیدا کرده است، اگر چنین روندی در جامعه ما به تاخیر افتاده حاکی از این است که مدیریت و اقدامات ما آن چنان کامل و صحیح نبوده، بنابراین باید در این زمینه تدبیرهای جدی داشته باشیم.
آموزش در فضای مجازی، فرصت یا تهدید؟
در پی تعطیلی مدارس به سبب شیوع کرونا، بسترهای آموزش در کشور ناگزیر به سمت فضای مجازی و استفاده از شبکه‌های اجتماعی رفت، راه حلی که ضمن آن، تدریس از طریق ارسال فایل صوتی و تصویری برای دانش آموزان در شبکه اجتماعی به جای تدریس چهره به چهره و حضوری انجام می‌شود و صاحبنظران آن را در کوتاه مدت موثر اما در درازمدت آسیب‌زا می‌دانند.
با وجود ظرفیت‌های آموزش غیرحضوری در شرایط خاص، به گفته صفی‌الله صفایی رییس دانشگاه پیام نور مرکز همدان، تدریس از طریق فضای مجازی، روند ارزیابی سطح دانش و یادگیری دانش آموزان و موفقیت آمیز بودن روند آموزش را با مشکل مواجه می‌کند.
هادی زارع پور مدیرکل آموزش و پرورش کهگیلویه و بویراحمد نیز در همین خصوص اظهار می کند: بنا به تحقیقی که توسط مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری در سال ۹۹ انجام شد، آماری بدست آمده است که نشان می دهد آموزش های فعلی در ایام کرونا برای ۴۰ درصد دانش آموزان کفایت کرده است و مابقی(۶۰درصد) نیاز به کلاس های جبرانی دارند.
این در حالی است که نباید مشکل برخی از دانش‌آموزان در خانواده‌های کم‌بضاعت را نیز در دسترسی به گوشی هوشمند و تبلت و یا ضعف زیرساخت های ارتباطی در برخی مناطق را از یاد برد، مساله‌ای که شرایط را برای این محصلین دشوارتر کرد و چه بسا موجب ترک تحصیل برخی از آنها شد.
اما فارغ از چالش یادگیری، اختلال در روابط عاطفی دانش آموزان نیز می تواند از پیامدهای طولانی شدن روند آموزش در فضای مجازی باشد، به طوری که به بیان رئیس اداره امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی اداره کل آموزش و پرورش استان کرمان، غیرحضوری بودن کلاس ها به عنوان یکی از عوامل ایجاد اختلال در فرایند یاددهی و یادگیری، موجب ایجاد افسردگی، پرخاشگری و ضعف اعتماد به نفس در دانش آموزان می شود.
سید منصور مرتضوی می‌گوید: نداشتن ارتباط چشم در چشم دانش آموز و معلم علاوه بر ایجاد اختلالات یادگیری مانعی برای برقراری ارتباطات عاطفی بین دانش آموزان با یکدیگر و معلم می شود.
سلامت جسمی دانش آموزان هم به سبب خانه‌نشینی و تغییر سبک زندگی آنها در روش آموزش غیرحضوری در معرض خطر است.
راضیه پوزش کارشناس تغذیه مرکز بهداشت بویراحمد در این زمینه می‌گوید: ضرورت ماندن دانش آموزان در منزل در دوران همه گیری کرونا و یک جا نشینی به خاطر شرکت در کلاس های مجازی منجر به عاداتی مثل عدم تحرک کافی و نپرداختن به ورزش، به هم خوردن خواب شبانه و بیدار ماندن طولانی مدت در طول شب، ریزه خواری و مصرف مکرر میان وعده های پرکالری می شود که این مجموعه عوامل خطر چاقی و زمینه ساز و تشدید کننده بیماری های غیرواگیر هستند.
همچنین به گفته شقایق ملک‌زاده روانشناس و مشاور خانواده در ساری، خستگی چشم، درد گردن و دست، استرس هایی که دانش آموز در مورد امتحانهای انلاین با قطع شدن برق و اینترنت دارد، از دیگر چالش های آموزش‌های مجازی است.
اما نظر امیر محمدی مدیر آموزش و پرورش ورامین هم شنیدنی است، آنجا که می گوید: امروز به نقطه‌ای در آموزش و پرورش رسیده‌ایم که خانواده‌ها دیگر توان و اشتیاق همراهی با دانش‌آموزان برای حضور در کلاس‌های غیرحضوری را ندارند و این امر وضعیت آینده‌سازان کشور را با خطرات جدی همراه می‌کند.
با این همه، نظام آموزش و پرورش کشور به خاطر شرایط کرونایی موجود هنوز بی نیاز از آموزش غیرحضوری نیست و بررسی های ستاد ملی مقابله با کرونا جهت تصمیم گیری درباره چگونگی پیگیری فرآیند آموزش در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ ادامه دارد.
هر چند دکتر یوسف بیانلو پژوهشگر مسائل اجتماعی در زنجان معتقد است که باید به آسیب‌ها نیز توجه کنیم و در جهت کاهش مسائل هم از جهت مقابله با بیماری و هم بازگشت به روند عادی زندگی اجتماعی گام های موثر برداریم.
چه باید کرد
حدود ۱۸ ماه از شیوع ویروس کرونا می‌گذرد اما هنوز به فرآیند مهم و تاثیرگذار آموزش همزیستی با کرونا در جامعه به خصوص برای دانش آموزان توجه لازم نشده است در حالی که یادگیری خود مراقبتی در مقابل بیماری کرونا همانند مطالب درسی، تربیتی و مهارتی باید مورد توجه خانواده ها و دست اندرکاران حوزه آموزشی جامعه قرار گیرد.
در حالی که واکسیناسیون فرهنگیان پرشتاب ادامه دارد، سخنگوی ستاد ملی مدیریت مقابله با کرونا اعلام کرده است که با در نظر گرفتن اولویت سلامت دانش‌آموزان و معلمان، تمام مدارس کشور اول آبان ۱۴۰۰ به صورت حضوری بازگشایی خواهند شد و همچنین از اول مهر ماه ٣٠ تا ۴٠ درصد مدارس که زیر ۱۰۰ نفر جمعیت دارند می‌توانند به‌صورت حضوری در مدارس حاضر شوند.
حسین سلیمیان پدر یک دانش‌آموز کرجی در این خصوص معتقد است: حتی اگر قرار به بازگشایی مدارس باشد، باید به این نکته توجه کرد که بازگشایی مدارس به صورت ایمن انجام شود و حفظ سلامت دانش آموزان و خانواده های آنان بر هر چیزی حتی آموزش مقدم است.
محمد طاهری هم که فرزندش دانش آموز متوسطه دوره اول در کرج است، می گوید: باتوجه به واکسیناسیون معلمان، انتظار می رود که واکسیناسیون دانش آموزان هم هرچه سریعتر اجرا شود تا مدارس امسال به صورت حضوری برگزار گردد.
همچنین مریم ورزدار از اولیای یک دانش آموز نظرآبادی معتقد است بازگشایی مدارس به نفع دانش آموزان است به شرطی که بستر مناسب بهداشتی در مدارس فراهم آید و کلاس ها به صورت محدود برگزار شود.
وی بیان می کند: موافق بازگشایی مدارس هستم زیرا دانش آموزان در مدارس در کنار یادگیری مطالب درسی ، مسائل تربیتی ، مهارت های زندگی ، گفت و گو و تعامل با یکدیگر را می آموزند.
ستاره صبوحی نیز مادری از دیار گلستان که ۲ فرزند محصل در پایه چهارم و ششم ابتدایی دارد، می گوید که فرزندانم با وجود شرکت در آموزش آنلاین و مشاهده فیلم‌های ضبط شده در شبکه شاد بازهم در برخی از موارد نیاز به رفع اشکال داشتند که از توان بنده و به طور قطع بسیاری از والدین خارج است و ترجیح می‌دهم امسال کلاس‌های درس به صورت حضوری اما با رعایت شرایط خاص و البته با واکسینه کردن هر چه سریعتر دانش آموزان برگزار شود.
بی تردید هم اکنون اطلاعات و آگاهی ما درباره ویروس کرونا افزایش یافته و به گفته کارشناسان، با اتخاذ رفتارهای عالمانه و دقیق باید با ویروس کرونا همزیستی خلاقانه داشته باشیم.
علی طاهری خلوص جامعه شناس البرزی می گوید: با این اوصاف مهمترین لازمه بیرون راندن ویروس خطرناک کرونا از پیش پای کودکان و نوجوانان، آموزش خودمراقبتی به آنان در فضای درس و مدرسه است چرا که اگر کوچکترین غفلتی در این امر صورت بگیرد احتمال شیوع کرونا در فضای مدارس دور از انتظار نیست.
وی تصریح دارد: گسترش آموزش های خودمراقبتی برای دانش آموزان به ویژه دانش آموزان پایه ابتدایی به زبان ساده موجب داشتن رفتارآگاهانه آنان در پیشگیری از کرونا با راه حل های آسان و همچنین انتقال پیام های آموزشی به سایر اعضای خانواده و اطرافیان می شود.
جلیل امانی مشاور مدرسه در شهرستان بابلسر هم معتقد است که والدین باید بدانند نگاه دانش آموز از بازگشایی مدرسه با دیدگاه و یا دغدغه ای که والدین دارند متفاوت است و برای کاهش استرس دانش آموز باید محیط حمایتی برای فرزند ایجاد شود.
نگرانی والدین از سلامت فرزندانشان و نگرانی مسئولان از تبعات آینده آموزش مجازی برای نظام تعلیم و تربیت کشور هردو به جا و منطقی است. می‌توان با تسریع روند واکسیناسیون و برگزاری کلاس‌های درس با حضور محدود دانش‌آموزان و رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی، هر دو دل‌مشغولی را به درستی پاسخ گفت.