به گزارش ایرنا، کارشناسان و مدیران میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجانشرقی از مدت ها قبل شرایط و مقدمات این امر مهم ملی و بین المللی را در دستور کار خود قرار داده اند تا در صورت ثبت نهایی این آثار بسیار مهم تاریخی که هویت ملی آذربایجان و ایرانیان نیز به شمار می رود، در کنار بازار جهانی مسقف تبریز به مجموعه های تاریخی جهانی کشور و آذربایجان شرقی افزوده شود.
کاروانسراهای یام شهرستان مرند، خواجه نظر شهرستان جلفا، جمال‌آباد شهرستان میانه و گویجه بئل اهر نامزد ثبت جهانی در فهرست یونسکو هستند که در قالب پرونده مشترک کاروانسراهای ایران به سازمان ملل متحد ارسال شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی از قرارگیری پرونده چهار کاروانسرای این استان برای ثبت در فهرست آثار جهانی یونسکو به عنوان برگ زرین و مهم حوزه میراث فرهنگی این خطه نام برد و گفت: تعداد ۵۶ کاروانسرای ایران در فهرست یونسکو نامزد ثبت جهانی هستند که از این تعداد ۴ کاروانسرا در آذربایجان شرقی واقع شده است.
احمد حمزه زاده اظهار کرد: در این راستا ارزیابان سازمان یونسکو طی روزهای ۲۲ و ۲۳ مهرماه گذشته برای ارزیابی و ثبت این آثار به استان سفر کردند که طبق برآوردهای اولیه، ارزیابی آنها از این آثار مثبت و تا حدودی مثمرثمر بوده است.
به گفته وی تاکنون تعداد ۲۶ اثر از مجموعه آثار تاریخی جمهوری اسلامی ایران در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت شده است که در میان این آثار مجموعه کلیساهای آذربایجان و مجموعه بازار تبریز نیز قرار دارند.
حمزه زاده اضافه کرد: ویژگی‌های کالبدی و مستندات چهار کاروانسرای تاریخی استان توسط ارزیابان یونسکو - ایکوموس به منظور ثبت جهانی این آثار برررسی کامل شد و در این راستا «حسام مهدی» و «چان بینان» از ارزیابان این سازمان جهانی در محل کاروانسراهای مزبور حاضر شده و بازدید کردند.
وی با اشاره به اینکه طی سال گذشته تعداد ۵۵ اثر تاریخی، فرهنگی و طبیعی استان در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد، گفت: پارسال مرمت، حفاظت، بازسازی و ساماندهی ۳۴ اثر ارزشمند و تاریخی استان به انجام رسید که کاروانسراها از جمله این ابنیه های بود.
حمزه زاده با بیان اینکه حفاظت و صیانت از آثار و ابنیه‌های تاریخی یکی از نیازمندی‌های مهم کشور برای پشتوانه سازی هویتی و فرهنگی است، اظهار کرد: بر همین اساس آذربایجان شرقی با برخورداری از تاریخ چندین هزار ساله، جغرافیای طبیعی، انسانی، سیاسی و فرهنگی پراهمیت در این حوزه پیشرو است.
وی ادامه داد: برای نیل به اهداف حفاظتی و صیانتی از ابنیه تاریخی، این اداره کل حفاظت، مرمت، بازسازی و کاوش این تعداد اثر، از جمله کاوش، مرمت و ساماندهی مجموعه تاریخی ربع رشیدی، مجموعه حسن پادشاه، مقبره چهار منار و بازار تاریخی تبریز و همچنین مرمت و ساماندهی مجموعه شیخ شهاب‌الدین اهری را در رأس این امور قرار داد.
در همین زمینه معاون میراث فرهنگی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجانشرقی نیز با اعلام اینکه چهار کاروانسرای این استان در فهرست نهایی وزارتخانه برای نامزدی ثبت جهانی در سال جاری میلادی قرار دارند، اظهار داشت: کاروانسراهای یام در شهرستان مرند، گویجه بل در اهر، خواجه نصیر در جلفا و جمال آباد در میانه نامزدهای نهایی کاروانسراهای آذربایجان شرقی هستند که اقدامات و طرح های آنها از مدت ها قبل توسط کارشناسان و باستان شناسان میراث فرهنگی استان و کشور تهیه و تدوین شده است.
علیرضا قوچی اظهار کرد: پیشتر تنها تعداد ۲ کاروانسرا شامل پیام «یام» و «گویجه بل» از آذربایجان شرقی نامزد ثبت جهانی بودند که با رایزنی و مذاکرات مختلف با وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری موفق به کسب موافقت برای گنجاندن ۲ کاروانسرای خواجه نصیر جلفا و جمال آباد میانه شدیم.
وی ادامه داد: با توجه به موقعیت جغرافیایی آذربایجان و تفاوت کاروانسراهای این خطه با سایر مناطق کشور به خصوص مناطق مرکزی و کویری، نامزدی چهار اثر از آذربایجان شرقی مطلوب و حائز اهمیت به شمار می رود.
قوچی موقعیت و شرایط خاص کاروانسراهای آذربایجان شرقی را متقاوت از سایر نقاط کشور دانست و یادآور شد: نوع معماری و محل قرار گرفتن کاروانسرهای این استان، آنها را به مکانی برای جان پناه کاروان ها در اعصار گذشته تبدیل کرده است.
وی در معرفی کاروانسرای یام در نزدیکی شهر مرند، گفت: این مکان که طی سال های اخیر توسط میراث فرهنگی آذربایجان شرقی به طور کامل بازسازی و مرمت شده است، هم اکنون به عنوان هتل - کاروانسرا فعالیت می کند که دارای ۲۱ واحد اقامتی است که اتاق ها، حیاط کاروانسرا را احاطه کرده اند.
به گفته وی قدمت کاروانسرای یام به بیش از ۵۰۰ سال پیش باز می گردد و مربوط به دوره ایلخانیان است.
قوچی اظهار داشت: این کاروانسرا از لحاظ موقعیت مکانی در فاصله ۴۵ کیلومتری غرب شهر تبریز و ۱۲ کیلومتری شهر مرند واقع شده است که با شماره ۳۰۳۳۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
وی با بیان اینکه محوطه قانونی کاروانسرای یام بیش از هشت هزار مترمربع عرصه را شامل بوده که پس از آماده سازی زمین اصلی از سال ۱۳۷۸ شروع به بازسازی شده است، محوطه چهار دیواری اعیانی کاروانسرا را ۲ هزار و ۴۰۰ متر مربع اعلام کرد که بیشتر قسمت ها در ۲ طبقه و چهار برج مدور به صورت یک مربع کامل ساخته شده است.
قوچی گفت: کاروانسرای یام در محل کاروانسرای قدیمی و درست در کنار جاده ابریشم و با همان نقشه ساخته شده است.
وی درباره کاروانسرای عظیم شاه عباسی گویجه بل شهرستان اهر نیز، گفت: این اثر یکی از بناهای تاریخی اصلی و ثبت شده شهرستان اهر است و با توجه به شواهد و قرائن متعلق به دوره صفویه می باشد که از آن به عنوان کاروانسرای کوهستانی استفاده شده است.
قوچی موقعیت کاروانسرای کوهستانی گویجه بل را در فاصله ۹۵ کیلومتری تبریز و در جاده تبریز - هریس اعلام و اضافه کرد: این اثر تاریخی دارای پلان مستطیل شکل بوده که گوشه های بنا با برجک هایی تقویت شده است و ۱۰ سالن بزرگ دارد که طراحی آن برای مناطق کوهستانی و سردسیر و زمستان های سخت و پربرف بوده است.
وی نوع معماری این اثر زیبا را بومی آذربایجانی خواند و ادامه داد: این بنا از نوع کاروانسراهای کوهستانی، بدون حیاط مرکزی است که هشتی ورودی از طرف غرب به داخل سالن با پنج گنبد عرقچین باز می شود و دیوارها در داخل و خارج با سنگ مالون بنا شده و سقف ها آجری است.
قوچی اظهار کرد: این اثر تاریخی و زیبا در ۲۰ آذر ۱۳۷۹ با شماره ۲۹۲۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
وی با اشاره به سومین کارونسراهای آذربایجان شرقی برای نامزد ثبت جهانی، گفت: کاروانسرای خواجه نظر جلفا در زمان شاه عباس صفوی در فاصله ۵ کیلومتری شهر جلفا و کنار رودخانه ارس و پل ضیاء الملک در جلفا ساخته شده و در ۱۷ اسفند سال ۱۳۸۱ با شماره ۷۷۴۴ به ثبت ملی رسیده است.
قوچی با بیان اینکه این کاروانسرا دارای حیاط مرکزی و ۳ ایوان در سه طرف حیاط می‌باشد، ادامه داد: بنا در سه ضلع حیاط چرخیده و مصالح آن سنگ‌تراش و آجر می‌باشد که دارای پوشش های گنبدی شکل با طاق جناقی است که پلان مستطیل شکل دارد و از داخل راهروهایی جهت دسترسی به اتاق‌ها وجود دارد.
به گفته وی طول بنای کاروانسرای خواجه نصیر جلفادو برابر عرض آن است.
قوچی درباره کاروانسرای جمال آباد میانه نیز گفت: این اثر تاریخی در نزدیکی روستای جمال‌آباد واقع در ۳۵ کیلومتری شهر میانه قرار دارد که تاریخ ساخت آن به سال ۱۰۶۵ هجری قمری باز می‌گردد که به دوران ایلخانی مربوط می شود.
وی با بیان اینکه بنای اصلی این کاروانسرا تخریب شده بود، اظهار داشت: این اثر بعدها توسط شاه عباس دوم در دوره صفوی مورد مرمت قرار گرفت و در ۷ مهر ماه سال ۱۳۸۱ با شماره ۶۱۵۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
قوچی اضافه کرد: کاروانسرای جمال آباد به صورت حیاط مرکزی است و چهار ایوان در اطراف آن قرار گرفته اند که سردر بنا به صورت دو طبقه است و چهار برج مدور در چهار ضلع آن واقع شده‌اند.