حسن هانی‌زاده روز چهارشنبه در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی ایرنا درباره روند مذاکرات تهران و ریاض گفت: مذاکرات ایران و عربستان از اردیبهشت ماه گذشته و با نظارت دولت عراق بین دو هیات سیاسی ایرانی و سعودی در بغداد آغاز شد و در طول پنج ماه گذشته، پرونده‌های مهمی در دستور کار مذاکرات قرار گرفت و بررسی شد.
وی اضافه کرد: تحولات سوریه، عراق، لبنان، افغانستان، شورای همکاری خلیج فارس و در نهایت جنگ عربستان علیه یمن از جمله مسائلی بودند که در این مذاکرات مورد بحث قرار گرفتند.
کارشناس مسائل منطقه مذاکرات تهران و ریاض را روبه‌جلو و موفق ارزیابی کرد و گفت: در نخستین گام، طرف عربستانی آمادگی خود را برای از سرگیری همکاری‌های دیپلماتیک بین ایران و عربستان اعلام کرد و پیش‌بینی می‌شود سفارتخانه‌های دو کشور در آینده نزدیک در تهران و ریاض بازگشایی شود. ضمن اینکه حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه هم در سفر به لبنان و سوریه ابراز امیدواری کرد مشکلات ایران و عربستان حل شود.
همکاری با کشورهای منطقه دستور کار مهم دولت رییسی است
هانی‌زاده با بیان اینکه بهبود روابط با ریاض، در چارچوب سیاست کلی دولت سیزدهم برای بهبود روابط با همسایگان قابل تفسیر و ارزیابی است، خاطرنشان کرد: همکاری با کشورهای منطقه از جمله عربستان برای حل برخی بحران‌های منطقه‌ای یک دستور کار مهم برای دولت آیت الله ابراهیم رییسی است و این دولت برخلاف دولت گذشته که به روابط با غرب اهمیت می‌داد سعی دارد با کشورهای پیرامونی ایران مخصوصا کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس رابطه متوازنی داشته باشد.
وی خاطرنشان کرد: اگر چه مذاکرات ایران و عربستان در دولت دوازدهم شروع شده ولی روند مذاکرات در این دولت سرعت گرفته و تاکنون برخی از مشکلات حل شده است.
تهران و ریاض هنوز در مورد یمن به نقطه مشترکی نرسیده‌اند
این کارشناس مسائل غرب آسیا موضوع یمن را از جمله مسائل پیچیده‌ای ارزیابی کرد که هنوز دو کشور درباره آن به تفاهم لازم نرسیده اند و گفت:ً عربستان سعی می‌کند بدون دادن کوچکترین امتیازی به مردم یمن و دولت این کشور جنگ را به پایان ببرد اما این موضوع قابل پذیرش نیست زیرا باید مشخص شود که دولت آینده یمن توسط چه گروهی اداره خواهد شد.
هانی زاده گفت: پیشنهاد ایران به طرف سعودی این است که بعد از برقراری آتش بس، بازسازی یمن آغاز شده و انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری در این کشور برای تشکیل یک دولت وحدت ملی برگزار شود. همه طیف‌های سیاسی از جمله انصارالله باید در ساختار سیاسی آینده یمن مشارکت داشته باشند ولی ملاحظاتی که سعودی‌ها در این خصوص دارند موجب شده تهران و ریاض هنوز به یک نقطه مشترک و خروجی قابل قبولی در مورد پرونده نرسند.
وی خاطرنشان کرد: در بقیه پرونده ها مثل پرونده سوریه، عربستان تمایل دارد با دولت بشار اسد همکاری را آغاز کند. در مورد عراق هم طبیعتا، ریاض سعی می‌کند که با همه طوایف شیعه، سنی و کرد همکاری مثبتی داشته باشد و از ایفای نقش تخریبی در عراق خودداری کند.
این کارشناس ارشد مسائل غرب آسیا به تلاش‌های عربستان برای تشکیل جریان‌های شیعه پان‌عرب غیرهمسو با ایران و تابع آمریکا در عراق اشاره کرد و گفت: ریاض تلاش کرد که برخی شیعیان عراق را از دایره اعتقادی به سمت دایره پان‌عربیستی و قومیت گرایی هدایت کند با این حال این گروه‌های سکولار مورد حمایت مردم نیستند و نقش آنها در ساختار قدرت کمرنگ است.
عربستان نگران کاهش نقش آمریکا در منطقه است
هانی زاده درباره انگیزه‌های بغداد برای وساطت بین تهران و ریاض گفت: همه دولت‌های گذشته و دولت فعلی عراق تلاش کردند اختلافات ایران با آمریکا و عربستان بر مسائل داخلی عراق تاثیر نگذارد. دولت مصطفی الکاظمی تلاشش بر این است که حداقل در حوزه منطقه‌ای، اختلافات ایران و عربستان کاهش پیدا کند تا عراق صحنه تقابل بین دو کشور نباشد. ایران در بین مردم عراق نفوذ معنوی دارد ولی عربستان از طریق دلارهای نفتی بین برخی طوایف عراقی تلاش دارد تا علیه ایران جریان‌سازی کند.
وی درباره دلایل تغییر رویکرد ریاض نسبت به تهران گفت: عربستان در روابط با آمریکا دچار چالش شده است. در گذشته، عربستان به خاطر برخورداری از چتر حمایتی دونالد ترامپ، نقش تخریبی در منطقه ایفا کرد و حتی در تقابل با ایران، در برجام هم کارشکنی و دولت ترامپ را به تحریم حداکثری علیه جمهوری اسلامی تشویق کرد. علاوه براین ریاض سعی کرد با تشکیل یک جبهه عبری-عربی علیه ایران، جایگاه منطقه ای تهران را تضعیف کند ولی برنامه هایش به نتیجه نرسید.
این کارشناس مسائل غرب آسیا اضافه کرد: با روی کار آمدن دولت دموکرات جو بایدن که نسبت به حاکمیت عربستان نگاه مثبتی ندارد، ریاض احساس می‌کند که در انزوا قرار گرفته است. علاوه براین پرونده قتل جمال خاشقچی روزنامه نگار برجسته سعودی به لحاظ حقوق بشر یک چالش جدی برای دولت عربستان تلقی می شود و دولت بایدن به خاطر این موضوع و موضوعات دیگر، نگرش مثبتی به عربستان و حاکمیت این کشور مخصوصا شخص بن سلمان ولیعهد عربستان ندارد. ریاض چون احساس انزوا می‌کند به سمت جمهوری اسلامی تمایل پیدا کرده و درخواست این کشور و سیگنال مثبت به دولت عراق برای میانجیگری به این دلیل است و تغییر دولت در بغداد تاثیری بر توقف یا تداوم آن ندارد.
بهبود روابط تهران-ریاض بر همکاری‌های اسلامی-عربی موثر است
این تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل تصریح کرد: تجربه ثابت کرده که عربستان در رابطه با ایران به صورت تاکتیکی عمل می‌کند و هیچ وقت سیاست مستقل و پایداری در رابطه با جمهوری اسلامی بر اساس منافع مشترک نداشته است. هرگاه حزب جمهوری‌خواه در آمریکا پیروز شود چتر حمایتی واشنگتن نسبت به ریاض افزایش پیدا می‌کند و هر گاه دموکرات‌ها قدرت را در دست داشته باشند، عربستان احساس ضعف می کند. به نظر می رسد که عربستان از آمریکا ناامید شده و خروج ناگهانی این کشور از افغانستان برای عربستان بسیار نگران کننده بود. ریاض احساس می‌کند که نقش واشنگتن در منطقه کاهش و نقش ایران افزایش یافته است و به همین دلیل سعی می کند حداقل به صورت مقطعی با ایران به تفاهم برسد.
هانی زاده درباره تاثیرات بهبود روابط تهران و ریاض گفت: به دلیل اینکه دبیرخانه سازمان همکاری اسلامی در جده عربستان قرار دارد، ریاض نقش مهمی در این سازمان دارد. نفوذ ریاض در اتحادیه عرب نیز بسیار بالاست زیرا کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، درصد بالایی از بودجه اتحادیه عرب را تامین می‌کنند. در شورای همکاری خلیج فارس نیز، عربستان نقش فرادستی دارد و چون بزرگترین عضو این شوراست، طبیعتاً سیاست گذاری‌ها را مدیریت می‌کند بنابراین بهبود روابط تهران-ریاض، همه این سازمان ها را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
وی در عین حال گفت: اگر روابط این دو کشور اسلامی بهبود پیدا کند قطعاً تنش‌ها کاهش پیدا می‌کند ولی به نظر می‌رسد که بهبود روابط جمهوری اسلامی با عربستان متاثر از فضای بین‌المللی و مخصوصاً آمریکاست. جمهوری اسلامی در چهار دهه گذشته، هرگز دست دوستی با عربستان را رد نکرده و همواره سعی کرده مناسبات با کشورهای عرب منطقه در سطح بالایی باشد. ولی در عین حال، عوامل خارجی، بسیار در تنش‌های منطقه مخصوصا بین ایران و عربستان دخیل هستند.
ریاض به اندازه دیگر کشورهای خلیج‌فارس تحت تاثیر تل‌آویو نیست
این کارشناس مسائل بین الملل به تلاش‌های رژیم صهیونیستی برای صدمه زدن به سیاست خارجی دولت سیزدهم اشاره کرد و گفت: تمام تلاش رژیم صهیونیستی بر این است که یک کمربند ناامنی و یک جبهه گسترده از اقلیم کردستان عراق تا کشورهای عرب حوزه خلیج فارس و تا جنوب قفقاز ایجاد کند و ایران را به لحاظ امنیتی محاصره کند و نقش رژیم صهیونیستی در تخریب مناسبات ایران با کشورهای منطقه حتی جمهوری آذربایجان یکی از نمونه‌های بارز آن است.
وی یادآورشد: حتی نفوذ گروه‌های تروریستی در افغانستان، جنوب قفقاز، سوریه و عراق نتیجه همکاری مشترک رژیم صهیونیستی با برخی رژیم‌های منطقه مثل امارات و بحرین است. نفوذ رژیم صهیونیستی در آذربایجان، امارات و بحرین پررنگ شده ولی ریاض به دلیل جایگاهی که در میان کشورهای اسلامی و عربی دارد، هنوز روابطش با تل‌آویو به سطح قابل قبولی نرسیده و اجازه نمی‌دهد که رژیم صهیونیستی خیلی در سیاست‌گذاری عربستان دخالت کند.
هانی زاده خاطرنشان کرد: اگرچه رژیم صهیونیستی روی امارات و بحرین کاملاً تاثیرگذار است ولی عربستان نگاه منفی نسبت به رژیم صهیونیستی را حفظ کرده و خیلی تحت تاثیر فضای تقابل تل آویو و تهران قرار نگرفته است.
وی افزود: عربستان بیشتر تحت تأثیر آمریکا و لابی صهیونیستی در این کشور است ولی اسرائیل هنوز نفوذ خودش را روی عربستان اعمال نکرده و شاید تنها کشورهایی که در شورای همکاری خلیج فارس، رژیم صهیونیستی بر آنها نفوذ ندارد عربستان و کویت باشد. تل آویو از هر تلاشی برای تخریب روابط ایران با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و حتی کشورهای آسیای میانه و جنوب قفقاز فروگذار نمی‌کند و از همه ابزارها استفاده می‌کند؛ با این وجود، ایران هم سازوکار خودش را دارد و می‌تواند نقش تخریبی رژیم صهیونیستی را از طریق بهبود روابط با کشورهای منطقه کاهش دهد.