شیوع ویروس کرونا، تغییر و تحول را بر همه حوزه‌ها و عرصه‌های زندگی اجتماعی تحمیل کرد و آموزش و پرورش را به سوی آموزش‌های مجازی سوق داد.
همه گیری ویروس کرونا درکشور که از اسفندماه سال ۹۸شروع شد، سبب تعطیلی کلاس های حضوری و رونق یافتن آموزش مجازی و کمرنگ شدن ارتباطات انسانی میان دانش آموزان و معلمان شد.
شیوع ویروس کرونا معادلات و نظم موجود در تعلیم و تربیت را به هم زد به گونه ای که دیگر معلم و دانش آموز محور اصلی تعلیم و تربیت نیست و مدرسه از مکان اصلی و مبدا آموزش خارج شده است که این موضوع مهم سبب دغدغه اصلی والدین شده زیرا فرزندانشان به یکباره وارد دنیای آموزش از راه دور و فضای مجازی و گرداب شبکه های آسیب زای اجتماعی شدند.
شیوع ویروس کرونا زنگ ورود زود هنگام دانش آموزان در فضای مجازی را به صدا درآورد در حالی که نه تنها دانش آموزان بلکه اولیای آنان و بسیاری از فعالان عرصه تعلیم و تربیت نیز با سواد رسانه ای آشنایی لازم را نداشتند.
همه گیری ویروس کرونا تعطیلی مدارس را رقم زد و این موضوع زمینه ساز مشکلات زیادی برای خانواده ها از نظر وقت گذاشتن برای آموزش فرزندانشان در کلاس های مجازی، پرداخت هزینه های گزاف اینترنت ، تامین تجهیزات نوین آموزشی و حتی سرگرم شدن فرزندان با بازی ها و سرگرمی های اینترنتی شد.
نبود ارتباط چهره به چهره معلم و دانش آموزن، بیسوادی برخی والدین و ناتوانی آنها در هدایت تحصیلی فرزندان و رفع اشکالات درسی آنها، مشغله فراوان برخی والدین در پی خسارات اقتصادی و معیشتی ناشی از شیوع ویروس کرونا، بی توجهی دانش آموزان به آموزشها، سرگرم شدن دانش آموزان در دنیای مجازی و کاهش ساعات درسی در بستر فضای مجازی،فراقت طولانی آنان در خانه و انجام ندادن تکالیف و عدم تلاش برای رفع اشکالات درسی را می توان از جمله دلایل اصلی افت تحصیلی دانش آموزان نام برد.
بخشی از این افت تحصیلی که در دانش آموزان دیده می شود به ضعف مهارت های فردی برمی گردد چون آنان یاد گرفته اند تحت فشار سیستم آموزشی برنامه ریزی کنند و فاقد خود تنظیمی هستند.
ورود بی مقدمه آموزش مجازی به کشور همزمان با شیوع ویروس کرونا و ماندگاری آن،نگرانی بابت افت تحصیلی دانش آموزان در پایه های مختلف تحصیلی را به صورت جدی مطرح می‌کند که لازم است بابت کاهش نگرانی ها و رفع آن مکمل‌های آموزشی دیده شوند.
نبود تعاملات در آموزش مجازی
روانشناس استان البرز دراین زمینه گفت: آموزش مجازی در شرایط سخت کرونایی راهی برای جلوگیری از رکود تعلیم و تربیت است که تاکنون برای همه دانش آموزان به طور یکسان سودمند نبوده و موجب شد تا بین دانش آموزان و معلمان در کلاس درس فاصله بیفتد.
مصطفی سوری یکی از دلایل اصلی افت تحصیلی دانش آموزان در فضای مجازی را عدم ارتباط چهره به چهره میان معلم و دانش آموز ذکر کرد وافزود: انتقال احساسات و نیز برقراری تعاملات انسانی و بین فردی موجب شده تا شاهد افت تحصیلی در میان دانش آموزان شویم.
وی بیان داشت: افت تحصیلی تنها شامل تجدیدی و مردودی دانش آموزان نیست بلکه وقتی آموخته‌ها و توانایی دانش‌آموز از آنچه انتظار می‌رود کمتر باشد، افت تحصیلی روی داده است که شیوع ویروس کرونا این مفهوم و آسیب را درعرصه تعلیم و تربیت مجازی در جامعه پر رنگ ترکرد.
وی با اشاره به اینکه آموزش حضوری دوران طلایی هرآموزش تئوری و عملی محسوب می شود، اضافه کرد: به رغم همه شلوغ کاری ها و مسائلی که دانش آموزان در مدارس ایجاد می کنند اما بازهم رابطه صمیمانه بین معلم و دانش آموزان وجود دارد که این مهم در درس خواندن آنها تاثیرگذار است.
سوری تصریح کرد: درآموزش حضوری دانش آموزان با رهنمودهای مستقیمی که درحوزه تحصیلی صورت می گرفت و یا براثر فشار والدین دل به درس خواندن می دادند تا نمره قبولی را برای رفتن به کلاس بالاتر را بگیرند.
وی با بیان اینکه برآورد دقیقی از میزان افت تحصیلی در دانش آموزان دراستان نداریم، اضافه کرد: گرچه افت تحصیلی فاجعه بار نبوده اما آموزش مجازی آنگونه که باید نتوانسته برای دانش آموزان در فرآیند یادگیری موثر باشد.
روانشناس البرزی تاکید کرد: شیوه‌های تدریس مجازی باعث شده که والدین به ویژه آن ها که شاغل هستند، به دلیل فشارهای ناشی از کار و امور روزمره و مشکلات زندگی توان رسیدگی کافی و همراهی با دانش آموز را نداشته باشند و نتوانند فرزندانشان را کنترل کنند که این موضوع چالش هایی درپی داشت.
استفاده از روش های سنتی
علی حیدری از مشاوران تحصیلی آموزش و پرورش البرز نیز گفت: یکی از مشکلات آموزش مجازی را همان استفاده معلمان از همان شیوه های سنتی در کلاس درس برشمرد وافزود: آموزش مجازی با آموزش حضوری تفاوت زیادی دارد ولی معلمان همچنان از همان روش های سنتی در این فضا استفاده می کنند.
وی بیان داشت: بیشترمعلمان دارای میانگین سنی بالا هستند و آشنایی کافی با روش های تدریس در شبکه های اجتماعی ندارند و از همان روش های سنتی در تدریس استفاده می کنند .
حیدری تصریح کرد: متاسفانه به دلیل شرایط کرونایی، سیستم آموزشی مدارس بدون هیچ زیرساخت و آمادگی وارد فضای آموزش مجازی شد و فرصتی نیز برای آموزش معلمان برای تدریس در این فضا به وجود نیامد.
وی با اشاره به اینکه ورود ما به آموزش مجازی اجباری بودنه اختیاری،اضافه کرد: این کوچ اضطراری برای دانش آموزان افت تحصیلی بوجود آورد که در سال تحصیلی آینده باید با استفاده از راهکارهای مناسب ازآسیب های آموزش مجازی پیشگیری کرد.
وی یادآورشد: خانواده ها نیز با فرهنگ استفاده بهینه از گوشی ها و تجهیزات هوشمند آموزشی به عنوان ابزاری برای زندگی اجتماعی آموزش ندیده بودند.
مشاوران تحصیلی آموزش و پرورش البرزادامه داد: درفضای آموزش های مجازی و مفاهیم از راه دور به دلیل غیبت جسمی دانش آموز، کل سیستم آموزش ناکارامد می شود.
وی گفت: برای آموزش کیفی در فضای مجازی باید نسبت به روش های تدریس مجازی شناخت داشت چرا که در فضای آموزش های مجازی و مفاهیم از راه دور به دلیل غیبت جسمی دانش آموز، کل سیستم آموزش ناکارامد می شود.
حیدری افزود: فرآیند تعلیم و تربیت در بستر فضای مجازی نیاز به بازنگری دارد.
ریزش تحصیلی
روانشناس و مشاور تحصیلی مدارس دخترانه کرج هم ریزش تحصیلی را یکی از پیامدهای منفی آموزش مجازی به علت همه گیری ویروس کرونا دانست و افزود: بابت رفع پیامدهای منفی آموزش مجازی باید مکمل‌های آموزشی دیده شود.
فاطمه فیضی با اشاره به اینکه افت تحصیلی در سنین پایین تر بیشتر دیده می شود، افزود: دانش آموزان مقطع ابتدایی به واسطه قرار گیری در موقعیت یادگیری داده های اولیه علمی و و شکل گیری ذهنیت علم آموز در بدترین شرایط قرار دارند.
وی بیان داشت: آموزش مجازی با ضعف هایی که دارد تمامی یادگیری ها درمقطع ابتدایی را با چالش مواجه کرد.
این روانشناس تصریح کرد: در سال های آینده شاهد حضوردانش آموزان در کلاس های درس با انباشتی از مطالب و اطلاعات اولیه یاد نگرفته خواهیم بود.
وی اضافه کرد: آموزش های غیرحضوری بر خلاف آموزش چهره به چهره نیازمند مهارت خود تنظیمی است، یعنی خود دانش‌آموز باید مسوولیت بپذیر باشد و به دنبال منابع علمی برود.
فیضی با بیان اینکه پایه نظام آموزشی ایران مبتنی برمعلم و شاگردی است،عنوان کرد: تا قبل از شیوع ویروس کرونا دانش آموزان مجبور بودند به صورت حضوری تحصیل کنند اما با شیوع این ویروس و تعطیلی مدارس این روش آموزشی نیزکنار رفت و آموزش فضای مجازی روی کارآمد که نتوانست جایگزین خوبی برای آن باشد.
وی به آسیب پذیری دانش آموزان بین مقطعی در شرایط آموزش مجازی پرداخت و گفت: نوآموزان در دوره پیش دبستانی و دانش آموزان در پایه های اول، هفتم و دهم به طور همواره طبیعی با افت تحصیلی روبرو هستند لذا در شرایط سخت کرونایی باید مورد مراقبت بیشتری قرارگیرند.
وی افت تحصیلی در پایه اول ابتدایی را به مراتب بیشتر از سایر پایه های میان مقطعی خواهد بود چراکه قسمت عمده ای از ارتباطات دوره ابتدایی به خصوص پایه اول ناشی از تعاملات معلم و شاگرد است و چون در آموزش مجازی این تعامل برقرانمی شود، افت تحصیلی جدی به همراه دارد.
روانشناس البرزی یادآورشد: این افت تحصیلی همراه با دانش آموزان به مقاطع بالاتر تحصیلی می رود و در چند سال آینده شاهد این موضوع مهم هستیم که دانش آموزان پایه علمی ضعیفی دارند.
وی ادامه داد: افت تحصیلی بوجود آمده که دلیل اصلی آن به آموزش مجازی برمی گردد به دانش آموزان پایه دهم که ماراتن کنکور را درپیش دارند نیز آسیب وارد می کند.
فیضی پایین بودن کیفیت آموزشی و تداخل زمانی آموزش های مجازی به دانش آموزان را از دیگر پیامدهای منفی شیوع ویروس کرونا در حوزه آموزشی مدارس برشمرد.
وی وجود آموزش های مکمل و جبرانی را درجریان آموزشی مدارس برای یادگیری دانش آموزان ضروری ذکر کرد
مشاور تحصیلی مدارس دخترانه کرج تاکیدکرد: آموزش مجازی در واقع مکمل آموزش حضوری است اما با توجه به اولویت سلامت دانش آموزان چاره دیگری در شرایط موجود نداریم.
فقدان نظارت
عبدالمجید درویشی از کارشناسان آموزش و پرورش استان البرز هم دراین زمینه گفت: کلاس مجازی اگرچه قوانین مشخصی دارد، اما نمی تواند به نظم و دقت کلاس های حضوری برگزار شود.
وی اظهارداشت: دراین شرایط معلمان و والدین نمی‌توانند قوانین پیچیده تر و سختگیرانه تری برای دانش آموزان برای دنبال کردن مباحث کلاس درسی برقرار کنند.
وی مهمترین مشکلات آموزش غیرحضوری را متوجه پایه اول ابتدایی دانست که دانش آموز باید به دهان معلم نگاه کرده و بخش کردن و صداکشی و شیوه گرفتن مداد در دست را بیاموزد که در این شرایط ارتباط عاطفی چندان بین دانش آموز و معلم شکل نمی‌گیرد.
درویشی خاطرنشان کرد: آموزش مجازی به نظارت مستمر خانواده ها نیاز دارد که متاسفانه بیشتر خانواده‌ها به دلیل آشنا نبودن با نوع فعالیت آموزش مجازی از این مسوولیت شانه خالی می‌کنند که حاصل آن کم توجهی دانش آموزان ودر نتیجه افت درسی آنها می شود.
بیان داشت: هم اکنون بخش قابل توجهی از والدین باسواد هستند و می‌توان با آموزش مناسب از آنها برای نظارت و ارزیابی فرزندان استفاده کرد زیرا در این شرایط معلم فرصت نمی‌کند تمام دانش‌آموزان را رصد کند ولی والدین باید پیگیر باشند که فرزندانشان مباحث آموزشی را جدی گرفته و از آموزش جانمانند.
وی تصریح کرد: در این روزهای سخت کرونایی دانش آموزان همانند کلاس های حضوری به تشویق شدن ازسوی معلم یا مشاور مدرسه نیاز دارند که در آموزش مجازی پر کردن آن برعهده والدین بود .
کارشناس آموزش و پرورش البرز ادامه داد: براساس مشاهدات میدانی در مدارس، آماده نبودن زیر ساخت‌ها اصلی ترین عنصر برنامه آموزش مجازی یعنی پیام رسان شاد است که متاسفانه هنوز بسیاری از ایرادات و نواقص فنی آن رفع نشده است.
درویشی از اینترنت به عنوان دیگر چالش آموزش مجازی یاد کرد و افزود: تهیه بسته های اینترنتی برای حضور درکلاس های مجازی علاوه بر هزینه بالای آن با کندی بسیار آزار دهنده شبکه و اختلال در بارگذاری فایل صوتی و تصویری در برنامه شاد موجب دلسردی دانش آموزان و والدین شده است به گونه ای که حضور دائم دانش آموز در کلاس درس مجازی را با مشکل روبرو کرده و این روند دریادگیری کامل درس ها نیز تاثیرگذاراست.
وی یادآورشد:عدم تسلط برخی معلمان به اصول کار در شبکه های مجازی و تولید محتواهای الکترونیکی و همچنین برخی هنجارها، معلمان توانمند را از اجرای تدریس مطلوب دور نگه داشته است.
وی اظهارداشت: درخانه ماندن دانش آموزان اگر چه موجب ارامش والدین و افزایش سلامت این قشر و دوری از کرونا شده اما از سوی دیگر به دلیل نوپا بودن آموزش غیرحضوری مشکلاتی برای همه کادر اموزش، معلمان، دانش آموزان و اولیا ایجاد کرده است.
این کارشناس گفت: نبود امکان حضور و غیاب دانش‌آموزان، مشخص نبودن و رسمیت نداشتن حریم کلاس،قرار نداشتن هم‌کلاسی‌ها در کنار یکدیگر و نبود ارتباط تعاملی و متقابل بین دانش‌آموز و معلم از جمله نقاط ضعف آموزش مجازی محسوب می‌شود.
آسیب های آموزش مجازی
رییس اداره امورتربیتی، مشاوره و مراقبت دربرابرآسیب‌های اجتماعی آموزش و پرورش البرزگفت: افت شدید علمی نخستین آسیب آموزش غیرحضوری برای بسیاری از دانش‌آموزان است که در سال تحصیلی جدید باید معلمان و اولیای دانش آموزان به آن نگاه ویژه ای داشته باشند.
دکترعلی رحمانی حضور در خانه و امکان دریافت دروس از طریق گوشی تلفن هوشمند و تبلت نه تنها باعث کاهش تحرک و افزایش چاقی دانش آموزان می شود بلکه با حضور اختیاری دانش آموزان در کلاس درس معلم روبروست که این موضوع مهم درحدود ۲ سالی که از شیوع ویروس کرونا می گذر باعث شد تا دانش آموزان انگیزه حضورتمام وقت در کلاس درس معلم در فضای مجازی را به دلیل جذابیت فضای مجازی و سوق پیدا کردن به سوی بازی ها و سرگرمی های آن را نداشته باشند.
وی بیان داشت دراین مدت فرار بدون دغدغه دانش آموزان از کلاس درس معلمان درآموزش فضای مجازی به یکی از عوامل مهم افت تحصیلی آنها تبدیل شد.
وی شناور بودن زمان استفاده از محتواهای درسی و مقید نبودن به ساعات ثابت روزانه را از دیگر دلایل افت تحصیلی دانش آموزان در آموزش مجازی برشمرد واضافه کرد: این بی‌نظمی در ساعات خواب و بیداری و تغیر سبک زندگی دانش‌آموزان و حتی معلمان شد.
رحمانی یادآورشد: با تعطیلی مدارس، بسیاری از دانش‌آموزان خود را موظف به رعایت نظم و ترتیب در کارها و بیداری در ساعات اولیه صبح نکرده و از آن سو، شبها تا دیرقت بیدار می‌مانند، در حالی‌که مدارس حضوری، معلم و متعلم را موظف می‌کردند در ساعات مشخصی از روز در کلاس درس حضور داشته و نسبت به ساعات خواب و بیدار خود حساس باشند.
وی تنهایی و افسردگی را از دیگر پیامدهای منفی آموزش مجازی ذکر کرد زیرا آموزش حضوری، همگرایی روندها و پیوندهای فردی و جمعی را برای دانش آموزان به همراه داشت و دانش‌آموز می‌توانست در محیط مدرسه تجربه دوستی‌های لذت بخش کودکانه و نوجوانانه را کسب کند اما در آموزش مجازی به صورتی منزوی در کنج خانه است و تنهایی را تجربه می‌کند و تنها سرگرمی آن بازی کردن در فضای مجازی است.
وی ادامه داد: این وضعیت باعث گسترش افسردگی، پرخاش و غفلت از مراوده‌های انسانی شده است. جنبه‌های اجتماعی و میان فردی حضور فیزیکی در مدرسه، از مهمترین کارکردهای شیوه‌های سنتی و از دلایل مهم تداوم آن هستند.
رییس اداره امورتربیتی، مشاوره و مراقبت دربرابرآسیب‌های اجتماعی آموزش و پرورش البرز به کاهش مهارت‌های اجتماعی درآموزش مجازی پرداخت و عنوان کرد: بسیاری از متخصصان و روانشناسان، کارکردهای اجتماعی آموزش حضوری را مهمترین مزیت این روش تحصیلی می‌دانند.
وی گفت: با حضور کودکان و نوجوانان در محیط مدرسه، امکان آموزش و تمرین مهارت‌های اجتماعی فراهم می‌شود؛ از جمله مهارت‌های همدلی، حل اختلاف، همکاری که با تعطیلی کامل مدارس و محرومیت دانش آموزان از این امکان مهم، بیم آن می‌رود درآینده‌ای نزدیک با نسلی از جوانان مواجه باشیم که حداقل همدلی و مهارت‌های اساسی زندگی جمعی را آموخته‌اند.
رحمانی به محرومیت دانش آموزان از مهر معلم و مشاور مدرسه اشاره کرد وافزود: هرگز نمی‌توان از آثار تعاملات روانی و فردی میان آموزگار و دانش‌آموز به ویژه در پایه‌های نخست ابتدایی گذشت چراکه بخش مهمی از آموزش و رشد فردی و عاطفی دانش‌آموز در مدرسه شکل می‌گیرد.
وی بیان داشت: محرومیت کودکان از مواجهه حضوری با آموزگار و دیگر کارکنان مدارس مانند مشاور مدرسه، بی‌تردید باعث ظهور و بروز اختلال‌هایی در فرآیند رشد و بلوغ عاطفی-روانی کودکان شده و امکان مشاوره‌های همدلانه و رفع مشکلات روان‌شناختی در مدارس را به حداقل رسانده است.
وی یکی دیگر از پیامدهای منفی آموزش غیرحضوری را حذف کامل زنگ‌های ورزش و برگزاری مراسم و مناسبت‌های مختلف ملی و مذهبی در مدارس و کلاس های درس حضوری برشمرد.
رییس اداره امورتربیتی، مشاوره و مراقبت دربرابر آسیب‌های اجتماعی آموزش و پرورش البرزاضافه کرد: درکنار کارکردهای آموزشی، ورزشی، شادی‌آور و تحرک بخش، یکی از مهمترین جنبه‌های آموزش حضوری، کارکردهای پرورشی و غیر درسی آن است که در صورت تداوم آموزش مجازی، بخش‌های بزرگی از دانش آموزان از برنامه‌های پرورشی همچون آموزش‌های مذهبی، پذیرفتن مسئولیت، کار جمعی، فعالیت‌های هنری مانند سرود، تئاتر، روزنامه دیواری، مجسمه‌سازی و مسابقات هنری و فرهنگی مدارس محروم خواهند بود.
وی از یکنواختی و دلزدگی ازآموزش به عنوان دیگر آسیب یا ره آور آموزش مجازی یاد کرد که خستگی دانش‌آموز و معلم از فضای یکنواخت درس و کلاس مجازی باعث دلزدگی بسیاری دانش آموزان از فضاهای درسی و علمی شده است.
رحمانی از حضور چندین ساعته در یک پلت فرم مجازی و نبود تنوع و هیجان و یکنواختی کلاس‌های درس به عنوان یکی ازدلایل مهم دل زدگی و افت تحصیلی دانش آموزان در آموزش غیر حضوری یاد کرد.
وی به هزینه‌های اینترنت و عدم دسترسی‌ها درآموزش مجازی پرداخت و افزود: تجربه سال تحصیلی اینترنتی نشان می‌دهد استفاده از فضای آنلاین برای بخش مهمی از خانواده‌ها هزینه‌ها و مشکلات بسیاری به همراه داشته و در نتیجه برخی از دانش‌آموزان مجبور به ترک تحصیل شده‌اند.
وی یادآورشد: در شرایط تحریم‌های سنگین اقتصادی و پیامدهای منفی آن بر معیشت و اشتغال خانواده، هزینه خرید یا تامین گوشی‌های تلفن هوشمند و اشتراک اینترنت بار مالی دیگری بر دوش خانواده‌ها قرار داده است که برخی از اقشار ضعیف و محروم قادر به تامین آن نیستند.
وی ادامه داد: از طرفی در بسیاری از مناطق دورافتاده و نیز دانش‌آموزان عشایر،امکان دسترسی به اینترنت را ندارند و این موضوع، باعث محرومیت شدید آموزشی آنها شده است.
رییس اداره امورتربیتی، مشاوره و مراقبت دربرابرآسیب‌های اجتماعی آموزش و پرورش البرز از اعتیاد به اینترنت دانش آموزان نیز سخن گفت وعنوان کرد: تجربه سروکار داشتن روزانه با گوشی‌های هوشمند و فضاهای آنلاین، باعث بروز مشکل جدی و جدید دیگری با عنوان اعتیاد به اینترنت شده است به گونه ای که بررسی‌ها نشان می‌دهد اکنون وابستگی زیانبار به فضای آنلاین و پیامدهای منفی آن، در میان بسیاری از دانش‌آموزان رو به افزایش است.
رحمانی تاکید کرد: برای پیشگیری از آسیب های آموزش مجازی باید ارتباط معلمان و والدین تنگاتنگ باشد و با فراهم کردن بستر مناسب برای حضور دانش آموزان در مدارس به دلیل اینکه زمان پایان یافتن شیوع ویروس کرونا مشخص نیست از افت تحصیلی دانش آموزان نیز جلوگیری کرد.
استان البرز حدود ۵۰۰ هزار دانش آموز دارد.