به گزارش خبرنگار ایرنا روستای "گیت" شهرستان درمیان یکی از مناطق این استان است که در یک دهه اخیر شمار بافندگان چیره‌دست آن به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسید و چیزی نمانده بود که جاجیم‌بافی به فراموشی سپرده شود.
بعد از طی مسیر ۱۱۰ کیلومتری از بیرجند و پنج کیلومتری پر پیچ و خم از روستای سراب بخش قهستان شهرستان مرزی درمیان به روستای "گیت" رسیدیم.
در طول مسیر با استفاده از گوشی تلفن همراه به دنبال مشخصات و موقعیت جغرافیایی روستا بودم که در ویکی پدیا درباره معرفی این روستا نوشته شده بود اخیرا در روستای گیت، جاجیم‌بافی احیا شده و رونق فراوانی گرفته است.
البته در سال‌های اخیر خبرها و گزارش‌هایی از احیا و رونق صنعت جاجیم‌بافی روستای گیت در رسانه‌های محلی و ملی منتشر شده است و مسوولان هم قول حمایت از بافندگان را داده‌اند.
دهیار روستا برای بازدید از تعدادی دار جاجیم در یکی از محله‌های حاشیه روستا همراه ما شد و در مسیر با یک دار جاجیم رو به رو شدیم که چون ساعت ۱۴ بود، کسی در حال بافت جاجیم نبود و در نگاه نخست چند دقیقه‌ای زیبایی این دستباف ریزنقش و رنگارنگ نگاهم را به خود جلب کرد.
آن گونه که دهیار در طول مسیر برایمان توضیح داد؛ جاجیم دست‌بافته‌ای ضخیم و کم‌عرض است که با استفاده از نخ‌های رنگین و ظریف پشمی یا پنبه‌ای یا آمیزه‌ای از آنها بافته می‌شود و معمولا رنگ‌های به کار رفته در جاجیم در ۶ تا ۱۰ رنگ و دارای نقوش لوزی، ستاره‌ای و راه راه با استفاده از پودهای کلفت است.
جاجیم‌ها بیشتر به صورت نوارهای با عرض ۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر و طول ۳۰ تا ۶۰ متر بافته می‌شوند و برای استفاده از جاجیم چند نوار کنار همدیگر دوخته می‌شود تا پارچه‌های بزرگ ایجاد شود.
دستگاه جاجیم‌بافی هم دارای ساختمان ساده‌ای شامل کوجی، میخ‌های فلز، سه پایه چوبی، نورد، تخته چوبی برای دفتین زدن، قمیش، سرند، ماکو و ماسوره است.
مشغول صحبت درباره جاجیم‌بافی بودیم که در ادامه مسیر و کمی آن طرف‌تر سه نفر از زنان روستا که به ظاهر همگی بالای ۶۰ سال سن داشتند، دور یک دار جاجیم جمع شده بودند، یکی از زنان بر پشت دار جاجیم که به صورت عمودی و به طول حدود ۲۰ متر روی زمین نصب شده بود، در حال بافت این دست‌بافته خوش رنگ بود و ۲ نفر دیگر در حال جداسازی نخ‌های جاجیم یا به قول خودشان در حال «گـُله کردن» بودند.
رونق جاجیم‌بافی با طرح‌های نو و بازار پسند
با یکی از بافندگان هم‌صحبت شدم که در پاسخ سوالم درباره نحوه احیا و رونق جاجیم‌بافی گفت: در چند سال گذشته به دلیل تداوم خشکسالی و کاهش درآمد مردم روستا، جاجیم‌بافی توسط تعدادی از بانوان مسن و قدیمی روستا احیا شد.
رقیه رحیمی افزود: نخ‌های به‌کار رفته در جاجیم با استفاده از چرخ‌های دوک دستی توسط بانوان روستا آماده می‌شود.
وی گفت: در گذشته فقط یک طرح سنتی و قدیمی از جاجیم بافته می‌شد که از گذشتگان یاد گرفته بودیم اما در چند سال اخیر با رونق این صنعت در روستاها طرح‌های نو، جدید و بازار پسند جایگزین طرح‌های قدیمی شده است.
این بافنده جاجیم اظهار داشت: در گذشته بانوان روستا فقط در فصل زمستان یعنی فصلی که فشار فعالیت‌های کشاورزی و دامداری کمتر بود، جاجیم می‌بافتند ولی در چند سال اخیر به دلیل خشکسالی معمولا در تمام فصول سال، جاجیم بافته می‌شود.
وی درباره نحوه استفاده جاجیم در روستا گفت: در این روستا جاجیم به عنوان زیرانداز، پشتی، رو لحافی، پلاس، رو فرشی و رختخواب پیچ استفاده می‌شود، جاجیم را به‌عنوان چشم روشنی و جهیزیه نیز به نوعروسان هدیه می‌دهند.
رحیمی عنوان کرد: بافت جاجیم در چند سال اخیر مورد توجه زنان روستا قرار گرفته و به‌صورت میانگین ماهانه ۱۰ دار جاجیم برپا می‌شود که در صورت حمایت و توجه لازم از سوی مسوولان کمک اشتغال خوبی برای بانوان روستا و خانواده‌ها است.
صنعتگران نیازمند آموزش و حمایت
در یکی از محلات قدیمی روستا خانم مسنی در حال بافت یکی از طرح‌های نو جاجیم بود که درباره سختی کار گفت: بافت جاجیم به دلیل اینکه باید چهار زانو روی زمین بنشینی، خیلی سخت است و زنان جوان به دلیل سختی کار علاقه‌ای به آن ندارند و بیشتر افراد مسن در این صنعت فعالیت دارند.
فاطمه عبداللهی افزود: معمولا فروش جاجیم در قالب پارچه و به‌صورت خام بازار خوبی ندارد اما با تولید محصولات دیگر مثل کیف، روپشتی، روفرشی، جانماز و پشتی بازار فروش خوبی دارد.
وی گفت: در چند نمایشگاه که پارچه خام جاجیم را برای فروش عرضه کردیم، استقبالی چندانی نشد اما محصولات تولیدی متنوع از این دست‌بافته مورد استقبال قرار گرفت و برای تولید این محصولات نیازمند آموزش و حمایت هستیم.
عبداللهی اظهار داشت: به دلیل اینکه دار جاجیم باید در عرض حدود ۲۰ تا ۳۰ متر روی زمین نصب شود به همین دلیل دارها در فضای باز نصب می‌شود که بارش باران در فصل بهار و سرما در فصل زمستان مشکلاتی را برای بافندگان ایجاد می‌کند.
وی گفت: درخواست ما احداث کارگاه تجمیعی برای بافت جاجیم است تا این دغدغه بافندگان رفع شود.
بازاریابی؛ دغدغه حاجیم‌بافان
دهیار روستای گیت اما بازاریابی را مهمترین مشکل بافندگان جاجیم دانست و گفت که در کنار حمایت مسوولان در معرفی این صنعت، بافندگان نیز برای حفظ، احیا و بازاریابی و فروش بهتر باید اقدام به طراحی محصولات کاربردی‌تر، متنوع و بازار پسند کنند.
احمدرضا رضایی افزود: جاجیم از زمان‌های بسیار قدیم توسط زنان روستا بافته می‌شد و در چند سال اخیر این صنعت در روستا مجدد احیا شده و رونق گرفته است.
وی تاکید کرد: بافندگان جاجیم برای فروش محصولات خود نیاز به حمایت مسوولان دارند.
دهیار روستای گیت گفت: با توجه به نیاز جامعه باید تنوع‌بخشی در محصولات تولیدی ایجاد شود و با تولید محصول متنوع از جاجیم مشکلی در فروش محصولات نخواهیم داشت.
وی افزود: تنوع‌بخشی در محصولات هم نیاز به آموزش دارد که تاکنون کلاس‌های آموزشی برای زنان روستا برگزار نشده است.
رضایی از مسوولان خواست ضمن آموزش به زنان روستا برای ایجاد تنوع در محصول تولیدی، با معرفی این هنر صنعت زمینه فروش محصول آنان را در بازارهای داخلی و خارجی فراهم کنند.
وی با بیان اینکه بافت جاجیم نیاز به سرمایه کمی دارد گفت: جاجیم بافته شده در روستا از کیفیت خوبی برخوردار است و در چند سال اخیر طرح‌ها و نقشه‌های به روز و جالب جایگزین طرح‌های قدیمی شده است.
دهیار روستای گیت عنوان کرد: جاجیم پرز ندارد و می‌توان از هر دو روی آن استفاده کرد، این دست‌بافته همچنان به لحاظ نقش و نگار، طبیعی و زنده بودن رنگ و مقاومت از جمله زیباترین و باصرفه‌ترین هنرهای دستی است.
وی گفت: در چند سال اخیر بسیج سازندگی در چند مرحله نسبت به خرید دست‌بافته‌های بانوان روستا اقدام کرده که درخواست ما تداوم خرید تولیدات بانوان روستایی است.
تولید ۳۵۰ هزار متر مربع جاجیم در خراسان جنوبی
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی گفت: سالانه ۳۵۰ هزار متر مربع جاجیم به همت هنرمندان جاجیم‌باف این استان تولید و روانه بازارهای داخلی و خارجی می‌شود.
حسین عباس‌زاده به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: در حال حاضر یک هزار و ۵۰۰ صنعتگر در خراسان جنوبی در زمینه تولید جاجیم فعالیت دارند و با آموزش جاجیم‌بافان می‌توانیم محصول بازارپسند را برای فروش در بازارهای مختلف، تولید کنیم.
وی با بیان اینکه اقدامات خوبی برای حمایت از هنرمندان جاجیم‌باف انجام شده است گفت: صدور مجوز، ارائه تسهیلات کم‌بهره، ارائه آموزش‌های رایگان ویژه شاغلان و ارائه خدمات بیمه‌ای از جمله این اقدامات بوده است.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی ادامه داد: هنرمندان جاجیم‌باف برای حضور در نمایشگاه‌ها و بازارچه‌ها معرفی می‌شوند و امکان شرکت در رویدادهای مهم و تخصصی حوزه صنایع دستی مانند مهر اصالت و نشان ملی نیز برای آنان فراهم شده است.
وی افزایش صادرات جاجیم را یکی از اهداف پیش رو عنوان کرد و گفت: امروز باید به دنبال این فرصت باشیم که فرهنگ تولید متناسب با ذائقه مخاطب را در میان صنعتگران گسترش دهیم و جاجیم‌بافی در چند سال اخیر جهش متفاوتی را نسبت به گذشته داشته است.
با وجود ۲ دهه خشکسالی متوالی در خراسان جنوبی و مهاجرت تعدادی از روستاییان، فرآورده‌های مختلف صنایع دستی به علت داشتن مزایایی از جمله سادگی شیوه تولید و نداشتن نیاز به آموزش‌های فنی وسیع، تاثیر چشمگیری در بهبود و افزایش رفاه خانواده‌ها، اقتصاد روستا و توسعه و پیشرفت مناطق روستایی و عشایری دارد.
خراسان جنوبی به مرکزیت بیرجند ۱۱ شهرستان دارد و ۴۱ درصد جمعیت این استان در مناطق روستایی ساکن است.