ارزهای دیجیتال به رغم آن که یک پدیده نوظهور به نظر می‌رسند؛ اما به سرعت توانسته‌اند فضای تراکنش‌های مالی را متاثر از خود کنند. ویژگی اصلی ارزهای دیجیتال، غیرملی بودن و عدم وابستگی به پول‌های ملی است. بدین ترتیب بانک‌های مرکزی کشورها قادر نیستند تراکنش‌های ارزهای دیجیتال را کنترل کنند و بر معاملاتی که با این ارزها صورت می‌گیرد، نظارتی ندارند. در نتیجه بسیاری از کشورها در صدد هستند که با ایجاد «ارزهای دیجیتال ملی» شرایط را تغییر دهند. پرسش اصلی آن است که ارز دیجیتال ملی چیست و آیا ایجاد چنین ارزی ممکن است؟
پدیده‌ای که اقتصاد های ملی را دگرگون می‌کند
«پویا بهمنی» کارشناس ارزهای دیجیتال به پژوهشگر ایرنا گفت: «ارز دیجیتال ملی یا به اصطلاح ارز دیجیتال بانک مرکزی، مفهومی نسبتا جدید در دنیای ارزهای دیجیتال است که اخیرا از سوی بانک های مرکزی بسیاری از کشورها مورد توجه قرار گرفته است و حتی چند کشور به اجرای آزمایشی تولید آن دست زده‌اند. ارز دیجیتال ملی در حقیقت شکل دیجیتال پول رایج کشورها است که برای ایجاد آن، بانک‌های مرکزی به جای چاپ اسکناس کاغذی و ضرب سکه، به انتشار توکن‌های دیجیتال دست می‌زنند. ارزهای دیجیتال ملی به آسانی به ارزهای رایج دیگر تبدیل می‌شوند و ارزش آنها هم‌ردیف ارزش ارز پول ملی کشور منتشر کننده خواهد بود».باید پذیرفت که ارز دیجیتال ملی در جهت رفع دغدغه های امنیتی و نظارتی دولت‌ها نیز حرکت می‌کند.
نکته جالب توجه هم ردیف بودن ارزش پول ملی کشور با ارز دیجیتال ملی همان کشور است و مساله فوق این پرسش را مطرح می‌کند که به این ترتیب چه نیازی به تولید یک ارز دیجیتال ملی است؟ بهمنی در پاسخ به این سوال گفت: «ابتدا باید گفت که چه نیازی موجب شد تا ایده ارز دیجیتال ملی شکل بگیرد. علت اصلی شکل‌گیری این ایده، عدم تمایل به استفاده از ارزهای دیجیتال رایج در تراکنش‌های روزمره برای خرید کالاها و خدمات به دلیل نوسانات شدید قیمتی آنها در مقابل پول‌های ملی است. در واقع ارز دیجیتال ملی ابزاری است که میتواند دنیای رمز ارزها را خیلی بهتر و موثرتر به زندگی مالی و اقتصادی خانوارها و بنگاه‌ها گره بزند و همه گروه های فعال اقتصادی را از مزیت‌های دنیای رمزارزها بهره‌مند سازد. البته در کنار علت ذکر شده باید پذیرفت که ارز دیجیتال ملی در جهت رفع دغدغه های امنیتی و نظارتی دولت ها نیز حرکت می‌کند و بسیاری از فعالان این حوزه علت ایجاد این نوع از ارزهای دیجیتال را همین موضوع تلقی می‌کنند. با ایجاد این نوع از پول، دولت‌ها توان کنترل و نظارت بر تراکنش های کلان مالی دنیای رمزارزها را خواهند داشت که این واقیعت تا حدی با هدف اولیه رمز ارزها که همان تمرکززدایی و عدم وجود نظارت متمرکز نهادهای حاکمیتی در تبادلات مالی است، در تضاد است».
ارزی برای نبرد با تحریم ها
پرسش مهم دیگر درباره ارزهای دیجتال ملی، انواع و شکل‌ها و صورت‌های مختلف آن است. بایستی دید که ارزهای دیجیتال ملی به چه شکل‌های قابل تولید، خرید و فروش و نقل و انتقال هستند. بهمنی در ارتباط با این پرسش، توضیح داد: «ارزهای دیجیتال ملی به دو صورت عمده فروشی و خرده فروشی از سوی بانک مرکزی ارائه می‌شوند. در مدل عمده فروشی از رتبه‌بندی موجود موسسات بانکی و مالی برای انجام تراکنش‌ها استفاده می‌شود. یکی از کاربردهای این نوع، پرداخت‌های بین بانکی است که ارز دیجیتال ملی میتواند تا حد بسیار زیادی ریسک عدم انجام تعهدات طرف مقابل را کاهش دهد. مدل خرده فروشی نقل و انتقالات بین بانکی را ارتقا می‌دهد و ریسک واسطه گری و نقدشوندگی سیستم بانکی را از بین می‌برد. این مدل به دو شکل در دسترس خواهد بود: حالت اول شامل ارزهایی است که از طریق یک کیف پول دیجیتالی مستعار به گیرنده منتقل می‌شود ولی حالت دوم شبیه دسترسی است که توسط حساب بانکی ارائه می‌شود که در آن یک واسطه مسوول تایید هویت گیرنده و نظارت بر فعالیت‌های غیرقانونی و پرداخت بین حساب‌ها خواهد بود».
یکی از ویژگی‌های استفاده از رمزارزهای ملی، هزینه تراکنش بسیار پایین‌تر و سرعت انتقال بسیار بالاتر است.اما مزایای ارزهای دیجیتال ملی چیست و تولید چنین ارزی، چه فرصت‌هایی را در اختیار یک بانک مرکزی خواهد گذاشت؟ این کارشناس ارزهای دیجیتال در ادامه و در ارتباط با مزایای ارزهای دیجیتال ملی افزود: «ارزهای دیجیتال ملی مزایا و قابلیت‌های زیادی را برای سیستم پرداخت و شبکه پولی کشورها فراهم می‌آورند. آن ها به دولت ها برای تبیین راحت تر سیاست های پولی از طریق مدل عمده فروشی برای اتوماسیون فرآیندها در شبکه بین بانکی و مدل خرده‌فروشی برای ارتباط مستقیم مصرف‌کنندگان با بانک‌های مرکزی کمک خواهند کرد و همچنین موجب بهینه سازی فرآیند محاسبه و جمع‌آوری مالیات نیز خواهند شد. از منظر کاهش ریسک در تراکنش‌ها، استفاده از این نوع ارز موجب کاهش ریسک نقدینگی واسطه‌های بانکی خواهد شد. از لحاظ دسترسی نیز این سیستم پولی بسیار فراگیرتر و در دسترس‌تر خواهد بود و افراد محروم از خدمات بانکی سنتی بخصوص در کشورهای فقیر، می‌توانند بدون نیاز به زیرساخت‌های گرانقیمت مورد نیاز سیستم بانکی سنتی، به طور مستقیم به بانک‌های مرکزی متصل شوند. از دیگر مزایای این سیستم هزینه تراکنش بسیار پایین‌تر و سرعت انتقال بسیار بالاتر در قیاس با نظام بانکی پیشین است. بنابراین به طور کلی هر شهروند چه در کشورهای درحال توسعه و چه در کشورهای توسعه یافته با استفاده از این سیستم می‌توانند دامنه و کیفیت خدمات مالی دریافتی خود را به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش دهد».
ارزهای دیجیتال ملی و نقص هایی که وجود دارند
به رغم مزایایی که گفته شد، ارزهای دیجیتال ملی معایبی نیز دارند که این معایب میتواند پرسش‌های فراوانی را با خود به همراه داشته باشد. بهمنی در ارتباط با این معایب، یادآور شد: «استفاده از این ارزها دارای معایبی است که نمی‌توان به سادگی از کنار آنها گذشت. مهمترین مساله بحث تمرکز و وجود دولت به عنوان نهاد ناظر حاکمیتی در این سیستم است که قابلیت نظارت، کنترل، ایجاد لیست سیاه از آدرس های شبکه و حتی برگرداندن تراکنش ها را به طور کامل دارد و از این روی بسیار شبیه سیستم بانکی سنتی عمل می‌کند».
وی در ادامه گفت: «البته این ویژگی‌ها را نمی‌توان به طور مطلق از معایب این شبکه دانست؛ زیرا افراد حقیقی و نهادهای حقوقی بسیاری هستند که تمایل دارند هم از امنیت شبکه بانکی سنتی بهره ببرند و هم از مزایای شبکه بلاکچین منتفع شوند و این ایده شاید پاسخی به نیاز این دسته از افراد باشد. چیزی که در این بین قطعی است، آن است که استفاده کنندگان این شبکه قطعا بخشی از حریم خصوصی مالی خود را برخلاف ارزهای دیجیتال غیرملی، از دست خواهند داد. مباحث قانون‌گذاری و حقوقی مرتبط با این نوع از ارزها به خصوص در خصوص تراکنش‌های مابین کشورها نیز همچنان با ابهامات زیادی همراه هست که میتواند مناقشات سیاسی و اجتماعی در سطح بین‌المللی به همراه داشته باشد».
مسیری که تازه آغاز شده است
با وجود معایب و مزایایی که برشمرده شد، به نظر می‌رسد بحث ارزهای دیجتال ملی تازه در آغاز راه است و بسیاری از کشورها علاقمند هستند که این مسیر را بپیمایند. بهمنی در ارتباط با برنامه کشور ها برای تولید ارز ملی اینطور توضیح داد: «تاکنون بیش از ۸۰ کشور به حوزه ارز دیجیتال ملی ورود کرده اند که در صدر آنها کشور چین قرار دارد. این کشور از سال ۲۰۱۴ برنامه جامعی را برای ارائه یوان دیجیتال تدوین کرده است. بعد از آن بانک های مرکزی کشورهایی مانند روسیه، سوئد، انگلیس، کانادا، اروگوئه، تایلند و سنگاپور هم پروژه‌هایی برای انتشار ارزهای دیجیتال خود راه‌اندازی کرده اند.»
این کارشناس بازار سرمایه در تحلیل امکان تولید ارز ملی در ایران نیز گفت: «در ماه‌های اخیر مسوولان بانک مرکزی خبر از انتشار ارز دیجیتال ملی داده‌اند که با توجه شرایط سیاسی و اقتصادی کشور به نظر می‌رسد این تصمیم میتواند مزیت هایی علاوه بر مزایای ذکر شده برای کشور داشته باشد. در واقع اگر قابلیت ایجاد رمزارز ملی وجود داشته باشد می‌توان در قراردادهای دوجانبه با کشورهای همسایه از این ابزار استفاده کرد؛ این ارزها نیازی به سوئیفت و حتی بلاکچین جهانی ندارند.»
وی افزود: «به بیان دیگر بلاکچین یک بستر و شبکه جهانی است که مانند سوئیفت و مخابرات می‌توان از آن استفاده کرد. ایجاد ارز دیجیتال ملی اولین گام از حرکت نظام بانکداری کشور به سمت فناوری بلاک چین است که از این منظر این موضوع میتواند برای آینده بانکداری ایران آورده فراوانی داشته باشد. از مزایای دیگر این نوع ارز برای اقتصاد کشور می‌توان به کاهش استفاده از پول کاغذی، قابلیت جذب سرمایه‌گذاری و مدیریت نقدینگی جاری در اقتصاد اشاره کرد. کاربرد ارز دیجیتال ملی ایران در فاز اول به عنوان توکن و ابزار پرداخت برای تبادلات بین بانکی و در فاز دوم پرداخت‌های خرد بین افراد جامعه است. همچنین از دیگر ویژگی‌های این ارز دیجیتال، توسعه راهکار ثبت و تایید هویت بر بستر بلاک چین (Know Your Customer) است؛ به صورتی که در یک شبکه همگن در سایر بانک ها هم قابل استفاده است».