به گزارش روز پنجشنبه ایرنا، این سازمان به عنوان یک نهاد بانفوذ همکاری‌های منطقه‌ای، سازمانی میان‌دولتی است که در سال ۲۰۰۱ با هدف همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی از سوی رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تشکیل شد. هدف اصلی تشکیل سازمان شانگهای با توجه به ایفای نقش اصلی روسیه و چین در آن، برقراری موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه بود که گرچه هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به‌شمار نمی‌رود اما توانسته در بسیاری از معادلات منطقه‌ای و جهانی نقش موثری ایفا کند.
به همین مناسبت در این گزارش نگاهی داریم به ظرفیت های تاجیکستان، ازبکستان، قزاقستان و قرقیزستان در سازمان شانگهای.
تاجیکستان
تاجیکستان در قسمت جنوبی آسیای مرکزی و در شرق چین قرار گرفته است. طول مرزهای خشکی این کشور ۳۶۵۱ کیلومتر است و مرز دریایی ندارد.
افغانستان در جنوب با ۱۲۰۶ کیلومتر، چین در شرق با ۴۱۴ کیلومتر، قرقیزستان در شمال و شرق با ۸۷۰ کیلومتر و ازبکستان در شمال و غرب با ۱۱۶۱ کیلومتر همسایگان تاجیکستان به شمار می آیند.
مساحت این کشور حدود دو هزار و ۵۹۰ کیلیومتر مربع است و نزدیک به ۵۰ درصد آبهای منطقه آسیای مرکزی را به خود اختصاص می دهد. نفت و گاز، ذغال، روی، طلا، تنگستن، اورانیوم، جیوه، سرب، سرمه و سنگهای ساختمانی مواد معدنی این کشور را تشکیل می دهند.
نگاهی به ترکیب سنی این کشور نشان می دهد حدود ۳۴.۶ درصــــد تا ۱۴ سال، ۶۱.۷ درصـــد بین ۱۵ تا ۶۴ سال، ۳.۷ درصد بالای ۶۵ سال هستند.
اقتصاد تاجیکستان، به دلیل توانایی‌های جغرافیایی و طبیعی خود، یکی از مناطق مهم اقتصادی در آسیای مرکزی محسوب می‌شود و از جایگاهی ویژه برخوردار است.
تاجیکستان یکی از جمهوری‌های پیشین اتحاد جماهیر شوروی است. در سال ۲۰۰۵، تولید ناخالص ملی آن نزدیک به ۲ میلیارد دلار بود و در سال ۲۰۲۰ به ۹ میلیارد دلار رسیده‌است.
دولت تاجیکستان حدود ۹۰ درصد از نیازهای انرژی خود را با واردات تأمین می‌کند. بیشتر ذخایر نفت و گاز این کشور در جنوب‌غرب تاجیکستان در امتداد حوزهٔ آمودریا قرار دارد.
ازبکستان
ازبکستان کشوری است در آسیای میانه که در شمال ترکمنستان و افغانستان جای گرفته‌است. مساحت این کشور ۴۴۷٬۰۰۰ کیلومترمربع است. بیشترین گسترش شرقی-غربی ازبکستان ۱٬۴۲۵ کیلومتر و بیشترین گسترش شمالی-جنوبی آن ۹۳۰ کیلومتر است.
ازبکستان در جنوب شرقی با ترکمنستان، در شمال با قزاقستان و در جنوب و شرق با تاجیکستان و قرقیزستان هم‌مرز می‌باشد.
این کشور یکی از بزرگترین کشورهای آسیای میانه و نیز تنها کشور این بخش از آسیاست که با همهٔ چهار کشور دیگر این منطقه همسایه است. ازبکستان در جنوب مرز مشترک کوتاهی نیز با افغانستان دارد.
ازبکستان کشوری خشک و محصور در خشکی است. از آنجایی که دریاچه آرال دریایی درون‌بوم است و به اقیانوس‌ها راه ندارد، ازبکستان یکی از دو کشور محصور دوگانه در خشکی در جهان است، یعنی همه همسایگان آن هم به دریاهای آزاد راه ندارند؛ تنها کشور دیگری که چنین وضعیتی دارد لیختن‌اشتاین است. هیچ‌یک از رودخانه‌های ازبکستان نیز به دریا نمی‌ریزند.
ازبکستان کشوری خشک است و تنها کمتر از ۱۰ درصد پهنه آن را کشتزارهای آبیاری شده تشکیل می‌دهند که در دره رودخانه‌ها و وادی‌ها قرار گرفته‌اند. بقیه کشور از بیابانی موسوم به قزل‌قوم (شن سرخ) و کوهستان تشکیل شده‌است.
زمین‌های هموار بیابانی تقریباً ۸۰ درصد پهنه ازبکستان را پوشانده‌اند. در بخش جنوب شرقی کشور تپه‌ماهورهای کوهستان تیان‌شان قرار دارد که در کشورهای همسایه یعنی قرقیزستان و تاجیکستان ارتفاع می‌گیرد و مرزی طبیعی را بین آسیای مرکزی و چین به وجود می‌آورد.
بیابان وسیع قزل‌قوم که بخش بزرگی از آن نیز در قزاقستان قرار دارد زمین‌های پست شمال ازبکستان را دربر گرفته‌است. حاصلخیزترین بخش ازبکستان دره فَرغانه است، یعنی مساحتی در حدود ۲۱ هزار و ۴۴۰ کیلومتر مربع، که درست در شرق قزل‌قوم واقع شده و از سوی شمال، جنوب و شرق کوه‌ها آن را محصور کرده‌اند. انتهای غربی دره فرغانه به رود سیردریا محدود می‌شود.
مساحت این کشور ۴۴۸٬۹۷۸ کیلومتر مربع است و بر این اساس پنجاه و ششمین کشور از نظر وسعت در جهان می‌باشد و جمعیت آن نزدیک به ۳۳٫۴ میلیون نفر برآورد می‌شود.
ازبکستان در آسیای مرکزی و در کنار جاده ابریشم، شامل شهرهای باستانی و تاریخی زیادی است و سمرقند، بخارا، خیوه، ترمذ و شهرسبز از مهمترین و قدیمی‌ترین شهرهای این سرزمین هستند.
معدن طلای مورونتا در کویر قزل‌قوم ازبکستان، بزرگترین معدن طلای روباز جهان است و با تولید سالانه۶۶ تن، در جایگاه دومین تولیدکننده طلای جهان قرار دارد. ازبکستان از تولیدکنندگان عمده پنبه در جهان است.
انرژی‌های تجدیدپذیر بیش از ۲۳ درصد از بخش‌های انرژی ازبکستان را تشکیل می‌دهند. از این میزان ۲۱٫۴ درصد آن مربوط به نیروی برق‌آبی و دو درصد دیگر مربوط به انرژی خورشیدی است.
ازبکستان با افغانستان، تاجیکستان، قرقیزستان، ترکمنستان و قزاقستان همسایه است.
قرقیزستان
قرقیزستان ۱۹۹٬۹۵۱ کیلومتر مربع مساحت و حدود ۶ میلیون نفر جمعیت دارد و پایتخت آن شهر بیشکک است. جمهوری قرقیزستان در قسمت شمال شرقی آسیای مرکزی واقع شده و از شمال با قزاقستان، از جنوب با تاجیکستان، از غرب با ازبکستان و از شرق و جنوب شرقی با چین همسایه و هم‌مرز است. این کشور دارای آب و هوای معتدل کوهستانی، بهار و تابستان معتدل و زمستانی سرد است.
این کشور کوهستانی است و به دریا دسترسی ندارد. دریاچه ایسیک‌کول در شمال شرق کوهستان تیان‌شان بزرگترین دریاچه قرقیزستان و دومین دریاچه بزرگ کوهستان در جهان پس از دریاچه تیتیکاکا است. بلندترین قله‌های قرقیزستان در کوهستان قاقشال‌داغ واقع شده‌اند که مرز کشور با چین را تشکیل می‌دهند. جنگش چاقوسو با ارتفاع ۷٬۴۳۹ متر بلندترین قله کشور است. این قله شمالی‌ترین قله با ارتفاع بالای هفت هزار متر در جهان است.
آب‌وهوای مناطق این کشور با هم تفاوت دارد به‌طوری‌که دره فرغانه در جنوب غرب نیمه‌گرمسیری و بسیار گرم در تابستان است که دما در آن به ۴۰ درجه سانتیگراد هم می‌رسد اما کوهپایه‌های شمالی کشور آب‌وهوای معتدلی دارند و کوهستان تیان‌شان هوای خشک بَرّی و در ارتفاعات آب‌وهوای سرد قطبی دارد. در سردترین مناطق قرقیزستان در خلال زمستان دمای هوا در حدود ۴۰ روز زیر صفر است و در برخی بیابان‌های آن تمام زمستان برف می‌بارد.
یک ناحیه کوچک به نام بَرَک که در احاطه خاک ازبکستان قرار دارد متعلق به قرقیزستان می‌باشد. به این‌گونه نواحی برون‌بوم گفته می‌شود. ازبکستان به نوبه خود چهار برون‌بوم در احاطه خاک قرقیزستان دارد به نام‌های ساخ، شاه مردان، چان‌قره و ینگه‌ایل. در میان آن‌ها اکثریت جمعیت ساخ و شاه مردان تاجیک و فارسی‌زبان هستند. کشور تاجیکستان نیز دو برون‌بوم در قرقیزستان دارد به نام‌های واروخ و قره‌آغاچ.
گفتنی است این کشور دارای منابعی از طلا و اورانیوم و فلزهای کم‌یاب است.
قرقیزستان در سال ۲۰۱۵ عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیایی شد و در حال حاضر هماهنگ‌سازی بین کشورها به این اتحادیه واگذار شده‌است.
در عین حال قزاقستان بعد از سوئیس دومین مقصد صادراتی قرقیزستان است که در سال ۲۰۱۶ میلادی ۲۷۴ میلیون دلار محصولات خود را به این کشور صادر کرد. اگر در نظر بگیریم که قرقیزستان ۵۰۰ میلیون دلار طلا به سوئیس صادر می‌کند، نقش قزاقستان در تجارت خارجی قرقیزها نقش زیادی دارد. علاوه بر این، در اوایل سال جاری ۱۲۵ هزار مهاجر کاری قرقیز در قزاقستان کار می‌کردند.
قزاقستان
جمهوری قزاقستان نهمین کشور جهان از نظر وسعت است. اما اغلب خاک این سرزمین وسیع را زمین‌های استپی و نیمه بیابانی پر کرده است.
مساحت این کشور دو میلیون و ۷۲۷ هزار و ۳۰۰ کیلومتر مربع می باشد و با کشورهای روسیه قرقیزستان، ترکمنستان، ازبکستان و چین هم‌مرز است. این کشور همچنین از جنوب غربی به دریای خزر متصل است. مرز این کشور با دریای خزر یک هزار و ۸۹۴ کیلومتر است.
از نظر جمعیت، قزاقستان شصت و دومین کشور جهان است و ۱۵ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر جمعیت دارد. قزاقستان چهارمین جمهوری در بین جمهوری های مستقل مشترک المنافع از لحاظ فراوانی جمعیت می باشد. این جمهوری ملیت های گوناگونی را در خود جای داده است.
پایتخت قزاقستان آلماتی است که بزرگ ترین و پرجمعیت ترین شهر قزاقستان محسوب می شود ولی چند سالی است که پایتخت به شهر آستانه انتقال یافته که در شمال کشور و در مناطق عمدتا روس نشین قرار دارد. با این حال، پایتخت فرهنگی قزاقستان همچنان شهر آلماتی است. شهر آستانه به عنوان پایتخت و شهرهای آلماتی، کاراگاندا، چیمکنت، سمی پالاتنیسک، ترکستان و بندر آکتائو از مهمترین شهرهای این جمهوری هستند.
بیشتر وسعت قزاقستان را جلگه های بدون درخت تشکیل می دهند که در زمستان بسیار سرد و در تابستان ها بسیار گرم هستند و به همین علت جمعیت کمی در آن زندگی می کنند. با این وجود در بسیاری از مناطق این کشور شاهد آب و هواهای متفاوتی هستیم. از مناطق نیمه گرمسیری در حاشیه دریای خزر تا ارتفاعاتی بر فراز ابرها و بیابان هایی بی آب و علف، همه و همه در این سرزمین قابل مشاهده هستند.
نفت، گاز طبیعی، زغال سنگ، سنگ آهن، نیکل، کبالت و مس از عمده‌ترین ذخایر این کشور هستند. قزاقستان محصولات صادراتی خود را به آلمان، روسیه، چین و ایتالیا و به فرانسه و رومانی ارسال می کند. محصولات وارداتی به قزاقستان نیز بیشتر از کشورهای روسیه، چین و آلمان است.
تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشور در سال ۲۰۰۶ میلادی ۴/۱۴۳ میلیارد دلار بود. نرخ بیکاری در این کشور ۴/۷ درصد در سال ۲۰۰۶ میلادی است. در سال ۲۰۰۴ میلادی ۱۹ درصد از جمعیت این کشور در زیر خط فقر زندگی می‌کردند. نرخ تورم در این کشور ۶/۸ درصد در سال ۲۰۰۶ اعلام شده است.
۱۵۰ فرودگاه، ۱۳ هزار و ۷۰۰ کیلومتر راه‌آهن و ۹۰ هزار و ۱۸ کیلومتر جاده زیر ساخت‌های حمل‌ونقل این کشور را تشکیل می‌دهد.