افزون بر یک دهه است که تغییر الگوی کشت در شهرستان فاروج از سوی کشاورزان خودجوش آغاز شده است و حالا تاکستان های فاروج کمتر مجال خودنمایی دارند و تعیین نشدن نرخ تضمینی کشمش، غرقابی بودن آبیاری این محصول و کشت سنتی و به صرفه نبودن تولید آن برای کشاورز خرده پا دست به دست هم داده است تا روی تاکستان های فاروج به زردی وخزان بگراید وحالا تمرکز کشاورزان از تولید این محصول به سمت گرانترین ادویه جهان یا همان طلای سرخ بیشتر شود.
در یک دهه اخیر سطح زیر کشت این محصول کم آب طلب و اقتصادی در استان که با تنش آب نیز مواجه است افزایش و به چهار هزارو ۲۰۰ هکتار رسیده است که بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی؛ سطح زیر کشت زعفران در ۲۸ استان کشور در بیش از ۱۰۰ هزار هکتار است که میانگین عملکرد تولید زعفران در خراسان شمالی بیش از ۶.۲ کیلوگرم در هکتار است که این رقم حدود ۲ برابر میانگین کشوری است.
همچنین سرانه مصرف زعفران کشور هفت دهم گرم در سال است و ایران با مصرف سالانه ۶۰ تن زعفران، رتبه نخست جهان را در مصرف طلای سرخ دارد و از آنجایی که زعفران گیاهی کم توقع و پربازده اقتصادی است که برای کشت در مناطق خشک و نیمه خشک مناسب است از این جهت اراضی کشاورزی کم آب این خطه از شمالشرق کشور بهشت کشت زعفران تلقی می شود و این استان از سطح زیر کشت و تولید زعفران رتبه سوم را در بین استان های کشور دارد اما در بهره وری رتبه اول را به خود اختصاص داده است.
تمامی این ظرفیت ها گواه تولید محصولی استراتژیک با اشتغالزایی فراوان را در این خطه نیمه خشک می دهد، ولی واقعیت امر به غیر از این بوده زیرا دسترنج زعفران کاران چند سالی است که دستاویز سیاست های بازار قرار گرفته و پرسه دلالان، خلاء برند و فروش منطقی موجب ضربه به این بخش همانند محصول انگور شده است.
هر چند که محصولات کشاورزی یکی از مهمترین ارکان حیات اقتصاد خراسان شمالی را تشکیل می دهند و کشاورزان این استان به سمت محصولی پُر زحمت با بازده فراوان رفته اند ولی این کشاورزان از اقشار کم درآمد محسوب می شوند، زیرا همواره افرادی هستند که با بُنیه مالی بهتر در کمین زعفران کاران نشسته و با تغییرات جوی شرایط را برای خرید ارزان این محصول فراهم می بینند و از آنجایی که زیرساخت های لازم در این زمینه وجود نداشته زعفران کاران نیز مجبور به فروش این محصول با ارزش می شدند و کمترین سود را از دسترنج فراوان خود می بردند.
همچنین نبود واحدهای فرآوری و دغدغه کشاورز برای یافتن بازار باعث شده که دراین سال ها گل زعفران از شهرستان فاروج به عنوان قطب این محصول باارزش خارج و به سرنوشت نامعلومی از سوی دلالان گرفتار شود و در عرضه آن نامی از فاروج برده نشود.
با وجود اینکه یک واحد فرآوری در سال‌های گذشته در این شهرستان فعال بود و محصول تولیدی زعفران کاران این خطه را در شهر ژنو کشور سوئیس و در دفتر نمایندگی این واحد عرضه می شد، ولی نکته قابل تامل این است که این واحد تنها بخشی از زعفران این منطقه را پوشش می داد و بخش عمده آن جیب دلالان را پُر می کرد.
اهمیت طلای سرخ در بازار بورس
این مشکلات موجب شد تا مسوولان به فکر چاره ای در این زمینه باشند و با ساخت انبار و ورود این محصول اقتصادی در بورس گام هایی برداشته شد و نوید این داده می شود که در آینده ای نزدیک به دغدغه چندین ساله کشاورزان این خطه پاسخ داده شود.
در سطح کلان، بورس به معنای در دست داشتن تعیین قیمت و بازار عرضه و تقاضای جهانی می باشد که این موضوع برای هر کشوری که بیش از ۵۸ درصد تولیدات کل را در اختیار داشته باشد باید اتفاق بیافتد.
پیشینه گران ترین ادویه جهان در بورس به اواخر سال ۱۳۸۹ بر می گردد که در فهرست محصولات قابل معامله در بورس کالا قرار گرفت و از دیماه همان سال به عنوان کالای جدید برای عرضه در بورس کالا پذیرش شد.
پس از فراهم شدن مقدمات کار، ارزشمندترین محصول زراعی جهان در تیرماه سال ۱۳۹۰ برای نخستین بار روی تابلوی تالار بورس کالا در مشهد رفت.
در این شرایط برای ورود ابتدا باید سطح کیفی و میزان تولید محصولات را با مدیریت و نظارت فراگیر کنترل کرد و به دنبال ایجاد زیرساخت های لازم بود.
حضور زعفران در بورس کالا به عنوان یک محصول گران قیمت سبب خواهد شد تا شرایط برای استاندارد سازی در این کالا به مانند معیارهای جهانی فراهم شود.
با این حال عرضه طلای سرخ در بورس کالا گامی برای کاهش واسطه‌گری این محصول و افزایش حاشیه سود کشاورزان است.
کارشناسان بر این باورند که با آغاز معاملات آتی زعفران، خریداران از ماه ها قبل می دانند که محصول مورد نیاز خود را در زمانی معین و به قیمتی مشخص خریداری کنند و کشاورزان نیز از فروش محصولات خود به نرخ های مطلوب رضایت کامل را پیدا می کنند.
از سویی، عرضه زعفران در بازار بورس موجب ارائه قیمت های متناسب با کیفیت خواهد شد و از به وجود آمدن ارزش های کاذب برای هر محصولی پیشگیری خواهد کرد، هم چنین تولیدکنندگان و عرضه کنندگان نیز از مزیت های بیشتری برخوردار می شوند.
همچنین به گفته کارشناسان با توجه به تولید مطلوب زعفران در این خطه از کشور، اگر معاملات این محصول در بورس رونق گیرد، می توان تولیدکنندگان را به بسته بندی زعفران با رعایت استانداردهای لازم ترغیب و صادرات این کالای با ارزش را از طریق بورس آغاز کرد.
با توجه به اینکه زعفران ایران به حدود ۴۰ کشور جهان همچون امارات متحده عربی، اسپانیا، ایتالیا، عربستان، هند، هنگ کنگ و برخی کشورهای دیگر صادر می شود راه اندازی معاملات این محصول در بورس کالا می تواند نقش بسزایی در شفافیت قیمت و افزایش حجم معاملات داشته باشد.
وعده در حال تحقق
فرماندار فاروج خراسان شمالی می گوید: زمینه های حضور این کالای اقتصادی و با ارزش در بورس فراهم شده و هم اکنون سرمایه گذار بخش خصوصی انباری با ظرفیت سه تُن راه اندازی کرده و زعفران این شهرستان در این انبار ذخیره شده است و به زودی انبارهای دیگری نیز به بهره برداری می رسد.
ابوالحسن نجفی می افزاید: کشاورزان از طریق این انبارها، زعفران خود را سپرده‌گذاری کرده و از ظرفیت بورس کالای کشور جهت کشف قیمت زعفران استفاده کنند؛ ساخت این انبارها می تواند به عنوان گامی بزرگ در بهبود زیرساخت های زعفران منطقه فاروج و شهرهای اطراف شناخته شود.
وی می گوید: رایزنی های لازم برای فعال شدن زعفران در تابلوی بورس انجام شده و تمام ساز و کارهای بورسی شدن این محصول باارزش فراهم است و در یکی دو هفته اخیر این وعده محقق می شود.
فرماندار فاروج از واگذاری ۱۰۰ دستگاه خشک کن صنعتی به زعفران کاران فاروجی در آینده ای نزدیک خبر داد و می گوید: این دستگاه ها در اختیار کشاورزان این شهرستان قرار می گیرد تا زعفران خشک شده استاندارد و منطبق با اصول مدنظر سازمان بورس کالا تولید شود.
به گفته وی؛ زعفران ایران در بازارهای جهانی به صورت غیرفرآوری شده عرضه می‌شود و اگر محصولات زعفران پایه در دسته‌های مختلف از قبیل آرایشی، بهداشتی، دارویی و دیگر موارد در این شهرستان تولید شود، ده ها برابر فروش عمده این محصول استراتژیک، ارزآوری برای کشورمان دارد.
خراسان شمالی از سطح زیر کشت و تولید زعفران رتبه سوم در بین استان های کشور دارد اما در بهره وری رتبه اول را به خود اختصاص داده است.
میانگین عملکرد تولید زعفران در این استان ۶.۲ کیلوگرم در هکتار است که این رقم در کشور چهار کیلوگرم است.
شهرستان فاروج به عنوان قطب تولید زعفران در استان استٰ، خراسان رضوی و خراسان جنوبی به ترتیب رتبه اول و دوم را در سطح کشور دارند که خراسان شمالی در رده سوم کشور قرار دارد.
سطح زیر کشت گیاهان دارویی در این استان که شامل کشت زعفران، گل محمدی ، زیره سبز، نعناع فلفلی، آلوورا، گل گاوزبان، موسیر، آویشن، سیاه دانه، بادرنجبویه و به‌لیمو است به هفت هزار هکتار رسیده است که در مقایسه با قبل از آغاز به کار دولت تدبیر و امید حدود ۳ برابر رشد یافته است.
خراسان شمالی ۳۴۴ هزار هکتار عرصه کشاورزی دارد که از این سطح حدود ۴۷ هزار هکتار باغ و مابقی زراعت است.