احمد جلالیان، روز یکشنبه در گفت و گو با ایرنا، افزود: باخشکسالی های مستمر چند سال اخیر که از سال ۱۳۸۷ آغاز شده و تا اکنون ادامه دارد تراکم پوشش گیاهی اصفهان کاهش یافته و جای خود را به بیابان داده که مهترین پیامد این پدیده گرد و غبار و ریزگرد است.
وی افزود: نتایج پژوهش ها نشان داده است که در منطقه "سگزی" هر ۶ روز و در ورزنه(تالاب گاوخونی) هر هفت روز یک پدیده گرد و غبار رخ می دهد.
جلالیان اضافه کرد: بررسی ها همچنین نشان داد روند تولید گرد وغبار در منطقه "سگزی" و تالاب گاوخونی افزایشی بوده است به طوریکه بر اساس مقایسه بین سال ۲۰۰۶ که هنوز وارد خشکسالی نشده بودیم با چهار ماه ابتدای سال ۲۰۲۱، تولید گرد و غبار از ۲ مورد در سال ۲۰۰۶ به ۱۳ مورد(یعنی پنج برابر) در چهار ماه ابتدای سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است.
به گفته وی، وضعیت این مساله در اصفهان گاهی به قدری خطرناک بوده که چندین بار کیفیت هوا به نقطه بحرانی رسیده است.
استاد دانشگاه، منشاء اصلی گرد و غبار اصفهان را شرق و شمال شرق این کلانشهر عنوان کرد و افزود: منطقه "سگزی" با ۴۳ هزار هکتار، یکی از مهمترین ۱۶ کانون گرد و غبار اصفهان است.
وی ادامه داد: وزش بادهای شرقی غربی در "سگزی"، گرد و غبار این منطقه بیابانی را به سمت شهر اصفهان می آورد که پس از ترکیب با ریزگردهای ناشی از ترافیک، صنعت و سوخت های فسیلی سلامت مردم را بشدت تحت تاثیر قرار داده است.
به گفته وی، دشت "سجزی" در گذشته نه‌چندان دور دارای مرغزار و چمن زارهای طبیعی بوده ولی خشکسالی، برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب‌های زیرزمینی، شور شدن آب‌های سطحی و زیرزمینی، بهره‌برداری غیر اصولی از اراضی گچی و رهاسازی معادن، از بین رفتن سنگفرش حفاظتی سطح خاک، این دشت را در مدت زمان کوتاهی به یکی از کانون‌های اصلی تولید ریزگردها تبدیل نموده است.
جلالیان با بیان اینکه میزان فرسایس بادی سالیانه در سگزی ۷۰ تُن در هکتار است، افزود: این در حالیست که مقدار مجاز برای این پدیده یک تُن است، از طرفی اکوسیستم شکننده این منطقه حرکت گرد و غبار به سوی اصفهان را تشدید کرده است.
استاد گروه خاک شناسی دانشگاه آزاداسلامی اصفهان به زیر کشت نرفتن افزون بر ۱۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی شهر و حاشیه اصفهان بدنبال خشکی زاینده رود را دلیل مهم دیگر گرد و غبار اصفهان برشمرد.
خطر ریزگردهای سمی تالاب گاوخونی
وی خشک شدن تالاب گاوخونی که در گذشته مهمترین پیکره آبی ایران مرکزی بوده است را دیگر منشاء مهم گرد و غبار اصفهان دانست و افزود: تالاب بین المللی گاوخونی با حدود ۴۷ هزار هکتار بدلیل دریافت نکردن حق آبه ۱۷۰ میلیون متر مکعب آب در سال، اکنون خشک است.
جلالیان گفت: تجزیه‌های شیمیایی مؤید شور و سدیمی بودن شدید رسوبات تالاب است که اگر روند خشک‌شدن همین‌طور ادامه داشته باشد و حق آبه تالاب به آن تخصیص پیدا ننماید، در آینده نه چندان دور تالاب گاوخونی به عنوان منشاء اصلی تولید ریزگردهای آلوده، استان‌های دیگر نیز تبدیل خواهد شد.
جلالیان به پژوهش ها و مطالعات انجام شده طی سال های ۹۲ تا اکنون اشاره و بیان کرد: مساله نگران کننده شرق و شمال تالاب است چرا که در این محدوده نوع رُس ها قابل انبساط است و توانسته فلزات سنگین و سموم را در طول دوره ای که تالاب زهکش اراضی کشاورزی بوده در خود انباشت کند که چنانچه فعال شوند با خطر ریزگردهای سمی روبه رو خواهیم شد.
استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان افزود: کنترل کردن چشمه‌های ریزگردهای تالاب در صورت فعال شدن آن بسیار دشوار خواهد بود.
جلالیان گفت: سونامی ریزگردهای نمک نیز از دیگر تهدیدهای فعال شدن تالاب است که امکان کشاورزی در منطقه را از بین می برد.
وی با بیان اینکه در بررسی پدیده گرد و غبار اصفهان، بازوی شرقی غربی تالاب گاوخونی از بازوی سگزی قوی تر است، افزود: ایجاد کارگروه احیای تالاب گاوخونی و تامین حق آبه آن ضروری است.
به گفته وی، گرد و غبارهایی که به سمت اصفهان می آیند ۷۰ درصد منشاء انسان زاد (صنعت، ترافیک و سوخت های فسیلی) و تنها ۳۰ درصد منشاء طبیعی دارند که با ریزگردهای انسان زاد تشدید می شوند.
کاشت بوته گیاهی، مالچ های رُسی و استفاده از بادشکن ها، راهکار مناسب تثبیت گرد و خاک
استاد گروه خاک شناسی دانشگاه آزاداسلامی اصفهان افزود: اولولیت نخست، منطقه سگزی در حاشیه شهر اصفهان است که باید سازمان های اجرایی و دانشگاه ها طرح ها و اقدامات اصولی برای تثبیت گرد و خاک این منطقه انجام دهند.
جلالیان اجرای مالچ‌های رُسی در منطقه سجزی را راهکار مناسب و دوستدار محیط زیست برای تثبیت گرد و خاک این منطقه عنوان کرد و افزود: مالچ های رُسی جذب رطوبت بالایی دارد، نفوذ آب از آنها به خوبی انجام می‌شود و به دلیل این نفوذپذیری مناسب ایجاد روان آب نمی‌کند، اما مالچ‌های نفتی نفوذپذیری ندارد یا اگر داشته باشد، باعث انتقال آلاینده‌ها به آب های زیر زمینی می‌شود.
وی افزود: تقویت پوشش گیاهی و گیاهان بومی منطقه با مالچ‌های رُسی امکان پذیر است؛ همچنین از تولید گرد و غبار در بادهای با سرعت ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت جلوگیری می کند.
وی کاشت بوته های گیاهی با ارتفاع ۴۰ سانتی متر، برای جلوگیری از جهش ذرات گرد و غبار و استفاده همزمان از بادشکن ها را برای کنترل این پدیده پیشنهاد کرد.
فعالیت بی وقفه معادن گچ و خاک و رها شدن آنها پس از بهره برداری، منشا مهم دیگر گرد و غبار
جلالیان فعالیت بی وقفه معادن گچ و خاک در اصفهان را منشا مهم دیگر گرد و غبار برشمرد و افزود: بخش عمده نیاز کشور به گچ و خاک را معادن اصفهان تامین می کنند که این مساله باید مدیریت شود.
به گفته وی ۷۰ کوره گچ پزی در حاشیه اصفهان هر کدام در شبانه روز یک تُن گرد و غبار تولید می کنند، از طرفی معادن شن و ماسه پس از بهره برداری به حال خود رها می شوند که گرد و غبار حاصل از آن می تواند تهدید جدی برای سلامت شهروندان بدنبال داشته باشد.
براساس مطالعات انجام شده در هر هکتار از اراضی دشت سگزی در شرق اصفهان حدود ۲۰ تن ریزگرد و رسوب جا به جا می شود که با زیر کشت رفتن یک هزار و ۶۰۰ هکتار از اراضی این منطقه و با انجام اقدامات فنی تثبیت خاک، از جا به جایی حدود ۱۵ درصد از ریزگردها و خاک های رسوبی منطقه جلوگیری خواهد شد.
وسعت بیابان های ایران ۲۰درصد مساحت کشور است در حالی که این رقم در استان اصفهان به ۳۰ درصد می رسد.
بیابان های اصفهان بیشتر در نیمه شرقی این استان قرار دارد.