بیماریهای عضلانی اسکلتی یکی از عمده ترین مشکلات سلامتی در دنیا هستند، در این گروه از بیماریها بر اساس شیوع بیماری و بار ناشی از آن، بیماریهای پوکی استخوان، کمردرد، استئوآرتروز و بیماری های دیسترفی عضلانی بیشتر مطرح هستند.
ایران در شیوع شکایات روماتیسمی بالاترین رقم در منطقه آسیا را دارد بطوریکه حدود ۷۰ درصد زنان و ۵۰ درصد مردان بالای ۵۰ سال نیز به نوعی دچار استئوپروز یا استئوپنی هستند، استئوپروز بیماری است که با افزایش توسعه اقتصادی بروز می کند در حالی که عوارض آن منجر به کاهش توسعه اقتصادی کشورها می شود.
بر اساس آمارهای اعلام شده از هر سه زن یک نفر و از هر پنج مرد یک نفر در دنیا شکستگی ناشی از پوکی استخوان را در طول زندگی تجربه می کنند، استئوپروز به نسبت دیابت، سکته قلبی و سرطان سینه، بیشتر منجر به بستری شدن در زنان بالای ۴۵ سال می‌شود.
خطر شکستگی استخوان در مردان بالای ۴۵ سال به دلیل پوکی استخوان ۲۷ درصد بیشتر از خطر ابتلا به سرطان پروستات است و در این میان سازمان بهداشت جهانی تخمین می زند که در سال ۲۰۵۰ حدود ۵۳۰ میلیون نفر از جمعیت آسیا در سنین بالای ۶۵ سال خواهند بود که باتوجه به افزایش امید به زندگی و عوامل خطری مثل تغییرات الگوی تغذیه، کمبود ویتامین دی و کلسیم و کم تحرکی، استئوپروز به یکی از مهمترین مشکلات بهداشتی در این قاره تبدیل خواهد شد.
مدیر گروه پیشگیری و مبارزه با بیماریهای غیرواگیر دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی استان زنجان در این خصوص با اشاره به اینکه در طرح پژوهشی بررسی وضعیت ریز مغذی های ایران(مطالعه پورا) سال ۱۳۹۱ نتایجی حاصل شد، افزود: شیوع کمبود ویتامین دی در زنان باردار پنج ماهه و بالاتر در کشور ۸۳ درصد و این میزان در استان ۸۵ درصد بوده است.
دکتر علی صیدی افزود: شیوع کمبود ویتامین دی در میانسالان کشور ۶۱ درصد و این رقم و در استان زنجان ۴۴.۷ درصد همچنین شیوع کمبود این ویتامین در نوجوانان کشور نیز ۷۶.۳ درصد و در استان ۶۲.۷ درصد بوده است.
این مسوول ادامه داد:علاوه بر مرگ و میر ناشی از بیماری به دلیل شکستگی های مکرر، هزینه های درمانی آن نیز بسیار قابل توجه بوده و شکستگی های ناشی از پوکی استخوان بارمالی سنگینی به جامعه تحمیل می کند.
به گفته صیدی، در این بین بیشترین مقدار هزینه ها به اصلاح و بهبود شکستگی ها، مربوط به شکستگی ران بوده که ۷۲ درصد هزینه های ناشی از شکستگی ها را بخود اختصاص می دهند و بعد از آن، شکستگی های استخوان لگن حدود ۱۴ درصد را شامل می شود.
وی اظهار داشت: زمین خوردن های اتفاقی نیز شایع بوده بطوری که سالانه ۳۰ درصد از بزرگسالان ۶۵ سال به بالا، زمین می خورند که ۱۰ تا ۱۵ درصد از آنها دچار آسیب می شوند، در صورتی که فردی که مبتلا به پوکی استخوان شده، پیشگیری از زمین خوردن وی بسیار مهم است زیرا استخوان ها، شکننده بوده و می توانند به راحتی و با یک لیز خوردن جزئی شکسته شوند بر این مبنا نباید اجازه داد استخوانهای شکسته، فرد را تهدید و از همین حالا، برای کاهش خطر زمین خوردن اقدام کند.
مدیر گروه پیشگیری و مبارزه با بیماریهای غیرواگیر دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی استان زنجان ادامه داد: روز جهانی پوکی استخوان روز جهانی پوکی استخوان مصادف با ۲۸ مهر ماه فرصتی برای تلاش همه جانبه جهت افزایش آگاهی عموم مردم در زمینه این بیماری، عوارض و نحوه پیشگیری از ابتلا آن و همچنین جلب مشارکت سایر ارگانها در هم افزایی اقدامات مشترک در زمینه پیشگیری از بیماری پوکی استخوان است.
پوکی استخوان نامرئی، شایع ترین بیماری در جهان
وی با اشاره به تعریف پوکی استخوان اضافه کرد: پوکی استخوان بیماری منتشر استخوانی است که در نتیجه تغییرات متابلیکی استخوان در گذر زمان ایجاد شده وشایع ترین بیماری استخوانی در تمام جهان است و بعلت دارا بودن عوارض مانند شکستگی از اهمیت زیادی برخوردار است.
این مسوول با بیان اینکه پوکی اسـتخوان نامریی است، یعنی تا زمانی که یک اسـتخوان نشکند، علائمی از خود بروز نمی دهد، گفت: در فرد مبتلا به این بیماری، یک سقوط ساده از ارتفاع کم، یک چرخش ناگهانی، خم و راست شدن سریع یا حتی افتادن در یک چاله کوچک می تواند موجب شکسـتگی استخوان شود و در این میان بیشترین شکسـتگی مربوط به پوکی اسـتخوان در ناحیه های لگن، سـتون مهره‌ها، مچ یا قسمت بالای بازو رخ می دهد.
صیدی افزود: البته گاهی شکستگی یک اسـتخوان می تواند در ادامه به شکستن سایر اسـتخوان ها نیز منجر شود، بنابراین لازم است در اسـرع وقت نسـبت به تشـخیص و درمان این بیماری اقدام شـود.
وی با اشاره به اینکه با انجام اقداماتی می توان از بیماری پوکی استخوان پیشگیری کرد، اظهار داشت: شیوه زندگی و تغذیه خوب برای داشتن استخوان های سالم، لازم و حیاتی بوده که از جمله فاکتورهای مؤثر می توان به کلسیم اشاره کرد که گنجاندن آن در رژیم غذایی در تمام سنین لازم است، امادر دوران نوزادی، کودکی و جوانی به دلیل سرعت بالای رشد استخوان ها، نیاز به این ماده بیشتر است و در دوران میانسالی و سالمندی دریافت کلسیم اهمیت دارد، چون از برداشت ذخیره آن از استخوان ها جلوگیری می شود.
مدیر گروه پیشگیری و مبارزه با بیماریهای غیرواگیر دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی استان زنجان ادامه داد: مصرف ویتامین دی، نیز اهمیت دارد چرا که موجب جذب کلسیم از روده و بازجذب مجدد آن توسط کلیه ها می شود و در این میان عدم استعمال سیگار و الکل به ویژه سیگار باعث اختلال در رشد سلولهای سازنده استخوان می شود و الکل نیز باعث دفع کلسیم از بدن می شود.
این مسوول یکی دیگر از راه‌های پیشگیری از پوکی استخوان را ورزش بیان کرد و گفت: ورزش سبب افزایش ذخیره سازی توده استخوانی می شود که این مساله خود می تواند سرعت از دست رفتن توده استخوانی را کم کند، آن را به تأخیر اندازد و یا از آن پیشگیری کند.
واقعیت هایی که در ارتباط با پوکی استخوان و مردان بدانیم
صیدی با اشاره به اینکه این بیماری تنها مختص زنان نیست و مردان نیز دچار شکستگی لگنی، ۲ برابر زنان دچار موربیدیتی می شوند، افزود: مردان از شکستگی های استئوپروتیک بیش از سرطان پروستات رنج می برند و از طرفی یک سوم شکستگی های لگنی در جهان در مردان رخ می دهد.
وی پنچ پنج مرحله اساسی برای حفظ استخوان های سالم را ورزش های منظم، تغذیه سالم، دوری ازعادت های منفی شیوه زندگی، ارزیابی عوامل خطر برای این بیماری و در صورت ابتلا درمان آن عنوان کرد و گفت: چند نکته مهم اینکهوقتی پوکی استخوان بر روی ستون فقرات تاثیر بگذارد، اغلب منجر بـه درد، کاهش وزن و ایجاد قوز در پشت می شود که درد و رنج ناشی از شکسـتگی ها می تواند زندگی شما را تحت تاثیر قرار دهد.
این مسوول ادامه داد: وابستگی به افراد مراقب، کاهش فعالیتهای روزمره و در نهایت افسردگی، شایعترین این تاثیرات هسـتند، ناتوانی حاصل از پوکی استخوان همانند یا بیشتر از ناتوانی ناشی از بسیاری از بیماری ها بوده و در افرادی که هنوز شـاغل هسـتند، شکسـتگی موجب ازدست رفتن تعداد زیادی از روزهای کاری می شود و بخصوص در برخی از حرفه ها، در ادامه کار اختلال ایجاد می کند.
وی خاطرنشان کرد:سه درصد از بیمارانی که مبتلا به شکسـتگی لگن ناشی از پوکی اسـتخوان میشـوند، طی یکسال بعد از آن به طور کامل وابسته شده یا در خانه های سالمندان مقیم میشوند و ۲۰ تا ۲۴ درصد از این افراد در همان سال فوت می‌کنند که ایجاد یک شکسـتگی در افراد مبتلا به پوکی استخوان میتواند بـه صـورت پی در پی (دومینـووار) بـه ایجـاد شکستگی های متعدد بعدی منجر شود.
پوکی استخوان در مراحل پیشرفته تر نمایان می شود
کارشناس مسوول پیشگیری و مبارزه با بیماریهای مرکز بهداشت شهرستان زنجان نیز با بیان اینکه فرد ممکن است بدون آن که خود متوجه شود به پوکی استخوان مبتلا شده باشد، ادامه داد: در واقع به همین علت است که پوکی استخوان بیماری خاموش نامیده می‌شود.
صفا انصاری افزود: متاسفانه علائم بالینی در مراحل اولیه بیماری پوکی استخوان وجود ندارد، اما در مراحل پیشرفته از روی عوارض می‌توان به وجود این بیماری پی برد.
به گفته وی، عوارض پوکی استخوان عبارتند از شکستگی خود به خودی با کمترین ضربه بر استخوان‌ها بخصوص در نواحی ران و لگن، کمر و ستون مهره‌ها که غالبا این اولین علامت است.
انصاری افزود: بر این مبنا شکستگـی‌هـای حاصـل از بیماری پوکی استخوان، به طور عمده در نواحی گردن، استخوان ران، مهره‌های ستون فقرات و استخوانهای مچ دست رخ می‌دهد، حتی گاهی شکستگی‌های خود به خودی مهره‌ها، گردن و استخوان ران نیز دیده شده است.
وی با بیان اینکه وقتی بیماری خیلی شدید باشد، فشارهای خفیفی مثل خم شدن به جلو، عطسه یا سرفه کردن نیز میتواند باعث شکستگی مهره شود اضافه کرد: از عوارض دیگر این بیماری تغییر شکل ستون فقرات است که موجب انحنای پشت یا قوز درآوردن می‌شود.
این کارشناس خاطر نشان کرد: کوتاه شدن قد نیز میتواند عارضه‌ای از این بیماری تلقی شود حتی بعضی محققان عقیده دارند افتادن دندان‌ها در سال‌های بالا نیز ناشی از همین پوکی استخوان است.
پیشگیری راه حل اساسی عدم ابتلا به پوکی استخوان
کارشناس مسوول پیشگیری و مبارزه با بیماریهای مرکز بهداشت شهرستان زنجان ادامه داد: پوکی استخوان به دلایل مختلف در افراد ایجاد می‌شود از جمله این عوامل افزایش سن فرد است که احتمال بروز پوکی استخوان را در افراد افزایش می‌دهد، در واقع بعد از ۳۰ سالگی به ازای هر ۱۰ سال بتدریج علائم کاهش توده استخوانی افزایش می‌یابد.
وی، جنس، یائسگی، سابقه فامیلی، وزن و اندازه استخوان، بیماریها، مصرف داروها، عدم تحرک، سیگار کشیدن و کمبود کلسیم و ویتامین در موادغذایی از دیگر دلایل ابتلا به پوکی استخوان ذکر کرد.
این کارشناس اضافه کرد: علاوه بر این موارد، پوکی استخوان به طور ثانویه در افرادی که اختلالات هورمونی و متابولیسمی مانند بیمـاری‌هـای مزمـن کبـد و کلیـه، دیابـت نـوع یک و اختلال رشد و هورمون‌های جنسی دارند بیشتر دیده می‌شود، همچنین از عوارض مصرف طولانی مدت داروهای حاوی کورتون نیز بروز پوکی استخوان است.
انصاری با اشاره به اینکه هم اکنون بهترین روش برای تشخیص پوکی استخوان، سنجش تراکم استخوان یا دانسیتومتری است، افزود: امروزه برای سنجش تراکم استخوان دستگاه‌های جدیدی ساخته شده‌اند که می‌توانند با دقت نسبتا زیادی تراکم استخوانی و نسبت آن با استخوان سالم و سن مناسب را اندازه‌گیری کنند.
وی بیان کرد: آزمایش سنجش تراکم استخوانی بدون درد است و تنها چند دقیقه طول می‌کشد، همچنین احتیاج به آمادگی قبلی ندارد و برای انجام آن دارویی مصرف نمی‌شود، این سنجش پزشک را قادر می‌سازد تا استحکام استخوان را بسنجد و شدت پوکی استخوان را مشخص کند.
این مسوول خاطر نشان کرد:پوکی استخوان قابل پیشگیری و درمان است، اما از آنجا که معمولا تا زمان شکستگی، علامت هشدار دهنده‌ای ندارد، در تعداد کمی از افراد در زمان مناسب تشخیص داده شده و درمان می‌شود، از این رو پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان موثر پوکی استخوان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
به گزارش ایرنا، با فرارسیدن ۲۰ اکتبر مصادف با ۲۸ مهر و اهمیت آموزش و ارتقاء سطح آگاهی عمومی درخصوص این بیماری، کمپین پوکی استخوان با شعار "برای سلامت استخوانهای خود اقدام کنید" از ۲۸ مهر تا ۶ آبان ۱۴۰۰ در کشور در حال برگزاری است.