پسته خندان و با کیفیت و مرغوب خراسان رضوی برای کشاورزانش لبخند نمی زند و سود حاصل از صادرات و فروش آن به جیب کشاورزان این استان نمی‌رود. هم اکنون بخش اعظم این محصول تولیدی به سایر استانهای کشور منتقل و به نام پسته تولیدی همان استانها به مقصد کشورهای خارجی صادر می‌شود و این است که هنوز پسته خراسان رضوی به جایگاه واقعی خود به عنوان برندی برای این استان در بازار مصرف داخلی و خارجی نرسیده است.
پسته در کنار زعفران، کشمش و زیره سبز یکی از مهمترین محصولات صادراتی بخش کشاورزی ایران محسوب می‌شود. پسته، به دلیل ارزآوری، ایجاد اشتغال، ایجاد ارزش افزوده و سایر جنبه‌های اقتصادی، از اهمیت بالایی برخوردار است و به همین دلیل اهمیت صادرات آن در قالب راهبردهای مشخص و برنامه‌ریزی شده ضرورت دارد.
خراسان رضوی در حال حاضر دارنده هیچ تشکل و اتحادیه تخصصی در زمینه خرید و صادرات پسته نیست و همین امر موجب شده است بخش اعظم پسته تولیدی در این استان به صورت خام یا فراوری شده به استانهایی مانند کرمان رفته و از آنجا به کشورهای خارجی صادر شود.
خراسان رضوی با بیش از ۱۱۲ هزار هکتار باغ پسته رتبه دوم سطح زیر کشت کشور را در تولید این محصول داراست و محصول تولیدی اش دارای کیفیت ناآشنایی است اما فقدان تشکل‌های مشخص و فعال در عرصه صادرات، نبود پایانه‌های طراحی شده برای صادرات این محصول، پسته این استان را مهجور و به محصولی ناآشنا برای جهانیان با نام خراسان بدل کرده است.
تولید ۲۳ درصد پسته کشور در خراسان رضوی
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در این زمینه گفت: هم اکنون این استان ۲۵ درصد سطح زیرکشت پسته کشور را داراست که معادل ۱۱۲ هزار هکتار است.
غلامحسین ساربان افزود: از این سطح سالانه ۸۷ هزار تن محصول برداشت می‌شود که ۲۳ درصد تولید کل کشور را تشکیل می‌دهد.
وی ادامه داد: خراسان رضوی با این میزان سطح زیر کشت و تولید رتبه دوم کشور را بعد از استان کرمان به خود اختصاص داده است.
معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: براساس آمار موجود از مجموع کل سطح زیرکشت پسته استان، ۶۸ درصد بارور و ۳۲درصد غیر بارور است و سالیانه بین پنج تا هشت درصد به سطح زیر کشت این محصول در استان افزوده می‌شود.
ساربان افزود: کشت این محصول در اکثر شهرستانهای استان انجام می شود که از مهمترین این شهرستانها می توان به مه‌ولات، خوشاب، بردسکن، رشتخوار و گناباد اشاره کرد که به ترتیب رتبه های اول تا پنجم تولید پسته در خراسان رضوی را دارا هستند.
وی ادامه داد: سطح زیر کشت در سایر شهرستانها نظیر بجستان، سبزوار، خلیل‌آباد، تربت‌حیدریه ، تربت‌جام، تایباد و مشهد نیز هر سال رو به گسترش است.
مهمترین ارقام پسته رایج در استان خراسان رضوی فندقی، کله قوچی، احمد آقایی، اکبری، بادامی سفید و قرمز و عباسعلی است.
مشکلات کشت و تولید پسته در خراسان رضوی
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز از مشکلات گسترده کشت و تولید پسته گفت و افزود:با توجه به شرایط نامساعد جوی و اقلیمی، کاهش شدید نزولات آسمانی، باد و توفان، نوسانات دمایی در زمان گرده افشانی و گرمای طولانی مدت، کم آبیاری باغات به دلیل خاموشی چاه‌ها و از طرفی سال کم باری این محصول نسبت به سال گذشته شاهد تاثیر منفی زیادی در میزان تولید پسته هستیم.
محمد میری با اشاره به این که برداشت محصول اواخر تابستان در خراسان رضوی آغاز می شود اظهار کرد: پیش‌بینی می‌شود با کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی تولید در سال جاری مواجه باشیم که خود پیامدهای منفی فراوانی برای کشاورزان دارد.
وی اضافه کرد: در سالهای اخیر تولید محصولات کم آب طلب نظیر پسته و گیاهان دارویی به دلیل محدودیت‌های منابع آبی استان و اجرای سیاست‌های اصلاح الگوی کشت و گرایش بخش تولیدات کشاورزی استان و از طرفی درآمدزایی بالا نسبت به سایر محصولات زراعی و باغی دیگر توسط بهره برداران بخش کشاورزی با استقبال زیادی مواجه شده است.
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: هر ساله سطح و تولید کشت این محصولات رو به افزایش است و آمار سطح زیرکشت و تولید ۱۰ سال گذشته پسته در استان هم افزایش ۵۰ تا ۶۰ درصدی را نشان می‌دهد که این خود نشان دهنده گرایش تولید بخش کشاورزی استان به سمت محصولات کم آب طلب و ارز آور نظیر پسته است.
میری تاکید کرد: رشد کیفیت و افزایش کمیت محصول پسته در واحد سطح از مهمترین اولویت‌های جهاد کشاورزی استان است.
ارتزاق ۶۰ هزار خانواده از تولید پسته
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان این که از مزایای تولید پسته می‌توان به درآمدزایی و ارزآوری بالای آن اشاره کرد و گفت: اشتغال‌زایی بالای این محصول نسبت به سایر محصولات از دیگر مزایای تولید پسته است و هم اکنون بیش از ۶۰ هزار خانوار در سطح استان در زمینه تولید، فراوری، تجارت و صادرات این محصول فعالیت می کنند.
میری افزود: وجود باغات مکانیزه و نیمه مکانیزه با روشهای کشت نوین و تک پایه و توانایی تولید محصول سالم و ارگانیک، تنوع ارقام، ۱.۵ تا ۲ برابر بودن متوسط عملکرد پسته استان نسبت به سایر استانها، زودرس بودن برخی از ارقام و مصرف تازه خوری آن باعث شده است که هر ساله بین پنج تا ۱۰ درصد از پسته استان به صورت تازه به سایر استانهای کشور و حتی به کشورهای حوزه خلیج فارس صادر شود.
وی تاکید کرد: وجود ترمینالهای ضبط و فراوری پسته به صورت مکانیزه و نیمه مکانیزه از مهمترین مزیتهای محصول پسته تولیدی استان است و در حال حاضر بیش از ۱۳۸ واحد فرآوری پسته با ظرفیت بیش از ۱۷۰ هزار تن پسته تر در ۱۵ شهرستان پسته خیز استان مشغول به فعالیت است.
خروج ۹۰ درصد پسته صادراتی خراسان
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: متاسفانه در حال حاضر به دلیل مشکلات نقدینگی کشاورزان خرید محصول پسته کشاورزان تابع قراردادی است که آنان با تاجران امضا می‌کنند و درست به همین دلیل، اغلب، شاهد نوعی پیش خرید محصول کشاورزان و یا تهاتر آن هستیم.
میری افزود: ۱۳۸ واحد فرآوری موجود در استان جوابگوی حجم زیاد تولید پسته استان در زمان مقرر نیستند و به همین دلیل بخش اعظم تولید استان که برای صادرات آماده سازی شده است به استانهای دیگری که دارای ظرفیتهای بالای فرآوری در این زمینه هستند می‌رود.
وی بدون اشاره به آمار و اطلاعات بیشتر ادامه داد: در حال حاضر بین پنج تا ۱۰ درصد حجم صادراتی پسته از خراسان رضوی از گمرکات مرزی استان صادر می‌شود و بقیه آن که بیش از ۹۰ درصد است از گمرک سایر استانهای کشور از جمله رفنسجان، بازرگان و شهید رجایی به کشورهای خارجی صادر می‌شود.
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: ارزش صادرات محصول پسته استان ۴۵۰ میلیون دلار است اما متاسفانه زیرساختهای صادراتی خراسان رضوی بسیار ضعیف و صنایع تبدیلی، تکمیلی و فراوری این استان بسیار محدود و کم ظرفیت است.
میری افزود: به عنوان مثال پوست کردن پسته و مغزگیری تنها ظرفیت موجود در صنایع تبدیلی خراسان رضوی در رابطه با این محصول است ولی در سایر استانها فراوری به شکل گسترده‌تر و تولید محصولات متنوع در حال انجام است.
نبود تاجران قوی پسته در خراسان رضوی
معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی به صادرات کمرنگ پسته از این استان اشاره کرد و گفت: مهمترین دلیل این وضعیت، نبود تاجران زبده قوی در حوزه صادرات پسته است.
میری افزود: از قدیم به دلیل محور بودن استانهایی مانند کرمان در زمینه صادرات پسته توجه به صادرات این محصول مورد توجه و استقبال بازرگانان خراسان رضوی قرار نگرفته است و همه توجهات به سمت سایر محصولات رفته است.
وی ادامه داد: باید برای رونق گرفتن بازار صادرات پسته خراسان رضوی به دنبال حضور تاجران و بازرگانان قوی در این زمینه بود.
اقدامات حمایتی از پسته‌کاران
مدیرامور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به اقدامات انجام شده در حمایت از محصول پسته گفت: نظارت کارشناسان بر عملیات تغذیه باغات، اصلاح و نوسازی، هرس باغات، سرشاخه کاری و تغییر رقم، برگزاری کلاسها و کارگاه‌های آموزشی برای بهره‌برداران و تولیدکنندگان، توسعه واحدهای فراوری پسته در سطح استان، تشویق و ترغیب ترمینال دارن به تولید کمپوست و خوراک دام از ضایعات و نخاله های تولیدی از اقدامات انجام شده در این زمینه بوده است.
میری افزود: فراهم آوردن زیر ساخت های لازم در صنایع فرآوری، بسته‌بندی، تبدیلی، تکمیلی در جهت پیشگیری از خام فروشی محصول و صادرات بهتر و بیشتر، بازاریابی صادرات محصول پسته با برگزاری نمایشگاه‌های اختصاصی محصول پسته و معرفی ارقام تجاری از دیگر اقدامات انجام شده است.
وی افزایش ضریب مکانیزاسیون در باغها، افزایش آبیاری‌های نوین و تلاش برای کاهش هزینه تمام شده محصول با هدف حمایت از باغداران و پسته کاران را از دیگر اقدامات در جهت حمایت از پسته کاران برشمرد.
مدیرامور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به افزایش سطح بیمه باغهای پسته در استان گفت:سطح بیمه باغهای پسته بارور بر اساس آخرین آمار دریافتی حدود سه هزار و ۴۳ هکتار است که نسبت به گذشته رشد خوبی داشته است.
میری خشکسالی‌های متوالی و کاهش نزولات آسمانی طی چند ساله اخیر و برداشت‌های بی رویه از منابع آبهای زیر زمینی به خصوص در مناطق پسته کاری جنوب و غرب استان را که موجب خشک شدن قناتها و کاهش کمی و کیفی آب چاههای کشاورزی شده است را از جمله مشکلات و تهدیدهای موجود در حوزه پسته استان دانست.
وی ادامه داد: طغیان آفات و بیماری‌ها، بروز حاشیه خشکی برگ، سرخشکیدگی درختان، خشکیدگی نهال، افزایش درصد پوکی، آفتاب سوختگی، سیاه و کشمشی شدن دانه‌ها و سال‌آوری و در نهایت کاهش عملکرد کمی و کیفی از مشکلات دیگر تولید محصول پسته در خراسان رضوی است.
او اضافه کرد:تغییرات ناگهانی شرایط جوی و وقوع پدیده‌های یخبندان و سرمازدگی خارج از موعد در برخی سالها هم از دیگر چالش‌های فراروی تولید این محصول است.