افغانستان امروز با شرایط ویژه‌ای روبه رو است. بخش مهمی از چالش‌های امروز و وضعیت بی‌ثباتی و ناامنی این کشور را باید در سیاست‌های تجاوزکارانه و خطاهای استراتژیک آمریکا در خاک همسایه شرقی جست.
تهاجم آمریکا به افغانستان به بهانه مبارزه با تروریسم، ۲۰ سال اشغال و سپس خروج شتابزده از این کشور، از افغانستان ویرانه‌ای به جا گذاشت که آباد کردنش مساله‌ای سخت و پیچیده‌تر از ۲۰ سال پیش است.
بازگشت طالبان
گروه طالبان به عنوان بخشی از توافق خود با آمریکا به ازای خروج نیروهای خارجی، متعهد به کاهش خشونت‌ها شده بود. این جریان با شروع خروج شتابزده نیروهای آمریکا و ناتو و رها شدن مذاکرات علنی آمریکایی‌ها، پیشروی‌هایش را در افغانستان شدت بخشید و قسمت‌های زیادی از خاک این کشور را به کنترل خود درآورد.
با خروج «محمد اشرف‌غنی» رئیس جمهوری سابق از افغانستان، مسیر پیش روی طالبان برای ایجاد تشکیلات حکومتی هموارتر شد. به رغم تداوم مقاومت در بخش‌هایی چون پنجشیر، ولی طالبان کابینه خود را معرفی کرد. در این کابینه همه وزیران را مردانی از اعضای طالبان تشکیل داده‌اند.
عدم برخورداری این کابینه از ویژگی‌هایی چون فراگیری و همه‌شمولی گروه‌های سیاسی واکنش‌هایی را از سوی کشورهای مختلف به دنبال داشت.
از نگاه ناظران، انحصار اعمال شده در انتخاب اعضای دولت موقت، چشم‌انداز تشکیل دولت فراگیر و مشارکت همه گروه‌های قومی در دولت را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است. غلبه نگاه تقلیل‌گرایانه در ساختار قدرت در افغانستان، دورنمای صلح و ثبات در این کشور و شناسایی بین‌المللی آن را کمرنگ می‌کند.
از سوی دیگر برخی منابع از اختلافات داخلی میان طالبان بر سر این موضوع خبر داده‌اند. از جمله «بلومبرگ» مدعی شده بر سر مسائلی چون رویکرد طالبان در قبال زنان، آمریکا و تشکیل دولت فراگیر اختلافات میان چهره‌هایی چون «ملا عبدالغنی برادر» با اعضای طیف حقانی از جمله «خلیل الرحمن حقانی» به اوج خود رسیده و حتی به زد و خورد منجر شده است.
ایران و حمایت از دولت فراگیر در افغانستان
جمهوری اسلامی ایران به عنوان همسایه غربی افغانستان همواره از تشکیل دولتی فراگیر با مشارکت همه گروه‌های افغانی حمایت کرده است. این موضع در اظهارات رسمی مسئولان کشورمان بارها بیان شده است. «سعید خطیب زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه بعد از معرفی شدن کابینه طالبان گفت: آنچه درباره کابینه معرفی شده توسط طالبان معرفی شده و به عنوان سرپرستی امور است، دولت فراگیر مورد نظر ایران و جامعه جهانی نیست.
سخنگوی وزارت خارجه درباره به‌رسمیت شناختن طالبان گفت: ایران جزو معدود کنشگرانی است که با همه طرف ها در افغانستان روابط خود را دارد. با برخی گفت‌وگوهای فراگیرتر و با برخی محدودتر داشته است. همواره سعی کردیم با این گروه‌ها گفت‌وگو کنیم و دور اول گفت‌وگوهای فراگیر بین‌الافغانی در تهران برگزار شد و سعی کردیم همه گروه‌ها را مشارکت دهیم.
اشاره خطیب زاده به گفت وگوهای بین‌الافغانی در ماه نخست تابستان است. در میانه تیر ماه بود که تهران میزبانی همزمان چهار هیات افغان را بر عهده گرفت. هیات کمیسیون فرهنگی پارلمان افغانستان، هیات عالیرتبه سیاسی طالبان، هیات عالیرتبه سیاسی جمهوریت و هیات عالی ناظر بر روند تثبیت هویت اتباع در نشستی در تهران مسائل مختلف افغانستان را به گفت وگو نشستند.
به گفته خطیب زاده، تأکید کردیم مسیری که به برادرکشی در افغانستان بینجامد مسیر درستی نیست. بر خواست و اراده مردم در آینده افغانستان و عدم دخالت خارجی تأکید کردیم. آنچه اراده قطعی ماست تقویت روابط با مردم افغانستان و کمک به تحقق خواست و اراده مردم مظلوم و سربلند و غیور افغانستان است.
خطیب زاده بار دیگر تاکید کرد که همه طرف‌ها را دعوت کردیم و همه امکانات خود را در اختیار دوستان افغانستانی قرار می‌دهیم.
این تلاش برای تحقق همان موضعی است که «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه کشورمان هفته گذشته در نشست مجازی «وضعیت بشردوستانه در افغانستان» به ریاست «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل متحد بر آن تاکید کرد.
امیرعبداللهیان تصریح کرد: در سطح سیاسی این پیام واحد را باید به افغانستان صادر کنیم که افغانستان امن، با ثبات و توسعه یافته فقط و فقط در سایه تشکیل دولت فراگیر ملی و متشکل از همه طرف ها می تواند ایجاد شود.
امیر عبداللهیان همچنین با تاکید بر ارتباط کشورمان با همه طرف‌ها در افغانستان اظهار داشت: ما در افغانستان سیاستی را دنبال می‌کنیم که علاوه بر تشکیل دولت فراگیر ، افغانستانی عاری از تروریسم و مواد مخدر را شاهد بوده و مردم افغانستان خودشان بتوانند نسبت به آینده سرنوشت کشورشان تصمیم گیری کنند .
وزیر امور خارجه به تازگی هم در توئیتی با اشاره به دیدارهای کاری آیت‌الله رئیسی در دوشنبه پایتخت تاجیکستان نوشت: ثبات و توسعه افغانستان در سایه تشکیل دولت فراگیر، مشارکت همه اقوام و عدم مداخله خارجی است.
آنچه مسلم است اینکه مساله افغانستان راه حل نظامی ندارد و فقط مذاکره می‌تواند مسیر ثبات و توسعه این کشور را هموار کند. ضروری است طالبان، مجاهدین و همه نیروهای ملی افغانستان با ورود مسئولانه به موضوع آینده افغانستان و اتخاذ تصمیمات شجاعانه کشور را نجات دهند.
تحولات افغانستان به موجب مسائلی چون اشتراکات و همسایگی برای ایران از اهمیت بسیاری برخوردار است. موضوعاتی چون مهاجرت، امنیت مرزهای شرقی، آب و ... اهمیت مسائل افغانستان را برای ایران دوچندان کرده است. به همین دلیل تاثیر تحولات افغانستان بر ایران، را باید چندبعدی دانست.
ایران همواره از شکل‌گیری یک دولت مقتدر فراگیر در این کشور حمایت می‌کند؛ دولتی که امنیت مرزها را برقرار کند و با ایجاد شرایط قابل قبول برای مردم افغانستان، جریان مهاجرت به سمت ایران را کنترل کند. دولتی مستقل که بتواند با اتکا به توان و ظرفیت‌های داخلی، مداخله کشورهای خارجی در ساختار سیاسی خود را به حداقل برساند.
به نظر می‌رسد ابتکار و تلاش جمهوری اسلامی ایران برای سر وسامان دادن به روند گفت‌وگوهای بین‌الافغانی و ایفای نقش تسهیل‌گری در این مذاکرات، الگوی مناسبی در اختیار سایر قدرت‌های منطقه‌ای قرار دهد تا آنها نیز از این طریق شرایط را برای آینده امیدوارکننده افغانستان فراهم سازند.