این روزها بحران آب و خشکسالی که درد مشترک تمامی استان هاست منجر به هدایت پساب ها و فاضلاب های سرگردان مرکز خراسان شمالی به سمت سبزیجات شده است که ادامه این روند، سلامت شهروندان را در معرض خطر قرار داده است.
وقتی به مرکز سبزی فروشی های بجنورد نزدیک می شویم بوی خوش نعناع و ریحان در سبزی‌فروشی تا شعاع چند متری مغازه ها را پرکرده است و حتی رهگذرانی را که تمایلی به خرید سبزی ندارند را نیز وسوسه می کند تا این سبزی های معطر را به سبد غذایی خود بیافزایند، اما غافل از آنکه منبع تامین آب این سبزی های معطر پساب فاضلاب هایی است که حتی بوی ناشی از آن اجازه نزدیک شدن به این مزارع را نمی دهد.
با گذری کوتاه به گوشه و کنار حاشیه شهر بجنورد شاهد مزارع سبزی کاری و صیفی جاتی هستیم که به صورت غیر قانونی و البته آشکارا با فاضلاب ها و پساب شهری آبیاری می شوند در واقع هر جایی که زمینی خالی در کنار خروجی های پساب وجود دارد، به زمین سبزی کاری و یا دیگر صیفی جات تبدیل شده است و آب های روان و پساب به این مزارع هدایت می شود.
مشاهدات میدانی خبرنگار ایرنا حاکی از این است که شمار زیادی از کشاورزان با زهکشی و یا با پمپاژ پساب ها مزارع و حتی باغ ها خود را با پساب آبیاری می کنند.
این وضعیت آبیاری موجب شده که انواع مگس ها و پشه ها در کشتزارها و همچنین باغ های حاشیه شهر به وفور دیده شود بطوریکه راه رفتن در این مزارع را با مشکل مواجه کرده است.
آبیاری بیش از ۱۰۰ هکتار اراضی با پساب و فاضلاب شهری
مدیر جهادکشاورزی بجنورد با اشاره به آبیاری برخی از مزارع سبزی و صیفی جات در حاشیه این شهرستان، گفت: حدود ۹۴ هکتار اراضی زراعی و ۱۲ و نیم هکتار اراضی باغی که شامل بخشی از اراضی و باغ های روستای باقرخان و حدود ۹۰ درصد اراضی زراعی و باغی روستای کلاغ آشیان از پساب تصفیه خانه شهری استفاده می کنند.
یحیی رمضانی افزود: در ادامه پساب فاضلاب شهری بجنورد با آب رودخانه اترک مخلوط و سایر زارعان روستاهای پایین دست حوزه گرمخان نیز از آن استفاده می کنند.
وی در ادامه اظهار داشت: به شوراها، دهیاران و زارعان با هدف ممنوعیت و عدم استفاده از پساب جهت آبیاری مزارع و باغ های پایین دست خروجی پساب شهری اخطار داده شده است.
رمضانی با اشاره به مکاتبات با رییس اداره امور حقوقی سازمان جهاد کشاورزی در رابطه با اعلام سطوح زراعی و باغی مشکوک به آبیاری با پساب، افزود: مکاتبه ای نیز با فرمانداری شهرستان، با هدف مجاب کردن اداره آب و فاضلاب شهری برای طرح هدایت پساب خروجی به کانال های سرپوشیده و خارج کردن آن از دسترس زارعان و باغداران منطقه انجام شده است.
وی با بیان اینکه تاکنون بازدیدهایی به همراه کارشناسان شبکه بهداشت شهرستان از این مزارع انجام شده است، خاطرنشان کرد: تاکنون چندین کلاس آموزشی ترویجی بوسیله کارشناسان این نهاد در رابطه با ممنوعیت و مخاطرات این نوع آبیاری و معرفی محصولات جایگزین برگزار شده است.
رمضانی افزود: در واقع مکاتبات لازم برای معرفی محصولات زراعی جایگزین یا محصولات علوفه ای چون جاروی شهری و یا کشت گیاهان صنعتی چون پنبه و یا توسعه زارعت چوب در راستای کاهش انتقال آلودگی و اصلاح الگوی کشت منطقه انجام اما نتیجه لازم گرفته نشده است.
کاشت سبزی و برداشت بیماری
یکی از کارشناسان بهداشت محیط شهر بجنورد در این رابطه گفت: آلودگی‌های شیمیایی معمولا از طریق فاضلاب‌ها وارد زمین شده و این امر موجب به خطر افتادن سلامت افراد می‌شود، به گونه ای که شیوع بیماری‌های عفونی، انگلی و میکروبی به‌ویژه در بین کشاورزانی که با خاک این زمین ها در ارتباط هستند، دور از انتظار نیست.
علی کریمی افزود: همچنین بررسی ها نشان می دهد که آبیاری با پساب ها موجب تغییر کیفیت خاک و نفوذ این پساب ها به آب های زیرزمینی می شود.
وی با بیان اینکه برای جلوگیری از این آسیب باید، آموزش کشاورزان به شکلی جدی مورد توجه قرار گیرد، تصریح کرد: گرچه بحران آب و خشکسالی ها تاثیر زیادی در استفاده از این نوع آب ها داشته است ولی از سوی دیگر اکثر کشاورزان استان، کشاورزانی سنتی هستند که معمولا با تهدیدات این نوع آبیاری ها در حوزه سلامت و محیط زیست آشنایی ندارند بنابراین می توان با برگزاری دوره های آموزشی توسط نهادهای مرتبط چون شبکه های بهداشت یا جهاد کشاورزی آنها را با مخاطرات این نوع کشت آشنا کرد.
کریمی یادآور شد: همچنین برای جلوگیری از این آسیبی که به طور مستقیم با سلامت مردم سرکار دارد، واحدهای صنفی میوه و سبزی فروشی ها را باید به ارائه برچسب سلامت بسته‌های سبزی و میوه الزام کرد و نمونه‌برداری از مراکز کاشت سبزی در دستورکار کارشناسان قرار گیرد.
شناسنامه دار کردن محصولات باید در دستورکار قرار گیرد
مدیر نظارت بر مواد غذایی و بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، آبیاری برخی مزارع صیفی جات و سبزی جات در حاشیه شهر بجنورد را تهدیدی جدی برای سلامت غذایی شهروندان دانست و گفت: برای تولید محصولات کشاورزی سالم و بدور از آلایندگی های مختلف، طرح شناسنامه دار کردن محصولات کشاورزی باید در دستور کار متولیان مربوطه قرار بگیرد.
دکتر حسن براتی زاده افزود: با اجرای طرح شناسنامه دار کردن، محصولات کشاورزی از لحظه کشت تا سفره مردم نظارت و ارزیابی می شود و اگر محصولی مشکل سلامت داشته باشد مشخصات آن و تولیدکننده آن در دسترس خواهد بود به گونه ای که از ورود این محصول به چرخه مصرف جلوگیری می شود.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به بازدیدهایی که کارشناسان بهداشتی داشته اند، متاسفانه جدای از صیفی جات و سبزی جات برای آبیاری به برخی درختان میوه شهرستان نیز از پساب های فاضلاب استفاده می شود.
براتی زاده با بیان اینکه جلوگیری از این آسیب نیازمند برخورد جدی سازمان های مربوطه است، گفت: بارها با برخی از مسوولان مربوطه بازدیدهایی از این مزارع داشته ایم و تذکرهای لازم به کشاورزان داده شده اما، تاکنون برخورد جدی با آنها انجام نشده است.
وی یادآور شد: آبیاری هرگونه صیفی جات و درختان مثمر با پساب های آلوده غیرقانونی است زیرا که در آینده ای نه چندان دور صدمات جبران ناپذیری به سلامتی مردم و محیط زیست وارد می کند.
مدیر نظارت بر مواد غذایی و بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی، یادآور شد: این حساسیت قانونی به این دلیل است که با خام خوردن سبزی ها، آلودگی های موجود در ساختار سبزی ها به طور مستقیم وارد بدن فرد می شوند و به علت ماندگاری بلندمدت، در آینده شخص را با بسیاری از بیماری ها بویژه عفونت های داخلی مواجه می کند.
تصفیه فاضلاب به روش های بهداشتی انجام می شود
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی نیز گفت: تصفیه فاضلاب به روش های علمی و بهداشتی انجام می شود و سازمان محیط زیست ناظر بر خروجی استاندارد پساب بوده و استاندارد موجود نیز در سازمان محیط زیست شامل سه بخش ورودی پساب به آبهای سطحی، تخلیه به چاه های جاذب و استفاده در کشاورزی است.
غلامحسین ساقی افزود: در این استان، تصفیه خانه های فاضلاب بر اساس استفاده در بخش کشاورزی طراحی شده است که از این نظر آزمایشگاه های شرکت آب و فاضلاب و سازمان محیط زیست نظارت کامل بر رعایت استانداردها دارند.
وی با بیان اینکه شرکت آبفا بر اساس اعتبارات تخصیصی نسبت به اجرای شبکه جمع آوری و احداث تصفیه خانه ها اقدام می کند، تصریح کرد: مدیریت جمع آوری و دفع فاضلاب خانگی در شهرها و قسمت هایی که تاسیسات جمع آوری فاضلاب ندارند، بر عهده شرکت آب و فاضلاب نیست.
ساقی یادآور شد: نحوه استفاده از پساب در کشاورزی، نوع کشت آن و نظارت بر این امر بر عهده سازمان های متولی چون جهادکشاورزی، محیط زیست و شبکه بهداشت و درمان است.
در ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی برای مبارزه با فعالیت این دست از افراد که اقدام به آبیاری سبزی های خود با فاضلاب می کنند، قوانین سختگیرانه ای همانند تخریب زمین های زیر کشت سبزی و صیفی تعریف شده است.
خراسان شمالی ۳۴۴ هزار هکتار عرصه کشاورزی دارد که در ۸۲ هزار بهره بردار در این بخش فعالیت دارند.