عضویت دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای همچنان محل بحث و تحلیل‌های گوناگون است.
یکی از مهم ترین پرسش‌های پیش روی ناظران مسائل منطقه ای و اقتصادی این است که مزیت ملموس و پایدار اقتصادی این سازمان برای کشورمان چیست؟ آیا این سازمان می تواند در حوزه مسائل منطقه ای و بین المللی یاریگر اقتصاد و سیاست کشورمان باشد؟
در این خصوص با توجه به عضویت دو قدرت بزرگ اقتصادی جهان یعنی چین و هند این دیدگاه محل تامل است که آیا می توان در دل سازمان شانگهای همگرایی اقتصادی را پیش برد؟ به خصوص اینکه امروز قدرتی مثل چین با آمریکا دچار چالش های جدی اقتصادی و سیاسی شده است.
برای یافتن پاسخ این سوالات در گفت‌وگو با «نوذر شفیعی» استاد روابط بین الملل و سخنگوی پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، عایدات اقتصادی و سیاسی کشورمان را از عضویت در سازمان شانگهای جویا شده ایم.
ایرنا: چه اتفاق و پیش‌زمینه ای باعث شد که ایران بعد از ۱۵ سال به عضویت دائمی این سازمان در آید؟
دراین خصوص چند دلیل مطرح است که مهم ترین آن خود زمان است. ۱۵ سال عضویت ناظر و تقاضا برای تبدیل عضویت به شکل رسمی این پیام را در درونش داشت که ایران علاقه‌مندی جدی برای فعالیت در این سازمان دارد. در واقع امر وقتی قدرت هایی نظیر چین و روسیه این انگیزه را در ایران دیدند که به دنبال ایفای نقشی فعال و مثبت است ناخواسته به تبدیل کردن عضویت ایران به صورت دائم موافقت نشان دادند.
مساله دوم که مرتبط با همان عنصر زمان است این بود که اگر سازمان شانگهای بیش از این در عضویت رسمی ایران سخت گیری می کرد، این گفتمان در سپهر سیاست ایران شکل می گرفت که با توجه به عدم استقبال از عضویت دائمی، چه ضرورتی برای پیوستن به سازمان شانگهای وجود دارد و این سمت گیری به سوی کشورهای غربی را در داخل ایران تقویت می کرد؛ وضعیتی که دو قدرت بزرگ این سازمان یعنی روسیه و چین خواهان آن نیستند و سعی دارند ایران را در کنار و همراه خودشان داشته باشند.
نکته سوم این است که بعضی از بهانه‌هایی که به اعتبار آن سازمان شانگهای عضویت رسمی ایران را نمی پذیرفت کم رنگ شده است. بر فرض مثال این سازمان مساله تحریم ها را در گذشته مطرح می ساخت. امروز با قطعنامه ۲۲۳۱ و از سوی دیگر با نشانه های مثبت که از وین و بازگشت به مذاکرات مخابره می شود این ذهنیت و دیدگاه در میان سران بزرگ و تاثیرگذار سازمان شانگهای شکل گرفت که مساله تحریم های یکجانبه ای که از سوی آمریکا اعمال شد در حال برداشته شدن است.
همچنین باید توجه داشت حقوق و تعهدات در سازمان یک امر زمان بر است. امروز ایران به عضویت رسمی سازمان شانگهای درآمده است اما حداقل یک بازه زمانی دو الی سه ساله در فرایند حقوق و تعهدات در داخل سازمان طول می کشد. از این جهت این سناریو و گزینه مطرح است که موضوع تحریم های ایران تا این مدت حل و فصل شود.
ایرنا: اوضاع روابط قدرت‌های شرقی با واشنگتن چقدر در این مساله تاثیرگذار بوده است؟
موضوع دیگر تنش در روابط چین و روسیه با آمریکا است. آمریکا در ناحیه غرب اقیانوس آرام با توافق نامه مشترک استرالیا و بریتانیا، چین را در تنگنا و فشار قرار داده است. در حوزه شرق روسیه همین اتفاق به شکل دیگری است. گسترش ناتو به سمت شرق و دربرگرفتن اوکراین موضوعی جدی است که باعث نگرانی شدید روسیه شده است. این موضوع به نوبه خود باعث شده که دو قدرت چین و روسیه به یارگیری بپردازند. در این میان ایران با توجه به جایگاه جغرافیایی و سیاسی‌اش جاذبه بالایی نزد دولتمردان روسیه و چین دارد.
ایرنا: از دیدگاه شما حضور ایران در سازمان شانگهای چه میزان می تواند در گسترش مراودات اقتصادی نظیر تکمیل و نهایی شدن خط لوله صلح که قرار است گاز ایران را از طریق پاکستان به هند وصل کند؛ موثر واقع شود.
فلسفه کارکردی سازمان ها در طول تاریخ تبدیل تهدیدات به فرصت ها است. به بیانی دیگر تنازع و رقابت به سمت همکاری و تعامل سوق می یابد. روابط کشورها در سازمان‌ها از قاعده حاصل جمع جبری صفر به حاصل جمع جبری مضاعف تبدیل می کند. از این نظر با عضویت ایران در شانگهای فرصت های مختلفی نصیب ایران و اعضای این سازمان می شود. در این میان موانعی که بر سر احداث خط لوله صلح وجود دارد هنوز پابرجا است. هند نگران این است که با عبور خط لوله گاز از پاکستان، اسلام آباد برگ برنده ای همیشگی در جهت تحت فشار قرار دادن در دست داشته باشند. از سوی دیگر مخالفت آمریکا با این پروژه هم به قوت خود باقی است. آمریکایی‌ها در چارچوب پروژه راه ابریشم جدید دنبال فعال کردن خط لوله تاپی هستند. با این حال باید منتظر ماند که تحولات ژئوپلیتیکی نظیر کاهش اختلاف هند و پاکستان و مهم تر از همه روابط دهلی با واشنگتن چه سرنوشتی به خود می گیرد که این امر می تواند در فعال شدن این خط لوله موثر واقع شود.
ایرنا: مزایای سیاسی عضویت ایران در سازمان شانگهای را با توجه به حضور دو عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل یعنی چین و روسیه چگونه می بینید؟
سه مزیت سیاسی می توان در این خصوص متصور شد. در وهله نخست باید گفت که با عضویت یک کشور در درون یک سازمان، میزان تهدیدات اعضا علیه همدیگر کاهش پیدا می کند. از این جهت به لحاظ سیاسی و امنیتی باید گفت که عضویت ایران در سازمان شانگهای که در درون خود ۸ کشور دیگر را جای داده، برد و امتیازی مهم به لحاظ امنیتی برای کشورمان است. به تعبیری روشن تر با افزایش همکاری های سیاسی، اقتصادی و امنیتی در درون سازمان، ناخواسته کشورها به چشم دوست و شریک به همدیگر نگاه می کنند.
مساله بعدی این است که امروز نظام بین الملل به شکل منطقه گرایی مدیریت می شود. همه کشورها در قالب سازمان های منطقه ای حرکت می کنند، اتحادیه اروپا در قاره سبز، آسه آن در شرق آسیا، نفتا در آمریکای شمالی. از این جهت عضویت ایران در سازمان شانگهای به نوعی پیوستن در قالب منطقه گرایی است که باعث ارتقای نقش و جایگاه اقتصادی و سیاسی کشورمان در محیط بزرگ سازمان شانگهای می شود.
مساله دیگر این است که سازمان شانگهای میزبان سه قدرت بزرگ جهانی یعنی چین، روسیه و هند است که دو قدرت از این سه قدرت عضو شورای امنیت سازمان ملل هستند. قرائن و شواهد جدی وجود دارد که آینده نظام بین المللی به سمت دو قطبی چین و آمریکا در حرکت است. در این بستر عضویت در سازمان شانگهای به نوعی تضمین کننده منافع اقتصادی و سیاسی کشور در آینده نظام بین المللی است. به خصوص اینکه امروز هم چین و ایران از نظام تحریم های آمریکا متضرر شده اند و به دنبال ایجاد بستری مطمئن در خنثی سازی تحریم های آمریکا هستند.