به گزارش ایرنا در کشورمان وضعیت آب و کمبودهایش تا حدود بدیهی است و خیلی از ما می‌دانیم وقتی باران نبارد و منابع آبی موجود حفظ نشود و از دست رود آبی نمی‌ماند آبی که نبض حیات بوده و تحول و توسعه بدونش امکان‌پذیر نیست و نخواهد بود.
این نبود و کمبود آب این روزها در بعضی جاهای کشورمان پررنگتر شده جاهایی که روزگاری رودخانه‌های پرآبش محل شکل‌گیری تمدن‌های با سابقه‌ای بود جایی به نام سیستان در شمال سیستان و بلوچستان که به علت نوسانات شدید آب هیرمند با منشا انسانی یا طبیعی، خشکسالی‌های پی در پی و کمبود نزولات آسمانی و در نهایت خشک شدن تالاب بین‌المللی هامون موج گسترده‌ای از مهاجرت‌های روزافزون، بیکاری و آسیب جدی معیشت مردم منطقه را تجربه کرده است.
بحران کم‌آبی و بی‌آبی در سیستان از چالش‌های قدیمی این منطقه است زندگی مردم این خطه چنان وابسته به هامون‌هاست که بدون وجود این روزنه فقر، بدبختی، انحرافات اجتماعی و مهاجرت کمترین پدیده قابل مشاهده است از اینرو در این مقطع تاریخی که حیات اجتماعی و اقتصادی بشریت از بحران نبود آب پایدار رنج می‌برد و تالاب بین‌المللی هامون و گستره آبی رنگش در حال تبدیل به خاطره‌ی کم رنگ در ذهن‌های ماست ضرورت دارد فکری و کاری انجام شود تا مردم منطقه سیستان مجبور به تحمل آسیب‌ها نباشند کارها و اقداماتی که بتواند عوامل بروز این بحران مانند پایبند نبودن دولت افغانستان به تعهدات خود در راستای پرداخت حق‌آبه ایران از هیرمند، انتقال آب آشامیدنی مخازن چاه نیمه به شهر زاهدان، استفاده از روش‌های سنتی آبیاری با اسراف زیاد آب و میزان تبخیر بالا را کنترل کند.
این گزارش با در نظر گرفتن شرایط آبی منطقه سیستان راهکارهایی که در طول چندین سال برای حل معضل آبی این منطقه از سوی کارشناسان ارائه شده را بررسی می‌کند.
حق‌آبه‌ای برای سیستان
سیستان با هامون خشک و بدون اطمینان از داشتن آب نمی‌تواند ثبات اقتصادی و اجتماعی خود را حفظ کند زندگی مردم این منطقه وابسته به هامونی است که قرن‌ها میزبان هیرمند بوده هیرمندی که رهاسازی حق آبه‌اش برای مردم سرزمینمان از سوی منشا انسانی کشور همسایه در ۲ دهه گذشته با خطر روبرو شد خطری که به گفته مدیر عامل آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان در صورت عدم تحقق این حق‌آبه ذخایر منابع آبی یک میلیون نفر در ۹۵۱ شهر و روستای سیستان و زاهدان مرکز استان را نگران‌کننده کرده به طوری که در صورت ادامه این شرایط با بحران جدی بی‌آبی روبه رو خواهد شد.
علیرضا قاسمی افزود: تا زمانی که تالاب‌ها پرآب بود روستاهای سیستان و بلوچستان گرفتار کم آبی نبود و شغل و معیشت مردم رونق داشت اما هم‌اینک شاهد خشکی آن‌ها هستیم و با توجه به فشار خشکسالی و مشکلات عدیده وضعیت آبی منطقه باید تلاش‌ها برای دریافت حقابه هیرمند به عنوان حق مردم ایران بیشتر شود.
فداحسین مالکی رییس فراکسیون مرزنشینان مجلس در همین رابطه به رسانه ها گفته است: دریاچه هامون که بین ۲ کشور ایران و افغانستان مشترک است به عنوان یکی از هفت تالاب زیبا و تاثیرگذار بین‌المللی می تواند صنعت توریسم و اشتغال پایدار را برای هر ۲ کشور ایجاد کند و دولت افغانستان بایستی نگاه ویژه به دریاچه هامون داشته باشد.
وی افزود: ۲ کشور باید در فضای دوستانه و با رعایت قوانین بین المللی تعریف جداگانه نسبت به هیرمند و هامون داشته باشند، هیرمند موضوع دو جانبه این ۲ کشور است که باید براساس معاهدات حقوقی، در تمامی فصول سال آب در منطقه سیستان جاری باشد و دریاچه هامون نیز یک موضوع بین المللی است که باید مورد توجه بین المللی بویژه افغانستان باشد.
اوایل شهریور سالجاری رییس جمهوری دولت سیزدهم در نخستین سفرش به سیستان بر این حق‌آبه به عنوان یکی از راهکارهای حل مشکلات کم آبی این منطقه تاکید کرد و در این ارتباط گفت: مساله حق‌آبه هیرمند حقی متعلق به این مردم است از این حق نه ما می‌گذریم و نه مردم از آن خواهند گذشت در این زمینه ما نیازمند دیپلماسی فعالی هستیم که این حق مسلم مربوط به مردم منطقه احیا شود.
حیاتی به عمق آبهای ژرف
باتوجه به بحران کم‌آبی در منطقه سیستان راهکارهای متعددی برای رفع این بحران ارائه شده که یکی از آن‌ها اکتشاف و استفاده از منابع آبهای غیرمتعارف همچون آبهای ژرف (استحصال از عمق زمین) برای مصارف مختلف است.
نماینده مردم حوزه انتخابیه زابل در مجلس شورای اسلامی و بنیانگذار آبهای ژرف ایران نیز با بیان اینکه یکی از راه‌های رسیدن به آب پایدار و نجات سیستان و بلوچستان از کم آبی ایجاد چاه‌های آب ژرف در منطقه است گفت: آبهای ژرف بسیار خوبی برای کشاورزی و آشامیدنی در سیستان وجود دارد و نظر من این است که همگان کمک کنند تا حداقل ۱۰۰ حلقه چاه ایجاد شود.
حبیب‌الله دهمرده افزود: پیش‌بینی می‌شود در فاز نخست با مطالعاتی که وجود دارد حدود ۱۰ تا ۱۵ چاه ژرف ایجاد شود زیرا حفر هر چاه تنها ۲ هفته تا ۲۰ روز طول می‌کشد تا به مرحله بهره‌برداری برسد.
وی با بیان اینکه امید می‌رود روزی حتی به کشور افغانستان نیز آب بدهیم ادامه داد: اگر مخالفت‌ها نبود سه سال قبل چنین حجم آبی(آب ژرف) را داشتیم و فرصت از دستمان نمی‌رفت و فرصت‌سوزی یکسری عناصر که انتظار آن را نداشتیم سرعت کار را به تاخیر انداخت.
رییس جمهوری نیز در سفر اخیر خود به منطقه سیستان به موضوع آب چاه‌های ژرف اشاره کرد و گفت: یکسری طرح‌های زود بازده مثل استفاده از فناوری آب ژرف وجود دارد که امروز سه تا چهار چاه ژرف در این منطقه حفر شده است و می‌تواند افزایش این چاه‌ها آب را به دست مردم برساند.
انتقال آب از دریای عمان
به گفته کارشناسان طرح انتقال آب از دریای عمان به شهرهای مختلف سیستان و بلوچستان راهی برای رهایی از مشکلات خشکسالی و کم‌آبی در این مناطق است و می‌تواند به افزایش اشتغال، توسعه، آبادانی و افزایش تولید و جان گرفتن دوباره صنایع کمک کند طرحی انتقالی که احمدعلی موهبتی استاندار سابق سیستان و بلوچستان با اشاره به آن گفته بود: دولت در جنگ اقتصادی توجه ویژه‌ای به شرق کشور دارد به همین منظور برای طرح بزرگ انتقال آب در حال برنامه‌ریزی دقیق است و با این اقدام شاهد رونق تولید، جان گرفتن صنعت، کشاورزی و تامین آب آشامیدنی ساکنان این مناطق خشک و کم آب خواهیم بود.
معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان نیز درباره طرح انتقال آب از دریای عمان گفت: رسیدن به اهداف و چشم انداز توسعه شرق کشور تنها در صورت تامین منابع آبی قابل قبول و پایدار عملی خواهد بود.
شهرام دهمرده افزود: به دلیل نبود منابع آبی جدید و قابل استحصال در چنین مقیاسی در منطقه و حتی حوضه‌های مجاور داخلی چشم‌انداز تامین این ماده حیاتی در آینده بسیار تیره‌تر از وضعیت فعلی پیش‌بینی می‌شود که باید با نگاهی بلندپروازانه افق جدیدی برای نسل‌های آینده ترسیم شود که یکی از مهمترین گزینه‌های تامین آب جدید در این حجم استفاده از منابع آبی پایدار دریای عمان است.
وی ادامه داد: در افق سال ۱۴۲۰ معادل ۸۵۶ میلیون مترمکعب میزان کمبود آب سیستان و بلوچستان است که تامین ۷۵۵ میلیون متر مکعب از این حجم از محل طرح انتقال آب دریای عمان برنامه‌ریزی شده است.
رییس جمهوری هم به انتقال آب دریای عمان به منطقه سیستان اشاره کرد و گفت: برای حل مشکل آب راهکار وجود دارد یکسری راهکارهای طولانی مدت مثل انتقال آب از دریای عمان از این موارد است.
معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست کشور نیز ۲ ماه پیش در کنفرانس ملی «رویین‌تن سازی سیستان» که در زابل برگزار شد گفت: وابستگی آب آشامیدنی از محل چاه نیمه‌ها باید حذف شود و طرح انتقال آب از دریای عمان به منطقه سیستان باید به سرعت اجرایی تا نگرانی آب آشامیدنی در منطقه برداشته شود.
چاه نیمه‌ها
گودی‌های طبیعی در منطقه سیستان وجود دارد که وقتی رودخانه هیرمند پر آب می‌شود آب را از رودخانه به وسیله کانال‌ها منحرف کرده و وارد این گودی‌ها می‌کنند تا پرشود هم‌اینک چهار چاه نیمه در این منطقه وجود دارد این چاه نیمه‌ها حجم بالایی دارند و به طور مثال مجموع احجام این‌چاه‌ها بیش از یک میلیارد مترمکعب است و ساخته شده تا در زمان پر آبی رودخانه هیرمند یا وقوع سیلاب‌ها قبل از اینکه وارد هامون‌ها شوند آب به سمت این گودی‌ها منحرف شود.
به علت خشک شدن تالاب بین‌المللی هامون و حق آبهای که داده نشد از هیرمند یگانه منبع آبی منطقة سیستان یعنی همان ذخیره‌گاه‌های چاه‌نیمه مسیر بالا و پایین زیادی از بی آبی و کم آبی طی کردند که نماینده مردم حوزه انتخابیه زابل در مجلس شورای اسلامی در این ارتباط گفت: هم‌اینک چاه نیمه‌های یک و سه که تأمین‌کننده آب آشامیدنی روستاهای منطقه سیستان و شهر زاهدان هستند با کاهش شدید آب مواجه شدند.
حبیب الله دهمرده با بیان اینکه ضروریست تا با اتخاذ تصمیمات لازم این مشکل هر چه سریع‌تر حل شود تا در آینده با تنش آبی مواجه نشویم ادامه داد: در این خصوص باید کار لایروبی چاه نیمه‌ها انجام شود و آب از چاه نیمه چهار به چاه نیمه سه و از چاه نیمه ۲ به چاه نیمه یک پمپاژ تا این مشکل فعلاً رفع شود.
این نماینده مجلس با اشاره به اینکه برای لایروبی و پمپاژ آب به ۶ میلیارد تومان اعتبار نیاز است که برای تأمین این اعتبار مکاتبات لازم انجام شده است تاکید کرد: انتظار می‌رود با همکاری مسوولان و دولت این اعتبار هرچه سریع‌تر تأمین شود تا بتوانیم از تنش آبی در آینده جلوگیری کنیم.
رییس جمهوری نیز یکی از راهکارهای حل مشکل آب منطقه سیستان را چاه نیمه‌ها عنوان کرد و گفت: راه‌حل بسیار کوتاه‌مدت هم وجود دارد و آن اینکه ما از ظرفیت چاه نیمه‌ها استفاده کنیم سریعاً آقای استاندار، آقای فرماندار، مسوولان آب در منطقه نسبت به حفظ آبی که در چاه نیمه‌ها موجود است اقدام کنند.
آیت الله سید ابراهیم رئیسی ادامه داد: مسوولان این آب چاه نیمه‌ها را به مخازن منتقل کنند و این انتقال برای مدت قابل توجهی مشکلات مردم را حل می‌کند.
اجرای طرح انتقال آب به ۴۶ هزار هکتار از زمین های کشاورزی دشت سیستان نور امید دیگری برای ماندگاری مردم در منطقه است که البته این طرح نیز نیازمند تامین آب از چاه نیمه هاست و در صورت تامین آب مورد نیاز این طرح و تغییر الگوی کشت می توان به رونق و سرسبزی دوباره سیستان امیدوار شد.
به گفته کارشناسان ۶۰ میلیون مترمکعب حق آبه هامون از چاه نیمه ها که همه ساله در سه مرحله رها سازی می شود شاید در کوتاه مدت بخش کوچکی از مشکل هامون را برطرف کند اما این طرح نیز هدر دادن آب چاه نیمه هاست زیرا با توجه به خشکی چند ساله بستر هامون و بادهای شدید ۱۲۰ روزه، آب رها شده از چاه نیمه ها را در اندک زمانی تبخیر یا جذب زمین می کند و تاثیر چندانی بر رفع مشکل خشکسالی ندارد.
سفر رییس جمهوری به سیستان و تاکید ایشان بر تامین آب مورد نیاز منطقه با اجرای طرح های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت مردم را امیدوار به آینده روشن کرده است و در صورت تحقق این طرح ها وابستگی به هیرمند کاهش یافته و توسعه و پیشرفت منطقه و تامین معیشت مردم مرزدار و ولایت مدار سیستان را نوید می دهد.
امیدواریم با حضور استاندار جدید سیستان و بلوچستان و پیگیری برنامه‌های دولت سیزدهم، از مشکلات این استان کاسته و مسیر توسعه شتاب بگیرد.
ایرنا در سلسله گزارش‌هایی، مصوبات سفر رئیس‌جمهوری به استان سیستان و بلوچستان را پیگیری و از مسئولان مطالبه می‌کند؛ اخبار منتشر شده در این زمینه را در پرونده "سیستان و بلوچستان، مقصد دومین سفر استانی رییس‌جمهوری" بخوانید.