میراث صنعتی از مفاهیم جدید مطرح شده در حوزه میراث فرهنگی کشورهای توسعه یافته است و در تعریف جهانی در برگیرنده بقایای ملموس و ناملموس اولین گام های صنعتی شدن جوامع را در بر می گیرد.
نهادهای بین المللی و محلی مرتبط با حفاظت و احیای مطالعاتی و عملیاتی میراث صنعتی شکل گرفته اند و منشورها و دستور کارهایی به عنوان ضوابط و معیارها، سندیت یافته است.
فرشید خدادادیان در این رابطه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به تاریخچه اجمالی میراث صنعتی اشاره کرد و افزود: حدود ۶۰ تا ۷۰ سال پیش ادبیات تاریخ میراث فرهنگی و باستان شناسی صنعتی(پارادوکس) ابداع شد که سازه ابنیه با فناوری جدید متروک می شوند.
وی با بیان اینکه میراث صنعتی از دوره صنعت بخار تا عصر دیجیتال ادامه یافت، گفت: سال ۱۹۷۳ نیز کمیته بین المللی حفاظت از میراث صنعتی «تیکی» (Ticcih) میراث صنعتی را ابداع کرد و پس از آن همکاری ایکوم با انتشار منشورهای مختلف به ماهیت این میراث بیشتر پرداخت.
این کارشناس حوزه میراث فرهنگی صنعتی با بیان اینکه در این بازه ۶۰ ساله موزه های مختلف صنعتی در دنیا شامل تا سیاست نفتی در آمریکا، کارخانه نفتی و فولاد در اروپا و آلمان و خودروسازی در فرانسه تشکیل شده است، خاطرنشان کرد: این کارخانه ها به مروز زمان و باتوجه به توسعه فضای شهری، و با توجه به قرار گیری در مرکز شهر، مسائل زیست محیطی و به صرفه نبودن اقتصادی، کاربری موزه را در پیش می گیرند.
خدادادیان با اشاره به اینکه این صنعت میراثی با تاخیر در ایران نیز شکل گرفت گفت: تا کنون سه مجموعه کهریزک، ورامین و سیلوهای گندم ری در فهرست آثار ملی صنعتی کشور قرار دارد.
پژوهشگر میراث صنعتی اضافه کرد: هم اینک در مسیر جاده قدیم تهران کارخانه و تاسیسات متعدد صنعتی وجود دارد که مالکیت این بناها در اختیار نهادهای شبه دولتی است.
وی ادامه داد: یکی از بناهای فاخر در سطح تهران مربوط به کارخانه زمزم در خیابان آزادی (حد فاصل تقاطع بزرگراه یادگار امام خمینی(ره)) که معماری آن توسط هوشنگ سیحون اجرا شده است که سازنده ضمن توجه به معماری درون گرا، با تعبیه سازه شیشه به جای دیوار، به صورت عمدی می خواهد رهگذران فناوری جدید را در این کارخانه با چشم و از نزدیک مشاهده کنند.
خدادادیان تاکید کرد: کارخانه های مختلف شامل دخانیات در میدان قزوین (پهلوی اول)، ارج، روغن قو، ایران ناسیونال، چیت سازی، انبار نفت، دفتر پژوهشگاه ری، روغن نباتی جهان، پمپ بنزین ها و پالایشگاه نفت تهران می توانند با تغییر نگرش بخشی از فضا و آموزش بین دستگاهی به موزه های صنعتی کشور تبدیل شوند.
نویسنده هشت عنوان کتاب در حوزه میراث صنعتی گفت: باید تعریف کرد که با این کاربری جدید چیزی از حقوق مالک کم نمی شود، بلکه می توان این فضاها را با اطلاع رسانی، معرفی تاریخچه و نصب تابلو های محیطی هویتشان را در معرض دید علاقه مندان قرار داد.
خدادادیان اضافه کرد: برخی کارخانه های چند ملیتی در جهان از جمله در کشور های مجارستان، اسپانیا و آلمان به این سطح رسیده اند که نیازی به جمع آوری محیط نیست، بلکه با درآمد از طریق بلیط فروشی و معیارهای تبلیغاتی به فکر جا انداختن میراث صنعتی خود هستند.
وی افزود: در حال حاضر ثبت جهانی کارخانه ریسبافت اصفهان، کبریت سازی جهان زنجان (در مراحل مقدمات مستندسازی)، چاه شماره یک مسجد سلیمان و پالایشگاه آبادان قابلیت ثبت جهانی میراث صنعتی کشور دارند.
مسئول مرکز اسناد و گنجینه های صنعت نفت با بیان اینکه یکی از دغدغه های مالکان در ثبت بناها مربوط به حوزه میراث فرهنگی است، گفت: چرا که با ثبت این آثار هیچ دخل و تصرفی در ملک صورت نخواهد گرفت.
وی ادامه داد: باید در این خصوص میراث فرهنگی باید نگاه تک بعدی خود مبنی بر حفظ اثر را کنار گذارد تا مالکان با تغییر کاربری، از فضای موجود بهترین استفاده را ببرند.
خدادادیان با تاکید بر اینکه برای جا انداختن میراث صنعتی باید نگاه علمی و فنی آن اثر را مورد تاکید قرار داد اظهار کرد: برای این کار با مولفه های مختلفی از جمله بخشودگی مالیاتی و کمک های مالی می توان به حفظ میراث صنعتی کشور توجه کرد چرا که این موارد می تواند برای مالکان بخش خصوصی مفید تلقی شود.
این پژوهشگر از مرمت غیر اصولی لوکوموتیو عبدالعظیم حسنی شهرری که در سال ۱۲۶۵ ساخته شد و یکی از کهن ترین میراث های صنعتی - ریلی کشور است، انتقاد کرد و افزود: این اثر و و همچون دهقان فداکار پارک ملت با نهایت بی سلیقه گی و به صورت غیر اصولی رنگ آمیزی شده است.