فرنگیس شریفی باستان روز جمعه در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا با تاکید براینکه اوج تاثیرگذاری ارتباط با همسالان در سن نوجوانی است و در این سن همسالان می توانند نقش مهمی در فرد داشته باشند، افزود: اما این روزها به دلیل کرونا این ارتباطات محدود شده و باید فکری اساسی برای این موضوع اندیشید.
وی اظهار داشت: در نوجوانی، فرد به خاطر شرایطی که دارد می خواهد از خانه و والدین و خواهر و بردار خود مستقل شود و استقلال فکری داشته باشد. نظر، ایده و عقیده اش را محترم شمرده و وی را بپذیرند. حال در این سن حسی هم به آنها دست می دهند که باید از خانواده دور شوند.
این پژوهشگر اختلالات روان شناختی تاکید کرد: حال اولین چیزی که آنها را در این شرایط جذب می کند، گروه همسالان است. گروه های دوستی در مدرسه که همسن و سال فرد هستند، وی را همان طور که هست می پذیرند، با وی متناسب با روحیات او رفتار می کنند، افکار و هیجان، حس های روانی و درونی و علائق فرد را می پذیرند و به آن احترام می گذارند و نقش همسالان پررنگ می شود.
این عضو سازمان نظام روانشناسی خاطرنشان کرد: این موضوع هم جنبه مثبت و هم منفی دارد، اما جنبه های مثبت آن خیلی بیشتر است.
وی ادامه داد: دنیا، دنیای ارتباط در هر مقطعی است و در واقع هر سطحی از زندگی شخصی، شغلی، تحصیلی، اجتماعی، زناشویی افراد در گرو برقراری ارتباط است. به طور قطع ارتباط و تعامل اجتماعی با همسالان رشد دهنده است.
شریفی باستان افزود: از طرفی نیز برقراری ارتباط می تواند به خودشناسی بیشتر و کسب بازخوردهای مثبت فرد از خود، کسب خودآگاهی، تقویت اعتماد به نفس افراد کمک کند، اما اگر شکل صحیح ارتباط و مدیریت ارتباطی را یاد نگرفته باشیم، قطعا در هر دوره از زندگی دچار آسیب هایی نیز خواهیم شد.
صدمه دیدن فرد در جامعه به خاطر ضعف در برقراری ارتباط
وی در پاسخ به این سوال که چرا ممکن است برقراری ارتباط اثرات منفی نیز به همراه داشته باشد، اظهار داشت: این موضوع بستگی به پیشینه و مهارت های اولیه افراد دارد. ممکن است فردی در درون زندگی خانوادگی خود مهارت های ارتباطی را یاد نگرفته باشد، اعتماد به نفس پایین داشته، حرفش را نشنیده و مورد پذیرش و احترام قرار نگرفته باشد.
وی افزود: در نتیجه این فرد در محیط های اجتماعی نیز ممکن است ضعف ارتباطی با دوستان داشته، کمرو و خجالتی باشد یا نتواند ارتباط بگیرد و حتی هر رفتاری را برعلیه خودش بداند، ضربه بخورد و غرق در هیجانات منفی شود.
این روانشناس تاکید کرد: در واقع خودآگاهی کم و ضعف سیستم ارتباطی و مهارتی فرد اگر تقویت نشود، ممکن است درون جامعه ضربه خورده و مورد تمسخر و سرزنش قرار گیرد.
این پژوهشگر اختلالات روان شناختی گفت: افراد در خانواده هایی با سبک های تربیتی متفاوتی رشد می کنند که شاید آن سبک تربیتی سبک مناسب و متعادلی برای روند رشد یک انسان نباشد. در نتیجه حتی اگر فرد درون خانواده از تقویت مهارت های پایه اجتماعی، شخصیتی و رفتاری و... محروم مانده باشد، اجتماع کوچکی مثل مدرسه فرصتی است برای ارزیابی فرد و او در این محیط تا حدی با واقعیت دنیای واقعی مواجه خواهد شد.
وی افزود: ممکن است فرد متوجه شود که چقدر ضعیف بار آمده. بنابراین در مدرسه و در برخورد با همسالان و معلم ها متوجه ضعف های خود شده و سعی در برطرف کردن و اصلاح آن می کند.
شریفی باستان با بیان اینکه مشکلاتی که بیماری کرونا برای قشر کودک و به ویژه نوجوانان و حضور نیافتن آنها در مدرسه ایجاد کرده، خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم از بعد آسیب شناسی نگاه کنیم قطعا کرونا تبعات منفی زیادی را برای افراد به همراه داشته است. روند رشد روانی و اجتماعی انسان ها را در گرو برقراری ارتباط می دانیم.
وی تصریح کرد: حال اگر این ارتباط برقرار نشود و رشد روانی و اجتماعی به طور طبیعی صورت نگیرد، در نتیجه فرد به جای اینکه دستاوردهای مثبتی از هر مرحله رشد خود داشته باشد، بیشتر از همه درگیر ضعف های روانی خود می شود.
حضور در مدرسه به رشد و خودآگاهی نوجوانان کمک می کند
این روانشناس تاکید کرد: یک سری مراحل رشد اجتماعی و روانی فرد داریم. بخشی از این فرایند رشد در محیط خانه و در گرو ارتباط با والدین و خواهر و برادر ایجاد می شود. وقتی کودک در این محیط احساس امنیت کند، می تواند در مرحله بعد به کشف و شهود جهان اطرافش بپردازد. مثلا در پیش دبستانی بازی کردن، جزو مهارت های رشدی و شناختی فرد به حساب می آید و رکن اصلی بازی کردن برقراری ارتباط است.
وی بیان کرد: حال وقتی فرد وارد مدرسه می شود اگر این فضای ارتباطی برایش فراهم شود بعد از ورود به مدرسه می تواند در تکالیف گروهی شرکت کند، ایده و نظر بدهد، گروهی را رهبری و در نقش های مختلفی کسب تجربه کند.
شریفی باستان گفت: به همین دلیل وقتی تمام این نقش ها به درستی سپری شود، فرد با اعتماد به نفس بالا، وارد مرحله نوجوانی و سپس جوانی می شود. او دیگر می داند چه گروه دوستی را انتخاب کند که به رشد و خودآگاهی و کسب دانش و تجربه وی کمک کند.
عضو انجمن مطالعات روان درمانی ایران با اشاره به اینکه به خاطر کرونا این تجربیات برای نوجوانان محدود شده، گفت: قطعا نقاط مثبتی که از برقراری ارتباط ایجاد می شود و با رشد مهارت های اجتماعی و روانی فرد همراه است، شکل نمی گیرد و فرد ضعیف عمل می کند.
وی ادامه داد: در نتیجه فقط به برقراری ارتباط با والدین و خواهر و برادر خود محدود می شود. این درحالی است ارتباط افراد با گروه همسالان و تجربه محیط های دیگر رکن اساسی ارتباطی فرد به حساب می آید و نداشتن این ارتباط در ابتدا به رشد مهارت و تعاملات اجتماعی و ارتباط برقرار کردن افراد و در ادامه به مهارت های آنها صدمه می زند.
این روانشناس بیان کرد: وقتی با دیگران ارتباط برقرار می کنیم، خودشناسی و خودآگاهی بیشتر پیدا می کنیم، مهارت های شناختی، حرکتی بدنمان رشد پیدا می کند، مهارت همکاری و مشارکت، مهارت رهبری مان رشد می یابد و توانمندی هایمان بیشتر می شود و خیلی مسائل را از دوستانمان یاد می گیریم.
وی افزود: در نتیجه وقتی اینها نباشد، مهارت ها نیز شکل نمی گیرد. فرد در این مهارت ها دچار ضعف می شود. به همین دلیل در آینده کودکانی خواهیم داشت که از دنیای ارتباطی چیزی نمی دانند.
کودکان گوشه گیر امروز بزرگسالان افسرده آینده
شریفی باستان تصریح کرد: تحقیقات نشان داده بچه هایی که بیشتر گوشه گیر و خانه نشین و خجالتی بوده اند، در بزرگسالی بیشتر دچار اضطراب اجتماعی می شوند. یعنی در برقراری با دنیا و ارتباطات و موقعیت های جدید دوری می کنند و درصد اختلالات اجتماعی نیز در آنها بالا می رود.
این پژوهشگر اختلالات روان شناختی گفت: در شرایط فعلی ارتباط برقرار کردن مزایای زیادی می تواند داشته باشد. افراد به ویژه کودکان و نوجوانان می توانند با دوست خود و کسی که به وی اعتماد دارند به صورت مجازی یا با حفظ پروتکل های بهداشتی ارتباط بگیرند، حرف بزنند و در تعامل باشند؛ چرا که در نتیجه این گفت و گو و شنیده شدن از سوی یک دوست و همسال، فرد درکی از خود دریافت می کند و ناراحتی ها و نگرانی هایش کمتر می شود.
این روانشناس با اشاره به اینکه برقرار نکردن ارتباط و تعامل با بی میلی و بی انگیزگی فرد همراه خواهد بود گفت: تعامل، تعامل می آورد. وقتی افراد ارتباط برقرار می کنند ارتباط رشد پیدا می کند و فرد دوست دارد این ارتباطات ادامه پیدا کند، اما وقتی نباشد، فرد در ادامه بی انگیزه و بی هدف شده و از بیرون رفتن می ترسد، گوشه نشین شده و دچار اضطراب و در نتیجه افسرگی می شود.
نیاز فوری به برنامه ای برای جلوگیری از مشکلات روانشناختی حاصل از کرونا
این روان درمانگر ادامه داد: در ارتباط انرژی های روانی نیز تخلیه می شود؛ چرا که همه به شنیده شدن، درک شدن، صحبت کردن، بازی کردن، ارتباط، هم فکری، همراه وهم مسیر شدن و... نیاز داریم. در نتیجه در این مسیر انرژی های منفی از جمله خشم، درد، اضطراب و... تخلیه می شود.
وی افزود: ارتباط که نباشد فرد تحریک پذیر و عصبانی و در مواقعی پرخاشگر می شود، دائم در خانه بودن و تعامل نداشتن و قرارگیری در حالت یکنواخت و یکسان فرد را دچار درماندگی و همین درماندگی فرد را تحریک پذیر و عصبانی می کند.
شریفی باستان در پایان گفت: در این شرایط خاص خیلی اهمیت دارد که دولتمردان یکسری کارگروه متشکل از روانشناسان، مربیان، پزشکان، جامعه شناسان و... برای حل این بحران تشکیل دهند و بسته هایی را در قالب بسته های درمانی و مداخلاتی و برنامه های آموزشی و برنامه جایگزین مثل برنامه هایی در خصوص شکل دادن و تقویت مهارت های رفتاری افراد تدوین و در اسرع وقت در اختیار خانواده ها و مدارس قرار دهند.