پذیرش جمهوری اسلامی ایران به عنوان عضو دائم سازمان همکاری شانگهای به دلیل اهمیت آن همچنان محل بحث و موضوع تحلیل‌های مختلف است.
تداوم ساختار تحریم‌ها این پرسش را مطرح ساخته که امکان بهره‌گیری اقتصادی و تجاری ایران از مزایا و فرصت‌های سازمان همکاری شانگهای چه میزان است. از سوی دیگر آیا مساله تحریم ها به مثابه عنصر بازدارنده در گسترش مراودات تجاری و اقتصادی ایران با اعضای سازمان به خصوص با قدرت های اقتصادی آن یعنی هند و چین عمل خواهد کرد.
در این خصوص، این دیدگاه مطرح است که امروز چین، روسیه و حتی هندی ها به این حقیقت راهبردی پی برده اند که باید رویکرد و استراتژی مستقلانه و متناسب با منافع ملی خودشان در سطح منطقه ای و جهانی پیگیری کنند.
در خصوص پیامدهای عضویت در سازمان همکاری شانگهای و دیدگاه‌ها و تحلیل‌های موجود در این زمینه در گفت و گو با «علی اصغر زرگر» استاد دانشگاه و متخصص روابط بین الملل فرصت های اقتصادی پیش روی ایران در سازمان شانگهای مورد بررسی قرار داده ایم؛
ایرنا: پیامد عضویت ایران را در سازمان همکاری شانگهای با توجه به ظرفیت این سازمان که چیزی حدود ۳۰ درصد تولید ناخالص ملی جهان را در اختیار دارد؛ چگونه می بینید؟
در این شکی نیست که از نظر اقتصادی سازمان همکاری شانگهای با عضویت دو کشور پر جمعیت با اقتصاد پویا یعنی هندوستان و چین از اهمیت خاصی بر خوردار است.
قبل از عضویت دائمی در شانگهای، ایران با این دو کشور روابط اقتصادی و بازرگانی خوبی داشته و هر دو کشور قبل از اعمال تحریم های ترامپی از خریداران نفت ایران بودند.
اکنون با عضویت ایران در این سازمان، ایران با شرایطی می تواند از ظرفیت این سازمان استفاده کند. شرط استفاده از این ظرفیت آن است که اقتصاد ایران در زمینه سرمایه گذاری و تولید، رونق و پویایی خود را باز یابد که بتواند در روابط بازرگانی و اقتصادی حرف‌های بیشتری برای گفتن داشته باشد. زیرا اگر بنا باشد کشورهایی مثل چین و هند بعنوان گلوگاه تنفسی ایران خریداران ارزان قیمت نفت ایران و صادرات کالاهای خود به ایران باشند، این نوع همکاری برای ایران مفید نخواهد بود.
تجربه تاریخی تعامل ایران با چین، روسیه و هند نشان داده است که این کشورها در روابط اقتصادی خود حول محور منافع ملی خویش که متمرکز بر اقتصاد است همواره سعی و تمایل به حداکثر رساندن سود خود داشته‌اند. لذا ایران در صورتی می تواند از ظرفیت این سازمان بهره ببرد که اولا اقتصاد خود را سازمان دهد و در مرحله بعد بر اساس نیاز سرمایه ای و تکنولوژیکی خود قراردادهای دو جانبه و چند جانبه با کشورهای عضو سازمان منعقد و نهایتا در چارچوب برد-برد اقتصادی و تجاری با سازمان همکاری کند.
ایرنا: از نگاه شما عضویت ایران در سازمان شانگهای با توجه به علاقمندی چین و هند به حضور پرسودتر در اقتصاد و نیز سرمایه گذاری در ایران چه میزان می تواند زمینه‌های این هدف را فراهم سازد.
سند راهبردی و همکاری ۲۵ ساله با چین و عضویت ایران در سازمان شانگهای رویکرد و نگاه به شرق جمهوری اسلامی را تکمیل کرده است. چین در قالب این سند، در طرح های مورد توافق طرفین و قراردادهای مستقل به سرمایه گذاری در ایران تمایل خواهد داشت. ولی درست در همین مرحله است که ایران با برنامه ریزی دقیق و بر اساس اولویت های مورد نیاز باید با هوشمندی کامل سرمایه ها را در جهت توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال داخلی هدایت کند و در قراردادهای سرمایه گذاری با استفاده از کارشناسان زبده منافع ملی ایران را به شکل حداکثری دنبال کند.
هندوستان اگرچه پس از اعمال تحریم های آمریکا، خرید نفت را از ایران و سرمایه گذاری پروژه بندر چابهار را به حالت تعلیق در آورد ولی در چارچوب سازمان شانگهای احتمال فعال‌سازی همکاری اقتصادی و سرمایه گذاری هند در ایران در بخش های دیگر بندر چابهار وجود دارد. با عضویت پاکستان در سازمان و بهبود روابط بین هند و پاکستان، امکان فعال ساختن خط لوله گاز ایران از طریق پاکستان به هند نیز وجود خواهد داشت.
ایرنا: یکی از موضوعات مهمی که بعد از عضویت ایران در سازمان شانگهای مطرح شده این است که حضور ایران باعث افزایش اهمیت و موقعیت استراتژیک سازمان شانگهای در سطح منطقه‌ای و بین المللی می شود؛ این موضوع را چگونه ارزیابی می کنید؟
پیوستن ایران به سازمان موقعیت استراتژیک آن را از چند جهت در سطح منطقه و بین المللی افزایش و ارتقا خواهد داد.
اولا، ایران با داشتن ارتباط با خلیج فارس و دریای خزر می‌تواند نقش فعال کریدور شمال- جنوب و شرق به غرب را برای کشورهای آسیای میانه که به دریا راه ندارند ایفا کند. این کریدور اهمیت استراتژیک سازمان را افزایش خواهد داد.
ثانیا، ایران بعنوان پلی است از سازمان شانگهای یعنی ناتوی شرق به سوی سازمان نظامی ناتو که ترکیه عضو و ستون شرقی آن محسوب می شود. از آنجا که یکی از اهداف عمده سازمان شانگهای مبارزه با تروریسم، ترافیک مواد مخدر و امنیت مرزها است، ایران که خود قربانی اقدامات تروریستی و از مبارزان علیه تروریسم و مواد مخدر به شمار می آید، با موقعیت جغرافیایی خاص خود می تواند به اهداف سازمان کمک کند و لذا موقعیت استراتژیک سازمان را ارتقا خواهد بخشید.
در ضمن باید اضافه کرد که ایران برای اینکه بتواند بیشترین بهره اقتصادی را از همکاری با سازمان ببرد باید مسائل خود را با غرب و آمریکا به سمت حل و فصل پیش برد و تعاملات سیاسی و تجاری خود را متوازن سازد. بهترین سیاست برای جمهوری اسلامی ایجاد توازن سیاسی و اقتصادی بین غرب و شرق است.