همنشینی دو مناسبت تقویمی امسال (اربعین حسینی و هفته دفاع مقدس) در کنار آغاز چرخه حرکت و تولید اجرای آثار نمایشی بعد از قریب به دو ماه تعطیلی فعالیت‌های تئاتری به سبب استمرار موج ویروس کرونا و سویه دلتای آن باعث شد تا هنرمندان تئاتر با تجربه سال گذشته برای این دو مناسبت تقویمی مهم ملی و مذهبی، با اتکا بر ویژگی‌های نمایش‌های محیطی، میدانی و خیابانی که فصل مشترک اجرای آنها در فضای باز است، در کنار کاهش شیب ابتلا و تسریع واکسیناسیون و همچنین رعایت حداکثری شیوه‌نامه‌های بهداشتی با دستانی پُر به میدان و استقبال مخاطبان بیایند.
نمایش‌های آیینی و مذهبی با محوریت قیام اباعبدالله، حماسه کربلا، کاروان اسرا و در نهایت اربعین سید و سالار شهیدان که از مجموعه این آثار به نام تئاتر سرخ یاد می‌شود، طی چهار دهه اخیر همواره فصل مهمی از تولیدات هنرمندان و خانواده تئاتر را به خود اختصاص داده است.
امسال نیز اداره کل هنرهای نمایشی و انجمن هنرهای نمایشی ایران در قالب جشنواره تئاتر صاحبدلان از یک سو و از سوی دیگر اداره کل هنرهای نمایشی حوزه هنری با برپایی همایش بین المللی تئاتر پیاده‌روی اربعین در کشور عراق همزمان با مراسم اربعین برنامه‌های نمایشی متعددی را در نظر گرفته و در قالب رویدادها و آثار نمایشی مختلف به مخاطبان این دو مناسبت عرضه کرده‌اند.
در ادامه مروری به تلاش‌های انجام شده خانواده تئاتر، مسئولان و دست‌اندرکاران این هنر در رابطه با برگزاری رویدادهای نمایشی با محوریت اربعین شهادت امام حسین(ع) خواهیم داشت.
میزبانی یازدهمین جشنواره تئاتر صاحبدلان از آثار نمایش‌های آیینی و تعزیه
مخاطبان آثار نمایشی با محتوا و رویکرد مبانی آیینی-مذهبی و همچنین فعالان تئاتر در این عرصه امسال شاهد برگزاری یازدهمین دوره جشنواره تئاتر صاحبدلان در روزهای منتهی به سالروز اربعین حسینی و مصادف با ایام هفته دفاع مقدس بودند.
این همایش مطابق ادوار پیشین به همت کانون تئاتر دینی اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد.
در جشنواره امسال احمد جولایی، یدالله وفاداری و محمد حمزه‌زاده انتخاب آثار بخش صحنه‌ای و مهدی کاموس، مجید اشتیاقی و یدالله وفاداری انتخاب آثار بخش تئاتر خیابانی این رویداد را بر عهده داشتند.
جزئیات اجرای آثار نمایشی یازدهمین دوره تئاتر صاحبدلان
اجراهای بخش خیابانی یازدهمین دوره تئاتر صاحبدلان از یکشنبه (چهارم مهر ماه) در محوطه باز مجموعه تئاترشهر آغاز شد و تا سیزدهم مهر ماه ادامه خواهد داشت. بر اساس اعلام اداره کل هنرهای نمایشی هر روز از ساعت ۱۶ دو نمایش و ساعت ۱۷ یک تعزیه در محوطه باز مجموعه تئاتر شهر اجرا خواهد شد.
طبق جدول اجراهای تئاتر خیابانی بخش اول اجرا های یازدهمین دوره تئاتر صاحبدلان در بازه زمانی چهارم تا ۱۳ مهر ماه، نمایش‌های نامدار، قاصدین، مختلصین، قاصد، نجواهای عزازیل و دمام‌نوازی و همچنین تعزیه‌های مسلم ابن عقیل، بازار شام، حر ابن ریاحی، وهب، حضرت علی اکبر (ع)، حضرت قاسم (ع)، حضرت عباس (ع)، حضرت امام حسین (ع)، بازار شام و دو طفلان مسلم در محوطه باز مجموعه تئاترشهر اجرا می‌شود.
اولویت‌های موضوعی یازدهمین دوره تئاتر صاحبدلان
بنا بر اعلام اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اولویت‌های موضوعی یازدهمین دوره تئاتر صاحبدلان شامل مواردی چون داستان‌های قرآنی (قصص قرآنی، مفاهیم و مضامین آن)، زندگانی و سیره عملی چهارده معصوم به ویژه پیامبر اسلام مطابق با اسناد معتبر تاریخی، مضامین فاطمی (موضوعات برگرفته از شخصیت و زندگی حضرت فاطمه زهرا (س))، مضامین علوی (موضوع‌های برگرفته از شخصیت و زندگی حضرت علی (ع))، مضامین عاشورایی (آثار مبتنی بر وقایع و آموزه‌های حماسه عظیم عاشورا و تأثیرات آن در زندگی معاصر)، مضامین رضوی (انتخاب آثار از میان نمایش‌های برگزیده نهمین جشنواره سراسری تئاتر رضوی که در بجنورد برگزار خواهد شد)، فرهنگ مهدوی (آثار مرتبط به زندگی و شخصیت امام زمان (عج))، شخصیت‌های شناخته شده و موثر در تاریخ اسلام (دانشمندان، شاعران، نویسندگان و سیاست‌مدارانی که تاثیراتی ارزشمند در جریان پیشرفت اسلام داشته‌اند) و تاثیری که شخصیت‌ها و مفاهیم دینی بر زندگی معاصر داشتند بود.
اجرای سوگواره نمایشی در فضای باز مرکز تئاتر کانون
همچنین همزمان با اربعین حسینی، سوگواره نمایشی با کاروان نور به مدت ۱۰ شب در فضای باز مقابل مرکز تولید تئاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (محوطه بیرونی مرکز تولید تئاتر و تئاتر عروسکی کانون پرورش فکری) در حال اجرا است.
بنابر تایید اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون، در این ویژه‌برنامه جمعی از هنرمندان نمایش‌های آئینی و فعالان فرهنگی کانون به روایت‌گری با مضامین واقعه‌ی کربلا و قیام عاشورا می‌پردازند.
سوگواره نمایشی با کاروان نور از پنجم تا پانزدهم مهر ماه ۱۴۰۰ برگزار می‌شود و هنرمندان روایت‌های متعددی از عشق و ارادت و دلدادگی به شهدای کربلا را به شیوه نقالی، پرده‌خوانی، چاوشی‌خوانی و قصه‌گویی برای مخاطبان کودک و نوجوان و دیگر علاقه‌مندان به اجرا در می‌آورند.
این برنامه با هنرمندی محمدرضا معجونی، امیرحسین انصافی، محمدرضا آزادفر، صادق کیانی‌مقدم، فاطمه روحی‌رحیم، کیمیا یعقوبی و الهه تاجیک به مدت ۱۰ شب از ساعت ۱۷ در محوطه بیرونی مرکز تولید تئاتر و تئاتر عروسکی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان واقع در پارک لاله میزبان علاقه‌مندان است.
بر این اساس محمدرضا معجونی روایت کودکان تشنه حرم، اسرای کربلا، سوختن در آتش و ماجرای خیمه کوچک را به شیوه نقالی اجرا خواهد کرد. امیرحسین انصافی نیز در اجرای نقالی خود به داستان آهویی که عزادار حسین شد، نقل حمال تبریزی و نقل روز سوم می‌پردازد. علاوه بر او محمدرضا آزادفر در اجرای نقالی خود داستان حر، نقل علی‌اکبر (ع)، نقل به میدان رفتن او و قصه خیمه‌های سوخته را روایت می‌کند. همچنین صادق کیانی‌مقدم داستان رقیه (س)، قصه مشک، رزم علی‌اکبر (ع)، قصه هشتمین، قصه مهربانی و قصه کریم را به شیوه چاوشی‌خوانی اجرا می‌کند. در بخش دیگر این برنامه الهه تاجیک با اجرای قصه گوشواره‌ها، روز دهم و قصه شهر فراموشی و فاطمه روحی‌رحیم نیز با اجرای قصه سفر و کیمیا یعقوبی با نقل قصه رقیه (س) و نقل ضامن آهو به اجرای برنامه می‌پردازند.
برگزاری چهارمین سوگواره ملی تئاتر میدانی و تعزیه اربعین حسینی
فراخوان چهارمین سوگواره ملی تئاتر میدانی و تعزیه اربعین حسینی در هفته دوم شهریور ماه امسال منتشر شد و اجرای این رویداد نمایشی در دو بخش تئاتر میدانی و محیطی و تعزیه و آیین‌های نمایشی محرم از جانب برگزارکنندگان آن مورد تایید قرار گرفت. هر کدام از این دو بخش موضوعات مختلفی را در بر می‌گرفت و سرفصل‌های متفاوتی را مدنظر قرار داده بود.
در بخش تئاتر میدانی و محیطی موضوعاتی نظیر کودکان و فرهنگ عاشورا، پیاده روی اقشار جامعه، تاثیر عاشورا بر فرهنگ اسلامی و ایرانی، خادمان اربعین و موکب‌های حسینی، نهضت حسینی و فرهنگ ایثار و شهادت، ترویج روحیه مقاومت و مدافعان حرم، ترویج نهضت قیام عاشورا و تاثیر آن بر سایر ملت‌ها به عنوان موضوع اصلی نمایش‌های میدانی مطرح گردید؛ موضوعاتی که گروه‌های نمایشی علاقه‌مند به حضور در این سوگواره باید بر اساس آنها اقدام به طراحی آثار نمایشی خود می‌کردند.
بخش تعزیه و آیین‌های نمایشی محرم این سوگواره نیز به اجرای مجالس تعزیه و آیین‌های نمایشی اقوام مختلف کشور در رابطه با مراسم محرم اختصاص داشت و به زبان ساده همان تغزیه‌خوانی بود.
در این بخش تنها آن دسته از تعزیه‌های کاروانی و مجلسی که از نسخه‌های معتبر و بااصالت در امر اجرا بهره می‌بردند مورد پذیرش قرار گرفتند. مهلت ارسال آثار به دبیرخانه چهارمین سوگواره ملی تئاتر میدانی و تعزیه اربعین حسینی تا بیستم شهریور ماه ۱۴۰۰ بود و زمان برگزاری آن نیز از تاریخ اول تا پنجم مهر ماه امسال یعنی روزهای منتهی به سالروز اربعین مقرر گردید.
اجرای سایر برنامه‌های نمایشی به مناسبت فرا رسیدن اربعین حسینی
علاوه بر برنامه‌ها و رویدادهای اجرایی یاد شده، از هفته آخر شهریور ماه امسال تا روز پنجم مهر ماه - روز اربعین حسینی - برنامه‌های نمایشی دیگری نیز برای اجرا در شهرهای مختلف کشور تدارک دیده شد.
یکی از این برنامه‌ها اجرای تعزیه ملی سوگ یار در شهر جدید پرند به مدت ۱۰ شب بود که از روز ۲۷ شهریور ماه آغاز شد و تا روز ۵ مهر ماه (مصادف با اربعین حسینی) ادامه خواهد داشت.
در طول این ۱۰ شب تعزیه‌های شهادت حر بن یزید ریاحی و حضرت عباس (ع) با حضور اساتید تعزیه‌خوانی و ۲۵۰ نفر از عوامل اجرایی این تعزیه‌ها در فاز چهار شهرک جدید پرند روبه‌روی شرکت عمران پرند، با رعایت فاصله اجتماعی و پروتکل‌های بهداشتی اجرا می‌شود.
این رویداد به همت بنیاد فرهنگی هنری رودکی و با مشارکت شرکت عمران شهر جدید پرند برگزار می‌گردد و اجرای آن با حضور گروه ارکستر سازهای بادی و کوبه‌ای همراه است.
برگزاری پنجمین همایش بین‌المللی تئاتر پیاده روی اربعین حسینی
پنجمین همایش بین‌المللی تئاتر پیاده روی اربعین که با نام روایت راهیان نیز شناخته می‌شود از دیگر برنامه‌های نمایشی امسال برای استقبال از ایام اربعین بود.
طبق گفته‌های کوروش زارعی مدیرکل هنرهای نمایشی حوزه هنری به خبرنگار ایرنا، پنج گروه نمایش برای اجرای تئاتر خیابانی، تعزیه و نمایش‌های ترکیبی خیابانی و تعزیه در این همایش شرکت کردند. همایش تئاتر پیاده روی اربعین پس از یک سال وقفه به دلیل شیوع ویروس کرونا امسال دوباره از سر گرفته شد. از همین رو با توجه به اینکه تعداد زائران ایرانی حاضر در این همایش نسبت به سال‌های پیش از شیوع ویروس کرونا کاهش چشمگیری یافته بود، امسال بیشتر نمایش‌ها به زبان عربی اجرا شد. البته اجرای نمایش‌های امسال تنها به عربی محدود نماند و به دو زبان فارسی و ترکی نیز انجام گرفت.
بنابر گفته‌های زارعی و طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده هر گروه نمایشی در طول روز حداقل دو اجرا با فواصل چند ساعته داشت. بر همین اساس پنجمین همایش بین‌المللی تئاتر پیاده روی اربعین یا روایت راهیان هر روز با ۱۰ اجرا میزبان عزاداران اربعین بود و در مجموع تا میانه‌های هفته جاری یعنی تا پایان روز اربعین حداقل شصت اجرا خواهد داشت. پنج گروه تئاتر حاضر در این همایش دو روز در نجف و دو روز در کربلا توقف کرده و به اجرای برنامه پرداختند. در این فاصله سه روز توقف نیز در مسیر پیاده روی اربعین برنامه‌ریزی شده بود.