زباله سوغات زندگی صنعتی و به اصطلاح شهرنشینی است که دامن جامعه بشری را گرفته و مشکلات زیادی به وجود آورده است. این فرایند کشور توسعه یافته یا نیافته نمی شناسد اما تفاوت در این است که کشورهای توسعه یافته برای زباله های خود برنامه دارند و بخش زیادی از آن را دوباره وارد چرخه می کنند اما در کشورهای توسعه نیافته زباله ها همانطور در طبیعت رها می کنند که در نهایت به ضرر محیط زیست و سلامتشان تمام می شود.
البته آمارها از تولید زباله در دنیا متفاوت است اما عددی که در بیشتر منابع به آن اشاره شده تولید روزانه بیش از ۵.۳ میلیون تُن زباله است، در این میان وضعیت ایرانی ها چندان خوب نیست به طوری که ایرانی‌ها با میانگین سرانه ۷۰۰ گرم تا یک کیلوگرم بیش از ۵۰ هزار تُن زباله در روز تولید می‌کنند که در اصل دو برابر استاندارد جهانی است.
این شرایط در پایتخت ایران یعنی تهران وخیم تر است به طوری که سرانه تولید پسماند در استان تهران در یک شبانه روز به ازای هر نفر ۷۵۰ تا ۸۰۰ گرم است که این میزان در کشورهای اروپایی ۳۰۰ تا ۳۵۰ گرم است. در واقع هر شهروند تهرانی در هر سال تقریبا حدود ۵ برابر وزن خود زباله تولید می‌کند.
در این میان سهم کشورهای صنعتی در تولید زباله بسیار زیاد است و رتبه نخست تولید کننده زباله به ویژه زباله های سمی و خطرناک را دارند که محیط زیست انسانی، حیوانی و گیاهی را به شدت مورد تهدید قرار داده است. از سوی دیگر می دانیم که محیط زیست مقوله ای جهانی است و اگر در گوشه ای از دنیا اتفاقی برای آن بیفتد اثرش تا چند سال دیگر در نقطه ای دیگر از جهان خودش را نشان می دهد. از این رو فرایند تخریب محیط زیست با تولید بیش از حد زباله نگرانی های زیادی به وجود آورده است.
در واقع حجم انبوهی از زباله منجر به ایجاد قاره هفتم در دنیا شده است به این معنا که زباله ها در غرب ایالات متحده امریکا و غرب اقیانوس آرام در جنب سواحل هاوایی محدوده ای را ایجاد کرده اند که اکنون ۳.۵ میلیون کیلومتر مربع وسعت دارد و سالانه ۱۰ درصد به وسعت آن افزوده می شود. این محدوده به یکی از چالش های اصلی زیست محیطی در دنیا تبدیل شده که ۲۸۰ گونه پرنده و آبزی را در معرض خطر انقراض قطعی قرار داده و سالانه بیش از ۱ میلیون قطعه پرنده و آبزی را از بین می برد.
این وضعیت در دنیا چه در دریاها، اقیانوس ها و دشت ها نگران کننده است، از این رو یک کمپین محیط زیستی با نام Clean Up the world که متشکل از انجمن های مختلف در گوشه و کنار جهان است برای پاکسازی، رفع مشکلات و حفظ محیط زیست شکل گرفت که از سال ۱۹۹۳ در قالب یک انجمن مورد تایید و حمایت برنامه محیط زیست سازمان ملل(UNEP) قرار گرفت.
این انجمن سالانه حدود ۳۵ میلیون داوطلب از ۱۳۰ کشور جهان را به صورت یکی از بزرگترین گردهمایی محیط زیستی جهان تشکیل می دهد که طیف وسیعی از اصناف، گروه ها و سازمان های مردم نهاد یا سمن ها و NGO های مختلف، مدرسه ها، دولت ها و شرکت های خصوصی را برای بهبود شرایط زیست محیطی دور هم جمع می آورد. البته اکنون به علت شیوع ویروس کرونا تا حدودی محدود شده است.
از نخستین کارزار تبلیغاتی (کمپین) برای پاکسازی جهان در سال ۱۹۹۳ میلادی تاکنون با تلاش میلیون ها داوطلب پیشرفت های شگفت آوری به وجود آمده است.
حال اگر نگاهی به وضعیت زباله در کشور خودمان بیندازیم می بینیم که بسیار نگران کننده است و کار با فعالیت یک یا چند انجمن زیست محیطی یا فرهنگی انجام نمی شود. تولید زباله و بازیافت آن در کشور نیاز به فرهنگ سازی دارد، متاسفانه ما هنوز نمی دانیم که باید در آشپزخانه خود زباله های تر و خشک را از هم جدا کنیم و شاید هم می دانیم اما هنوز به اهمیت آن پی نبرده ایم. یا توجهی به ساعت ۹ شب که ساعت بیرون گذاشتن زباله است نداریم. بیشتر ما صبح که از خانه برای رفتن به سر کار خارج می شویم کیسه زباله خود را هم در سطل ها و باکس های زباله قرار می دهیم که البته شمار زیادی از شهروندان حتی زحمت انداختن به داخل سطل یا باکس را هم نمی کشند و آن را در کنار خیابان رها می کنند.
بر اساس آمار در ایران روزانه تقریباً ۵۰ هزار تُن زباله تولید می‌شود که سهم استان تهران چیزی حدود ۸ هزار تُن در روز است. این میزان رقم بالایی است. این در حالی است که از این ۸ هزار تن، نزدیک به ۱۷ درصد بازیافت می‌شود و بقیه این زباله‌ها دفن می‌شوند در حالی که در کشورهای پیشرفته دنیا به گونه‌ای عمل می‌کنند که ۷۰ درصد زباله‌ها بازیافت شده و ۳۰ درصد آن دفن می شود.
در واقع امروزه تفکیک، بازیافت و استفاده از زباله با عنوان طلای کثیف یکی از مهمترین شاخص‌های توسعه پایدار برای کشورها محسوب می‌شود و تولید برق از زباله در کشورهای توسعه یافته به دقت، با سرعت و قانونمند مورد تحقیق، بررسی و اجرا قرار گرفته است به طوری که بسیاری از کشورها چنان در این زمینه موفق عمل کرده‌اند که حتی برخی از آنها ادعا می‌کنند که تا سال ۲۰۳۰ زباله را به صفر خواهند رساند و برخی نیز در صدد تولید انرژی از زباله هستند.
شاید بتوان کشور سوئد را یکی از موفق‌ترین کشورهای جهان در زمینه بازیافت زباله عنوان کرد. درحالی که در سال ۱۹۷۵ تنها ۳۸ درصد زباله‌های خانگی این کشور بازیافت می‌شد، این میزان درحال حاضر به ۹۹ درصد افزایش یافته است؛ درحقیقت شاهد یک انقلاب بزرگ در چرخه بازیافت پسماند در سوئد هستیم.
نخستین کارخانه زباله سوزی سوئد در سال ۱۹۰۴ راه اندازی شد و اکنون ۳۲ کارخانه در سراسر این کشور با سوزاندن زباله، برق تولید می‌کنند، سوئد در سال ۲۰۱۵، نزدیک به ۲.۳ میلیون تن از زباله‌های خانگی را از طریق سوزاندن، به انرژی برق تبدیل کرد. حجم واردات زباله این کشور از نروژ، انگلیس و ایرلند در این سال، بیش از ۱.۳ میلیون تن بود، اما اصلی‌ترین علت پیشتازی سوئد در زمینه بازیافت و تولید برق از زباله، دیدگاه و فرهنگ حاکم بر این کشور در قبال محیط زیست است. سوئد نخستین کشوری است که در سال ۱۹۹۱، مالیات سنگینی را بر سوخت‌های فسیلی وضع کرد.
بنابراین با یک حساب سرانگشتی می بینیم که ما در این زمینه از دنیا بسیار عقب هستیم که به اعتقاد کارشناسان، این امر نیاز به فرهنگ سازی دارد که باید از مدارس آغاز شود و یا دولت ها نظام های تشویقی و تنبیهی در پیش بگیرند تا کاهش تولید زباله و تفکیک آن از مبدا به فرهنگ میان خانواده های ایرانی تبدیل شود.
از : کیمیا عبدالله پور