به گزارش روز یکشنبه گروه فرهنگی ایرنا از مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت رضا منصوری در چهل و چهارمین نشست اندیشه ورزی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در اندیشکده علم گفت: شیخ فضل الله رشید الدین همدانی کسی است که اولین توصیه در جهان را در زمینه مدیریت علمی نزدیک به ۷۵۰ سال پیش اعلام کرد و اولین توصیه او به دولت ها در زمینه حمایت از علم بود و پس از وی، فرانسیس بیکن و وانوار بوش (vannevar bush) از مهمترین نام ها در سیاست علمی کشورها و جهان در برهه های تاریخی خود بودند.
نگاهی به تاریخچه برنامه ریزی علمی در دنیای مدرن
استاد فیزیک دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به تاریخچه برنامه ریزی علمی در دنیای مدرن گفت: کتاب عنوان علم، کرانه ای بی انتها تالیف وانِوار بوش از مهمترین متون برنامه ریزی علمی بعد از جنگ جهانی دوم است. این سند و انتشار آن در بسیاری از تحولات علمی و سیاسی آمریکا و همچنین پیشتازی این کشور بویژه در عرصه علمی موثر بود و اکنون نیز فرهنگستان های آمریکا سندی برای ۷۵ سال آینده منتشر کرده اند و دولت آمریکا سرمایه گذاری عظیمی را در این زمینه شروع کرده است.
وی درباره لزوم برنامه ریزی دولت ها برای علم گفت: با توجه به تحولات علمی چند دهه اخیر مانند فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، تغییراتی در نوع برنامه ریزی های علمی صورت گرفت. هنگامی که پرسش های جامعه و پاسخ ها به آن تکراری می شود، جامعه به صورت راکد درمی آید که انحطاط و انجماد فکری نتیجه آن است. همچنین دولت های مدرن پرداختن به برنامه ریزی علمی را از وظایف دیوان داری خود می دانند که پس از انتشار سند وانوار بوش این لزوم برنامه ریزی دولت ها برای علم بصورت مشخص تری جزیی از سیاست دولت ها درآمد.
منصوری، لزوم تفکیک چند مفهوم بنیادی در ارتباط با علم را ضروری دانست و گفت: «علم بنیادی» یعنی که شناخت بنیادی ترین سوال ها و مفهوم ها از طبیعت و دومین مفهوم «علم کاربردی» است که بکارگیری علم بنیادی برای پاسخ به پرسش های مصداقی از طبعیت و جامعه است. سومین مفهوم «علم کاربستی» است که به معنای بکار بردن علم بنیادی یا علم کاربردی برای نیاز مردم و جامعه است و چهارمین مفهوم «توسعه تجربی» است که منظور بکار بستن علم (چه بنیادی و چه کاربردی) در بخش های صنعتی و خدماتی جامعه است.
وی افزود: هنگامی که در ایران از علم کاربردی یا از نیاز به کاربردن علم صحبت می شود، معمولا به کار بستن علم یا علم کاربستی منظور است. در مورد برخی مفاهیم و خلط آن در سپهر سیاسی ایران نیز می توان این گونه مثال زد؛ اینکه آیا بمب خوب است یا بد، یک تصمیم سیاسی است و ربطی به خود علم ندارد. وانوار بوش می گوید کشوری که برای کسب دانش علمی پایه، به دیگران وابسته است، پیشرفت صنعتی آن کند می شود و جایگاه رقابتی اش فارغ از مهارت مکانیکی آن تضعیف می شود.
رقابت صد میلیارد دلاری آمریکا با چین در زمینه علم و فناوری
این استاد دانشگاه شریف درباره اهمیت موضوع برنامه ریزی علمی و نقش تاریخی سند وانوار بوش که ۷۵ سال پیش تدوین شده، اظهار داشت: اخیرا کمیته علوم سنای آمریکا پس از ماه ها بحث در باب لایحه ای با همان عنوان سند وانوار بوش؛ سرانجام لایحه نوآوری و رقابت در آمریکا (USICA) را تصویب و رقمی به بزرگی ۱۰۰ میلیارد دلار برای علم و فناوری و رقابت با چین تصویب کرد.
وی به جمله ای از سناتور چاک شومر که در فرایند تصویب این لایحه تعیین کننده بود، اشاره کرد و گفت: شومر معتقد است «کسی که فناوری هایی مانند هوش مصنوعی، رایانش کوانتومی و نوآوری هایی نادیده را مهار می کند، تصویر آینده جهان را شکل خواهد داد. آیا می خواهیم این تصویر حاکم بر جهان یک تصویر دموکراتیک باشد یا تصویر اقتدارگرایی باشد که رییس جمهور چین مایل است.»
منصوری دو نوع برنامه ریزی علمی را مطرح کرد. یکی، برنامه ریزی انفعالی مبتنی بر خرد نقال که تابع تحولات جهانی و به منظور رفع عقده های خودکم بینی است و دومی، برنامه ریزی فعال مبتنی بر خرد فعال است که با نگاه به آینده و رفاه و شکوفایی نسل های بعدی توجه به نیازها و مشکلات کشور دارد.
ایران پیشران روشنگری و توسعه علمی در جهان اسلامی باشد
وی افزود: برنامه ریزی علمی در ایران تاکنون از نوع اول بوده و لزوم توافق بر نوع دوم برنامه ریزی علمی در کشور ضروری است و پیشنهاد می کنم برای رشد علمی ایران در ۷۵ سال آینده باید تلاش کنیم تا ایران پیشران روشنگری و توسعه علمی در جهان اسلام باشد.
رفع فقر، علم مطلق و عشق خداگونه مطلق، دوری از غرور کاذب و روی آوردن به تأمین شکوفایی نسل های آینده و همچنین اندیشیدن کل ملت مستقل از دولت و در کنار دولت به آینده از دیگر پیشنهادهای این استاد دانشگاه بود.
وی افزود: در صورتی که بخواهیم در ایران تغییراتی در این زمینه داشته باشیم باید مسائل و موضوعات کشور را با توجه به شرایط ایران و شرایط تاریخی آن را بهنجار کنیم. توافق در این زمینه ها به همراه برنامه ریزی قطعا به نفع کشور خواهد بود. برای رفع مشکلات باید بگونه ای هدفگذاری شود که دسترس پذیر باشند چرا که هدفی که دسترس پذیر نباشد بی معنی است.
درسی که ایران باید از آمریکا بگیرد
هادی اکبرزاده، معاون علمی و تقسیم کار ملی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت گفت: ما در عین حال که درگیر مسائل جاری هستیم و مسئولان اجرایی باید به آنها بپردازند یک عده هم باید در مملکت وقتشان را صرف برنامه های بلندمدت کنند. اینکه آمریکا در آن شرایط، برنامه علمی ۷۵ سال بعد خود را تنظیم کرده و دوباره ۷۵ سال که تمام شده یکی دوسال قبل، سند ۷۵ سال بعدی را تنظیم کرده است درسی برای ما خواهد بود.
وی افزود: یک سند باید واقع بینانه، واقف به محدودیت ها و عاری از ایده ال نگری افراطی باشد و همچنین باید مسائل و ظرفیت های کشور و آسیب شناسی دیگر اسناد برنامه ای را در نظر گرفت. علاوه بر آن، اجرای سند احتیاج به یک عزم ملی دارد که بخشی از ان اراده حاکمیتی و بخشی مطالبه مردمی است که در سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت تلاش شده است این دو در کنار هم قرار بگیرند.
اکبرزاده ادامه داد: از جمله نکات در سندی که برای ۷۵ سال دوم توسط جمعی از سیاستگذاران برجسته علمی آمریکا تهیه شده، توصیه به کار جمعی، تأکید بر همکاری ها و فعالیت های بین رشته ای و بین المللی است که عینا برای کار علمی امروز ایران موضوعیت دارد.
دانشمندان مهارت ارتباطی خود را ارتقاء دهند
وی اضافه کرد: تاکید بر ترویج علم در بین آحاد جامعه و توانمندسازی عموم مردم یعنی مهارت افزایی آحاد جامعه نمونه دیگری است و بسیار مهم است. در آن سند بر مهارت های دیجیتالی برای عموم مردم تأکید شده چرا که اقتصاد آینده دیجیتالی است و دیگر اینکه گفته شده دانشمندان ما باید مهارت ارتباطی شان را ارتقا دهند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: یکی از نکات عبرت آموز این سند موضوع مهاجرت نخبگان است که کشور ما در حال حاضر بسیار با این موضوع دست به گریبان است. همچنین توجه به ایجاد طرح های تشویق کننده برای جوانان از جمله نکاتی بود که در سند علم در ۷۵ سال آینده به ان اشاره شده و برای ما قابل تامل است.
مروری بر چالش های ایران در چرخه نظام نوآوری
وی با اشاره به چالش های اختصاصی پیش روی ایران از نقص در چرخه نظام نوآوری یا دانش بنیان نبودن مجموعه های بزرگ صنعتی و اقتصاد مبتنی بر خام فروشی به عنوان بعضی از گزاره هایی یاد کرد که در سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت وجود دارد و تا حدودی متناظر با این نکات است.
اکبرزاده افزود: در ارتباط با پژوهش های بین رشته ای که در این سند هم بر آن تاکید شده بود، تدبیری تحت این عنوان در سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت وجود دارد «پشتیبانی فزاینده و مطالبه متناسب از مؤسسات و شخصیت‌های علمی کشور برای گسترش مرزهای دانش و مطالعات و پژوهش‌های چندرشته‌ای و میان‌رشته‌ای نوآورانه، با هدف برآوردن نیازها و حل مسائل اساسی جامعه و بهره‌گیری دستگاه‌های سیاستگذاری و اجرایی و نظارتی از ظرفیت علمی کشور» یا در موضوع همکاری های بین المللی که در سند آمریکا هم بر آن تاکید شده بود، تدبیر شماره ۱۲ سند الگو به صورت اختصاصی بر «گسترش تعامل اندیشه‌ای و دادوستد علمی پویا و پایدار نخبگان و مؤسسات علمی کشور در عرصه جهانی و حضور فعال برای هنجارسازی‌های فراملی و بهره‌گیری از شبکه جهانی دانایی» تاکید دارد.
وی افزود: همچنین در مورد نقص در چرخه نوآوری، تدبیر شماره ۱۴ سند به آن پرداخته و تصریح بر استقرار کامل نظام ملی نوآوری و نظام ملی و جامع استاندارد، با ارتقای دانش پایه، گسترش شبکه‌های علم و فناوری و نوآوری، همکاری دولت و مؤسسات علمی و پژوهشی و صنعتی، و حمایت‌های زمینه‌گستر از تجاری‌سازی در فرآیند تولید کالا و خدمات» دارد.
اکبرزاده ادامه داد: در مورد دانش بنیان نبودن مجموعه های بزرگ صنعتی هم تدبیر شماره ۱۶ آورده شده که بر «نوسازی دانش‌بنیان مجموعه‌های بزرگ صنعتی و کشاورزی و خدماتی، به‌ویژه در زمینه‌های راهبردی، در پیوند با نظام نوآوری خصوصاً شرکت‌های دانش‌بنیان کوچک و متوسط و با هدف رقابت‌پذیری جهانی» تصریح دارد. همینطور در مورد خام فروشی که ریشه بسیاری از مشکلات است، تدبیر شماره ۲۶ به آن پرداخته است و بر «توقف صادرات مواد خام در پی ۱۵ سال از آغاز اجرای الگو و کاهش سالیانه دست‌کم ۵ درصد و جایگزینی آن با زنجیره پیش‌رونده تولید ارزش افزوده ملی» تاکید دارد.
تاکید سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بر مشکلات بخش تقاضا
این استاد دانشگاه گفت: روی سخن گزارش ۷۵ ساله جامعه آمریکا عمدتا با جامعه علمی این کشور است. در کشور ما مشکلاتی که در حوزه علم و پیشرفت علمی وجود دارد بخش کمتری به درون جامعه علمی مرتبط است بلکه بخش بیشتر آن چالش هایی است که در بیرون از جامعه علمی وجود دارد و سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت سعی کرده است مشکلات بخش تقاضا را مورد تاکید قرار دهد.
ضرورت انتشار عمومی قوانین و مقررات برای نظرخواهی اندیشمندان
وی از تدبیر شماره ۵۴ به عنوان تدبیری بسیار تحول آفرین در سند یاد کرد و گفت: انتشار عمومی پیش‌نویس سیاست‌ها، قوانین، مقررات و برنامه‌های غیر محرمانه کشور در سطح ملی و استانی و نظرخواهی از دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز و انجمن‌های علمی معتبر در این بند آمده و معنای آن این است که اگر هر قانونی بخواهد در مجلس شورای اسلامی تصویب شود، هر مقرراتی بخواهد در دولت تصویب شود و هر سیاستگذاری بخواهد در مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب شود قبل از نهایی شدن باید انتشار عمومی پیدا کند بویژه باید از بخش های علمی کشور، دانشگاه ها و پژوهشگاه ها نظرخواهی گردد.
اکبرزاده تاکید کرد: اگر این کار اتفاق بیافتد، تحول عظیمی در سیاستگذاری کلی کشور در همه حوزه ها رخ خواهد داد. بنابراین گزاره هایی در سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به کمک جامعه علمی پیش بینی شده که اگر این سند تصویب نهایی شود، امید است که تا حد زیادی موانع پیشرفت کشور رفع شود.
چهل و چهارمین نشست از سلسله نشست های اندیشه ورزی به میزبانی اندیشکده علم با موضوع «علم در ۷۵ سال آینده، رهنمودهایی برای ایران» با حضور مجازی بیش از ۱۲۰ نفر از صاحبنظران، استادان دانشگاه و علاقمندان برگزار شد.