به گزارش روز پنجشنبه گروه فرهنگی ایرنا از دانشگاه سوره رامتین شهبازی در نشست تخصصی نقد در ادبیات نمایشی و نمایش رادیویی گفت: قدرت رادیو با تلویزیون برابری می‌کند و از رادیو می‌توان ساعت‌ها استفاده کرد که این امر بسیار مهم است. ما با صدا الفت دیرینه داریم و در رادیو نیز گویی به گوینده حس نزدیکی داریم. از این طریق می‌توان فهمید که رادیو هنوز جایگاه خود را از دست نداده است.
وی به ادبیات نمایشی اشاره کرد و افزود: ادبیات نمایشی در ایران ابتدا در قالب اجرا و پس از آن در مقوله کتاب بود. البته در بستر رادیو نیز بروز و ظهور پیدا کرد که این مورد، مغفول باقی مانده است. در صورتی که رادیو بیشترین جایگاه را در تولید متن دارد. این تا حدی است که برخی نمایشنامه‌ها که هیچ‌گاه منتشر نشده بودند در آرشیو رادیو نمایش وجود داشته است.
شهبازی ادامه دادد: صحیح به نظر می‌رسد که پس از نمایش رادیویی، نقدی بر آن نیز پخش شود. این امر برای شنونده جذاب‌تر است. افسوس که هیچ مجله‌ای درباره نقد در اجرا و نمایش رادیویی وجود نداشته و این متن باید در رسانه به زبان هنری ترجمه شود.
وی اظهار داشت: رادیو رسانه‌ای است که می‌تواند ادای صحیح واژگان را آموزش دهد و در اجرای رادیویی قدرت متون بیشتر نشان داده می‌شود. همچنین، واژه‌هایی باید وجود داشته باشند که به تخیل قدرت بدهند و مخاطب را وارد بازی‌های زبانی کنند. جنس واژه گزینی متفاوت و البته مهم است. دیالوگ‌ها، نحوه اجرای بازیگری و هدف از خوانش متن نمایش، ترجمه صحیح کلمات برای مدیوم رادیو را تقویت می‌کند. برای اطلاع از واژگان ناب و متفاوت نوعی تمرین مانند رونویسی از نمایشنامه‌های معروف وجود دارد.
شهبازی درباره نقد نمایش رادیویی گفت: متأسفانه در ایران در حوزه نقد نمایش رادیویی؛ دانش جدی و به‌روزی وجود ندارد و هنوز دقیق مشخص نشده است که نقد در نمایش رادیویی باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد.
اخلاق می‌تواند برای اثر هنری راهگشا باشد
امین رهبر مدیر دفتر نمایش اداره کل هنرهای نمایشی گفت: مفهوم بنیادینی که از دوران کهن ذهن بشر را به درگیر خود کرده، این است که انسان چگونه اخلاق‌گرا می‌شود. ایرانیان کهن با وجود آن‌که به فلسفه اشراف داشتند؛ آن را کنار گذاشتند و هنر را انتخاب کردند. همواره هنر نمایش یک ابزار برای ترغیب و تشویق جامعه جهت مقابله با رذایل اخلاقی بوده است.
وی با ذکر این نکته که اخلاق در هنر ذیل دو دسته قرار گرفته است، گفت: هنر باید در چهارچوب اخلاقی و در بعد فردی و جامعه تکمیل‌کننده باشد. هنر نمایش آیینه تمام نمای جامعه است و باید از این ابزار قدرتمند درام سود جست و مسائل اخلاقی را در بعد هنر به کار گرفت.
رهبر در ادامه، با توجه به این موضوع که اخلاق و رعایت اخلاق در نمایش چه سودی دارد گفت: اخلاق به عنوان حکمت عملی در عمل ما تأثیر می‌گذارد و برای زیست ما کمک کننده است. همچنین، از نظر فلاسفه یونان اخلاق طریقه رسیدن به رستگاری بوده است.
وی افزود: آنها معتقد به کارکردگرایی هنر بودند و می‌گفتند هنر باید سودمند باشد و به جنبه‌های اخلاقی هنر توجه بیشتری داشتند.
وی اضافه کرد: اخلاق و آموزه‌های اخلاقی می‌تواند برای اثر هنری راهگشا باشد و در جهت تربیت جامعه و فرد قرار بگیرد و همچنین بعدی برای رسیدن به رستگاری باشد.
رهبر اضافه کرد: ما باید فلسفه اخلاق را بشناسیم و در این زمینه گزاره‌هایی وجود دارد که جهان شمول است. فلسفه اخلاق به غیر از تربیت جامعه و تربیت نفس، یک هویت ملی به اثر هنری می‌بخشد.
این هنرمند تأکید کرد: باید فرهنگ، تمدن، سنت و حکمت ایرانی- اسلامی را به خوبی بشناسیم و یک چهارچوب هنری ساخته و این آموزه‌ها را در آثار هنری خود به کار بگیریم. در حکمت ایرانی یک نوع شاعرانگی و نگاه انتزاعی وجود دارد. هر هنری در جامعه ایرانی یک جنبه تعلیمی یا شناختی داشته و یک دور هرمنوتیک میان اخلاق به هنر و هنر به اخلاق وجود دارد.
وی با اشاره به فرم و محتوا گفت: فرم و محتوا بر اساس شناخت حکمت و سنت ایران اسلامی است. وجود خرد در هنر یعنی ایرانیان هنر را با خرد پیش بردند. هنگامی که از اهمیت سخن صحبت می‌کنیم؛ یک رنگ جانبدارانه به سخن می‌بخشیم و سخن به خودی خود یک بار معنایی دارد. لازم به ذکر است که نکته پنهانی در سخن وجود دارد که باید آن را کشف کنیم. سخن به دلیل این‌که حاوی یک پیام و عاملی برای رستگاری است، حاوی خرد نیز هست. همچنین، برای این امر باید حکمت و سنت خود را بشناسیم تا سخن خردمند پدیدار شود. سخن حاوی خرد و راهگشا برای رسیدن به سعادت بوده و معیاری سنجشی و اندرزگونه دارد. بعلاوه، سخن باید موجز و چکیده باشد که در این قسمت به فرم هنری نیز خواهیم رسید.
رهبر اضافه کرد: ایرانیان شنیدن پند و اندرز را راهگشای خود می‌دانستند و از سخن به عنوان گوهر یاد می‌کردند. همچنین، ارج نهادن به خرد در جامعه ایرانی یک اصل بوده و نوعی هویت به اثر هنری می‌بخشد. در تفکر ایرانی ابتدا باید خرد را پیدا کنیم تا به عبودیت برسیم. در آثار سعدی فضایل اخلاقی به اوج خود می‌رسد و شاهنامه نیز سرشار از سخنان حکمت آمیز و اخلاقی بوده که با خردمندی تمام نگارش شده و به نوعی از هویت‌بخشی منجر می‌شود.
متن‌های ایوب آقاخانی مرا به هیجان می‌آورد
بهرام ابراهیمی بازیگر سینما گفت: یک بازیگر باید بازیگر همه انواع باشد و البته شخص باید مِدیوم خود را بشناسد. اگر نمایش خوب رادیویی با تنظیمات دقیق رادیویی وجود داشته باشد؛ بازیگری کار ساده‌ای خواهد بود. همچنین، ارتباط متن با بازیگر بسیار قابل اهمیت است. بازیگری رادیو به شدت تخیل برانگیز است و ارتباط میان بازیگر و افکتور که اصوات بیرون از شخص را طراحی می‌کند و باید با افکتور همراهی و همخوانی داشته باشد نیز مهم بوده و نیاز به توجه دارد.
وی در این باره بیان کرد: درک دقیق تمام گروه رادیویی از موسیقی بسیار اهمیت دارد. همچنین، باید توجه نمود که در نمایش رادیویی فرصت تمرین وجود ندارد و البته توجه به پارتنر نیز مهم است. آن چه در این جا بسیار حائز اهمیت است این است که باید صدای بازیگر مقابل را درک کرده و طبق نت آن آغاز کنید. علاوه بر آن، نظم در نمایش رادیویی بسیار مهم و تعیین کننده است.
ابراهیمی گفت: اگر به سلیقه خود اشاره کنم باید بگویم متنی برای من اشتیاق برانگیز است که کم‌ترین ایراد را داشته باشد و اجازه بدهد بضاعت خود را نشان دهم. متن‌های ایوب آقاخانی برای من بسیار قابل اهمیت بوده و مرا به هیجان می‌آورد. اگر گنجینه اطلاعات کلام، کامل و بدون نقص باشد؛ شخصیت پردازی صحیح‌تر بوده و ما می‌توانیم بهتر کار کنیم.
وی درباره تعامل میان نویسنده و بازیگر نمایش رادیویی گفت: باید نویسنده و بازیگر در کنار یکدیگر حضور داشته و با هم متن را دورخوانی کنند. همچنین، وجود منتقد به بهتر شدن کار کمک خواهد کرد. آن چه اهمیت دارد این است که هر دو طرف یعنی نویسنده و گروه اجرایی باید به یک هدف واحد برسند.
این بازیگر سینما ادامه داد: پرسپکتیو صدا یعنی میزان فاصله با سوژه اصلی یا بالعکس که به عبارتی حجم صدا را شامل می‌شود. این که در فضای داخلی هستیم یا در فضای خارجی؛ به پرسپکتیو صدا مربوط می‌شود.
ابراهیمی به شرح چگونگی پیاده‌سازی نماهای رادیویی در متن پرداخت و گفت: در این امر باید سوژه از لحاظ قرارگیری در مکان مورد توجه قرار گیرد و به میزان دوری و نزدیکی صدا اهمیت داده شود. برای پیشرفت در این حوزه، کتاب‌های خوب بخوانید، موسیقی خوب گوش دهید و فیلم‌های خوب بینید. در کتاب‌های صوتی شخصیت‌ها را احیا کرده و سپس اجرا می‌کنم و از این توانایی تکنیکی برای بهتر شنیده شدن کتاب استفاده می‌کنم.
سردبیر در حوزه نمایشگری باید جامع الاطراف باشد
ایوب آقاخانی نمایشنامه‌نویس و کارگردان سینما گفت: در نمایشگری می‌توان از رادیو بهره برد و مسئله مهمی وجود دارد که می‌توان در حوزه نقد در نمایش رادیویی وارد شد. در واقع ادیتور به کسی گفته می‌شود که مجموعه ملاحظاتی را بر عهده دارد. باید ناظر جهت دهنده وجود داشته باشد و یک نوع هماهنگی میان شاخه‌های مختلف فعالیت در رادیو شکل بگیرد.
وی اضافه کرد: سردبیر در نمایش رادیویی از نویسنده متن گرفته، به این معنا که به نویسنده سفارش متن می‌دهد و نویسنده متن را می‌نویسد. در این میان، سردبیر وظیفه دارد چندین شاخصه را برای خروجی متن نمایش در نظر بگیرد که شامل تأمین اهداف رسانه، تأمین نیازهای مخاطب، توجه به جنبه تعلیمی و آموزشی است.
این کارگردان تئاتر درمورد جایگاه سردبیر گفت: در جهان، رأس هرم خلاقه نمایش رادیویی تهیه کننده است. تهیه کننده نمی‌تواند تمام فعالیت ها را مدیریت کند. به نحوی که اگر دانش آن را داشته باشد، مهارت آن را ندارد. سردبیر باید ناگزیر اطلاعات و دانشی بیشتر از شاخه‌های دیگر داشته باشد. همچنین، ما در نمایش رادیویی کشورمان بخشی از امور نظارتی را حمل می‌کنیم. بنابراین، سردبیر ناخواسته در شرح وظایف خود حمل می‌کند و سردبیر باید در حوزه نمایشگری جامع‌الاطراف باشد.
وی افزود: در سازمان‌ها و نهادهای مربوطه لازم است سردبیر تربیت شود و پرورش سردبیر به دانش‌ورزی، دانش‌پژوهی و دانش‌اندوزی معطوف است. مدت زمان مناسب و تعداد جلسات تعامل یک سردبیر و نویسنده به بیان نافذ سردبیر و میزان فهم و دریافت ذهنی شخص نویسنده بستگی دارد.
نشست های تخصصی با عنوان اخلاق در ادبیات نمایشی و نمایش رادیویی از سلسله نشست‌های تحلیل ساختار، محتوا و جایگاه ادبیات نمایشی در رادیو با همکاری اداره کل هنرهای نمایشی رادیو و رادیو نمایش به صورت مجازی در دانشگاه سوره برگزار شد.