تعدد سازمانهای فرهنگی همسو یا موازی با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سهم خواهان این بودجه را افزایش داده و در مقابل فعالیت ها را گسسته و گاه کم‌اثر کرده است.
بودجه فرهنگی کشور از ۲ جنبه فقیر است، نخست آن که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی اصلی فرهنگ در کشور سهم ناچیزی از این بودجه در اختیار می گیرد و دوم آن که همان سهم ناچیز هم که در قالب رویدادهای فرهنگی باید هزینه شود در مواجهه با حجم بالای رویدادهای مشابه از سوی سازمانهای دیگر کم فروغ و کم اثر جلوه می کند.
بیش از ۲۰ دستگاه و سازمان دولتی و عمومی در کشور با هدف انجام فعالیتهای فرهنگی و هنری به موازات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ادارات کل تابعه آن در استانها شکل گرفته اند که همه کار فرهنگی می کنند اما در بسیاری از موارد، اقدامات آنها مشابه یا به موازات همدیگر است.
تعدد سازمانهای فرهنگی یا دستگاه هایی که در حوزه فرهنگ دغدغه مند هستند باعث سهم خواهی آنها از بودجه فرهنگی شده و این موضوع به یک اشکال اساسی در حوزه فرهنگ مبدل شده به طوری که حجم بالای فعالیتهای فرهنگی توسط سازمانها و دستگاه های متعدد نتوانسته است آن نتیجه ای که نظام جمهوری اسلامی از متولیان فرهنگ در جامعه توقع دارد را محقق سازد.
وزارت فرهنگ در مواجهه با چندین و چند سازمان فرهنگی
کارشناسان و دست اندرکاران حوزه فرهنگ اصلاح ساختار بودجه فرهنگی کشور را ضروری می دانند و می گویند که دستگاه های مختلفی در کشور در حال انجام فعالیتهای فرهنگی هستند بودجه سالانه شان چندین برابر بودجه سالانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
به عنوان مثال شهرداری مشهد سهمی از اعتبارات دولت در حوزه فرهنگی دارد که بیشتر از اعتبارات اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی در خراسان رضوی است و بخش اعظم اعتبارات این اداره کل نیز صرف پرداخت حقوق به کارکنان می شود تا انجام فعالیتهای فرهنگی.
در کنار آن خود وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز از چندین سازمان مانند سازمان اوقاف و امور خیریه، سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، بنیاد بین المللی فرهنگی – هنری امام رضا(ع)، سازمان حج و زیارت برخوردار است که همه آنها از بودجه فرهنگی سالانه سهم دارند.
یکی از کارشناسان حوزه فرهنگی و مدیرعامل خبرگزاری فرهنگ رضوی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به این موضوع اشاره می کند و می گوید: تعدد دستگاهها و سازمان‌هایی است که مسوولیت فرهنگی دارند یک اشکال اساسی است زیرا آنها با یکدیگر یا مرتبط نیستند یا حتی گاهی در مقاطعی باهم اختلاف نظر هم دارند و با موازی کاری هزینه‌های زیادی صرف کارهای فرهنگی می کنند که تاثیرگذاری آن بسیار کم است.
جلال فیاضی افزود: براساس آمار، حدود ۳۰ دستگاه فرهنگی در کشور وجود دارد که فعالیت فرهنگی انجام داده و در بودجه فرهنگی کشور سهم دارند به طوری که سهم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از بودجه فرهنگی کمتر از ۲۰ درصد است و باقی بودجه در اختیار دستگاه های فرهنگی دیگر است.
وی اضافه کرد: زمانی که دستگاه‌های مختلف فرهنگی وجود داشته باشد باید هر دستگاه نیروهای ستادی، اداری، مالی و پشتیبانی داشته باشد و به طور طبیعی با این مساله مواجه می شویم که چندین دستگاه دارای حجمی از نیروی انسانی هستند که صرفا کار پشتیبانی می‌کنند و فعالیت فرهنگی ندارند و بودجه فرهنگی را هم در اختیار خود گرفته اند.
این کارشناس فرهنگی گفت: اشکال دیگر تعدد سازمانهای فرهنگی در کشور این است که طبق قانون، فقط وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی می بایست در برابر نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی پاسخگو باشد و دستگاه های دیگر فرهنگی در عمل الزامی برای پاسخگویی به نمایندگان مردم در مجلس ندارند لذا لازم است که اصلاحاتی در ساختار بودجه فرهنگی و سازمانهای متعدد در این زمینه انجام گیرد.
فیاضی افزود:با توجه به این‌که در شرایط کنونی قوای مجریه، مقننه و قضائیه با هم هماهنگ و همدل هستند بهترین موقعیت است که ساختار فرهنگی کشور و دستگاه‌های موازی هم در حوزه فرهنگ سامان‌دهی شوند به این معنا که برخی از این دستگاهها به کلی می توانند درهم ادغام شوند به نحوی که نیروهای پشتیبانی آنها به حداقل برسد.
وی ادامه داد: برخی دیگر از دستگاهها هم که بخواهند فعالیت خود را ادامه دهند می بایست در یک پازلی با هماهنگی و با محوریت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در چارچوب وظایف و برنامه های مشخص، مسوولیت انجام بخشی از فعالیتهای فرهنگی را برعهده گیرند تا از موازی کاری پرهیز شود در این صورت با هماهنگی وزارتخانه و هم‌افزایی بین دستگاه ها، فعالیتهای فرهنگی سامان یافته و از بودجه فرهنگی استفاده بهینه خواهد شد.
مشاور عالی بنیاد بین المللی فرهنگی- هنری امام رضا(ع) گفت: پس از سامان یافتن دستگاه ها و فعالیتهای فرهنگی در کشور، می بایست فعالیت این دستگاه ها بررسی و ارزیابی شود که آیا آنها به وظایف خود عمل کرده اند یا اقدامات آنها تاثیری در تغییر شاخص های فرهنگی و اصلاح ناهنجاریهای فرهنگی و گسترش هنجارها و ارزشهای فرهنگی داشته است؟
فیاضی افزود: امروز جامعه از برخی مشکلات فرهنگی به صورت جدی رنج می برد و بایستی نتیجه یا اثربخشی کارکرد دستگاه‌های فرهنگی متعدد در حل این مشکلات به صورت مداوم ارزیابی شود و دستگاه های فرهنگی که اثربخش نیستند بودجه آنها در مدت زمان مشخصی کاهش یابد یا حتی در دیگر دستگاه ها ادغام شوند.
اعتبارات ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی کفاف برنامه هایشان را نمی دهد
معاون فرهنگی و امور رسانه اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی نیز گفت: همه اعتباراتی که سالانه به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در چارچوب بودجه سالانه اختصاص پیدا می‌کند صرف فعالیتهای فرهنگی و رسانه‌ای در حوزه وظایف این وزارتخانه نمی شود بلکه بخش عمده ای از آن به حدود ۲۰ موسسه و مرکزی داده می شود که گاه فعالیت فرهنگی هم انجام نمی دهند یا اگر فعالیت فرهنگی دارند در حوزه وظایف این وزارتخانه نیست و این مهم بار مضاعفی بر دوش وزارت ارشاد می گذارد.
افشین تحفه‌گر افزود: زمانی که سقف اعتبارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مجلس شورای اسلامی اعلام و بررسی می شود تقسیم بندی اعتبارات با این رویکرد که بخشی به وظایف این وزارتخانه و بخشی به خارج از وظایف آن مربوط می شود انجام نمی گیرد، سپس اعتباراتی که به وزارتخانه تخصیص می یابد بین استانها توزیع شده و شرایط را برای انجام برنامه ریزی بسیار دشوار می کند.
وی ادامه داد: استانی مانند خراسان رضوی که بیش از ۳۰ شهرستان مرزی و غیرمرزی با شرایط خاص فرهنگی دارد و گاه در برخی نقاط نیازمند تقویت بودجه در حوزه فرهنگ است در زمان توزیع اعتبارات بین استانها با چالشهایی مواجه می شود به طوری که ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستانها علاوه بر کمبود اعتبارات با کمبود نیروی انسانی، تجهیزات و امکانات نیز مواجه هستند لذا این موضوع هم بر انجام وظایف نظارتی ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستانها و هم در برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری تاثیر می گذارد.
معاون فرهنگی و امور رسانه اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی تحول جدی در بودجه ریزی برای حوزه فرهنگ را یک ضرورت اجتناب ناپذیر دانست و گفت: در حوزه فرهنگی با معاونت های تخصصی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تفاهم نامه هایی منعقد و از این محل اعتباراتی برای استان اخذ می شود اما در بخش رسانه و تبلیغات، معاونت فرهنگی اداره کل ارشاد استان هیچ تفاهم نامه ای منعقد نکرده و بودجه این بخش به صورت متمرکز در وزارت ارشاد قرار دارد.
تحفه گر افزود: اعتباراتی که از معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به ادارات کل تابعه در استانها اختصاص می یابد به ۳۰ برنامه یا رویدادی در سال اختصاص می یابد که حتی کفاف خود هزینه های همان رویداد را هم نمی کند و ناگزیر به استفاده از منابع داخلی اداره در صورتی که مقداری باقی بماند می شویم یا از محل مشارکت سایر دستگاه های فرهنگی کمکهایی جذب می کنیم.
وی اضافه کرد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یک دستگاه فرهنگی درآمدزا نیست و فقط اقدامات نظارتی، آموزشی و حمایتی را دنبال می کند اما برای تداوم اقدامات فرهنگی به طور قطع حمایت لازم از طریق بودجه‌های مستقیم و بلاعوض انجام نمی گیرد اما طی سالهای اخیر با پیگیری این وزارتخانه از طریق پرداخت تسهیلات ارزان‌قیمت و تسهیلات معمول بانک‌ها منابع خوبی در اختیار فعالان فرهنگی برای توسعه فعالیتهایشان اختصاص یافته که البته کافی نیست.
معاون فرهنگی و امور رسانه اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی گفت: رویکرد به اقتصاد فرهنگ یا فرهنگ اقتصادی باید جاری یا ساری و کسب و کارهای فرهنگی درآمدزا شود زیرا ظرفیت افزایش درآمد در حوزه کسب و کارهای فرهنگی بسیار بالاست اما لازمه تحقق آن اختصاص اعتبارات لازم، تامین تسهیلات ارزان قیمت و برداشتن موانع در مسیر کسب و کارهای فرهنگی است.
تحفه گر افزود: متاسفانه موانع دست و پاگیر زیادی در مسیر درآمدزایی کسب و کارهای فرهنگی وجود دارد که صرفا مربوط به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیست بلکه دستگاه های اجرایی دیگری مانند سازمان امور اقتصادی و دارایی و گمرک می توانند در این زمینه یاری کننده باشند.
وی ادامه داد: هم اینک بستر مناسبی برای صادرات محصولات و تولیدات فرهنگی فراهم شده است، طی سالهای گذشته با ابتکارات اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی صادرات محصولات چاپ از حدود ۵۰۰ میلیارد ریال در سال به نزدیک ۲۰ هزار میلیارد ریال رسید لذا در صورتی که موانع صادرات برای محصولات فرهنگی برداشته و مواد اولیه لازم برای تولید آن فراهم شود می توان حجم صادرات فعلی را تا پنج برابر هم افزایش داد.
شاخص های فرهنگی هر شهر یا هر روستایی متفاوت از دیگر شهرها و روستاهاست و برای ارتقای فرهنگ عمومی جامعه باید بودجه فرهنگ هر نقطه متناسب با نیازهای آن اختصاص یابد. تعریف فرهنگ عمومی یک شهرستان مرزی متفاوت از مرکز استان است و باید بودجه براساس شاخص های جمعیت، قابلیتها و مزیتهای هر شهرستان، محرومیت یا مرزی بودن آن توزیع شود.
لزوم همسویی و همپوشانی دستگاهها و مدیریت واحد رویدادهای سالانه فرهنگی
مدیر کل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان رضوی هم به خبرنگار ایرنا گفت: بخش فرهنگ نیز مانند سایر حوزه ها نیاز به اعتبارات جاری، هزینه ای و تملکی دارد در واقع فرهنگ به نوعی مسیر انسان سازی را در پیش می گیرد و با بن مایه انسان در ارتباط است لذا نحوه هزینه کردن در این زمینه بسیار حایز اهمیت است.
ابراهیم زره‌ساز به اعتبارات عمرانی در بودجه فرهنگی اشاره کرد و افزود: برگزاری بسیاری از رویدادهای فرهنگی و هنری نیازمند فضاست که باید اعتبار لازم برای ساخت و تجهیز آن در نظر گرفته شود که گاه در این زمینه کمبودهایی وجود دارد به عنوان مثال در حوزه بازی و سرگرمی، "خانه بازی" دولتی در خراسان رضوی وجود ندارد در حالی که یکی از ملزومات حوزه فرهنگی در بخش تربیت و پرورش کودکان و نوجوانان است.
وی ادامه داد: در صورتی که دستگاه های متعدد فرهنگی و هنری در خراسان رضوی همسو فعالیت کنند و فعالیتهای یکدیگر را همپوشانی کنند مدیریت واحدی در این زمینه شکل خواهد گرفت و هزینه ها در حوزه فرهنگ مدیریت خواهد شد لذا پیشنهاد می شود که دستگاه های فرهنگی متعدد در استان مدیریت واحدی برای رویدادهای سالانه فرهنگی در خراسان رضوی به وجود آورند.
او اضافه کرد: واسپاری فعالیتهای فرهنگی به سازمانهای مردم نهاد و اجرایی کردن آنها توسط مردم تحت نظارت دستگاه های دولتی می تواند در مدیریت هزینه ها بسیار موثر باشد.
مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان رضوی گفت: گستره فعالیتها در این کانون در حوزه های پرورش خلاقیتها و ارایه آموزشها برای کسب مهارتهای ۹ گانه که به پیشگیری از آسیبهای اجتماعی می انجامد متناسب با بودجه ای که سالانه به این کانون اختصاص می یابد نیست و در این زمینه به شدت کمبود اعتبار وجود دارد.
زره ساز افزود: کودکان و نوجوانان، آینده سازان کشور هستند و هر چه قدر برای پرورش خلاقیتها و توانمندسازی آنان برنامه ریزی و تلاش شود در آینده با بحرانهای اجتماعی کمتری مواجه می شویم و جامعه ای سربلند خواهیم داشت.
وی به موازی کاریها در حوزه فعالیتهای فرهنگی مربوط به کودکان و نوجوانان اشاره و بیان کرد: همه سازمانها به نوعی در حوزه کودک و نوجوان فعال هستند که گاه برخی فعالیتها اثربخش نیست به عنوان مثال در حوزه نشر کتاب کودک و نوجوان که بسیار کار حساسی است، فعالیتهای بخش خصوصی تحت نظارت مناسب نیست و در بخش دولتی نیز تخصصی زیادی وجود ندارد و فقط به عنوان یک دغدغه پیگیر آن هستند.
بازنگری در نظام بودجه ریزی بخش فرهنگی و توجه به اهمیت تقویت اقتصاد فرهنگ و هنر تا زمانی که کسب و کارهای فرهنگی درآمدزا شده و بستر توسعه سرمایه گذاری در این بخش فراهم شود ضروری است تا دیگر نیازی به بودجه فرهنگی نباشد و اقتصاد فرهنگ و هنر پاسخگوی نیازها شود.