به گزارش ایرنا، زیست بومی که قرن ها و از دیرباز گذشتگانمان در آن همدلانه زیسته اند، امروز درگیر بدخبرهای زیست محیطی است، نه از خشم طبیعت بلکه از زیاده خواهی انسان مدرن، انسانی که تیشه بر دست گرفته و آگاه و ناآگاه به جان ریشه طبیعت افتاده است.
هوا، آب، خاک، گونه‌های گیاهی، حیات وحش و هر آنچه که محیط زیست را می سازد امروز دچار چالش‌های فراوانی شده است و رفع آنها که برای ادامه حیات ضروری است در گرو بازنگری رفتارها و روش های توسعه و روی آوری به توسعه پایدار دور از تخریب، بازآفرینی و ترمیم طبیعت دارد.
متاسفانه روح دردمند فضای زیست محیطی گیلان نیز در میان ناخشنودی و بدخبرهای هر روزه آشفته تر می شود، بارزترینش ظلمی است که پسماندهای فاضلاب بر پیکره طبیعت وارد می کنند از جمله در تالاب انزلی به عنوان یکی از زیست بوم‌های ارزشمند جهان که از ۴۶ سال قبل در کنوانسیون بین‌المللی رامسر به ثبت رسید و طی سال‌های اخیر با دست اندازی‌ها و مشکلات مکرر انسانی و طبیعی نفسش تنگ‌تر شد و یکی از مهمترین این آلام ورود انواع فاضلاب است که چون تیغی گلویش را خراشیده است.
رسوبات و فاضلاب‌های صنعتی، خانگی، بیمارستانی، ضایعات کشتارگاهی، سموم کشاورزی، پسماندها و نخاله‌ها، گیاهان مهاجمی چون آزولا و سنبل آبی، تصرف اراضی و ساخت و سازها در حریم تالاب، آتش‌زدن نیزارها با هدف تصرف و انتقال آلودگی از دریا و کاهش میزان آب موجود تالاب، زخم هایی است که طی چند دهه اخیر هر بار پیکره تالاب بین المللی انزلی را می خراشد.
همین زخم ها بود که موجب شد تالاب انزلی با ۵۲ گونه انواع ماهی، صدها گونه گیاهی و اکوسیستم کم نظیر با محدوده ۲۰ هزار هکتاری سال ۱۹۹۳میلادی در زمره تالاب‌های در معرض خطر نابودی (فهرست مونترو) قرار گیرد و تلاش‌ها برای خروج آن از این فهرست آغاز شد و البته مدیران نیز در اقداماتی گاه بی گاه نظر و تلاش برای بهبود وضعیت تالاب دارند.
محیط زیست گیلان گرفتار در سوء مدیریت
پساب های خانگی، صنعتی و کشاورزی، تغییر کاربری اراضی کشاورزی و تبدیل به ویلا، تهدید جنگل های هیرکانی در بروز عواملی چون سیل و آتش سوزی ، آتش سوزی عامدانه اراضی برای تغییر کاربری و بسیار دیگر همیشه از بارزترین مشکلات زیست محیطی استان بوده و مدیر پژوهشکده حوزه آبی دریای خزر دانشگاه گیلان این چالش ها را در یک جمع بندی ناشی از سوء مدیریت در حراست از محیط زیست می داند.
مهدی اسماعیلی ورکی در اینباره به خبرنگار ایرنا گفت: تخریب بخش‌های زیادی از اراضی جنگلی، تصرف و ایجاد کاربری‌های مسکونی غیرقانونی، تخریب زیستگاه‌های آبزیان در رودخانه‌ها و مناطق مجاور ساحل و درنتیجه کاهش جمعیت آبزیان و در معرض خطر انقراض قرارگرفتن برخی از گونه‌ها ، عدم مدیریت مناسب پسماند، و عملکرد ضعیف در ایجاد و بهره برداری از کارخانه‌های بازیافت زباله‌ها و زباله‌سوز و عدم توجه به استانداردهای ایجاد لندفیل(فضای ایزوله جهت دفن پسماند به مدت طولانی) دفن زباله و تخلیه حجم قابل توجهی از شیرابه‌ها به منابع آب‌های سطحی از دیگر رئوس مخاطرات زیست محیطی استان گیلان است.
وی ادامه داد: به جهت شرایط خاص اقلیمی و طبیعت حساس و شکننده گیلان، به واسطه خطرات ناشی از منابع مختلف آلودگی شهری، صنعتی، کشاورزی و به طور کل انسانی آسیب های جدی بر پهنه‌های خشکی و آبی این استان وارد می‌شود، به علاوه اینکه عدم توسعه مناسب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب و تخلیه حجم بالایی از فاضلاب‌ها به منابع آب سطحی که در نهایت وارد تالاب انزلی و دریای خزر شده است، شرایط نامطلوبی را از نظر آلودگی بر جوامع انسانی و نیز آبزیان گیلان بوجود آورد.
اسماعیلی گفت: برداشت بی رویه و در نتیجه تخریب فزاینده رودخانه‌ها، خسارت به سازه‌های احداث شده و تخریب اراضی کشاورزی مجاور آنها ، عدم الزام واحدهای صنعتی به تصفیه پساب‌های خروجی و تخلیه آنها به منابع آب‌های سطحی که وضعیت نامطلوبی را ایجاد کرده است و کم‌توجهی به اجرای قانون حدنگار و تصرف محدوده بستر رودخانه‌ها و پهنه‌های آبی نظیر تالاب انزلی و عدم توجه به طرح‌های جامع مدیریت آبخیزداری و مدیریت سیلاب و در نتیجه تحمیل هزینه‌های بالای خسارت ناشی از سیلاب از دیگر موارد مورد اهتمام در بحث چالش های زیست محیطی استان است.
مدیر پژوهشکده حوزه آبی دریای خزر دانشگاه گیلان اظهار داشت: کاهش آورد رودخانه سفیدرود به عنوان بزرگترین منبع تامین آب استان گیلان و تشدید بحران‌های ناشی از کم‌آبی و خشکسالی، عدم مدیریت زه‌آب‌های کشاورزی و ورود بی ضابطه به منابع آب‌های سطحی باعث افزایش غلظت مواد آلاینده نظیر انواع سموم، نیترات و فسفات در رودخانه‌ها، تالاب و دریا می‌شود.
حفاظت محیط زیست در قرن بیست و یکم یکی از سه پایه توسعه پایدار شناخته می‌شود و از این رو مورد اهتمام جوامع است و بر همین اساس در نشست اخیر شورای مدیریت پیشگیری از وقوع جرم، دادگستری گیلان موضوع جلوگیری از ورود پساب کارخانجات و واحدهای تولیدی، کشاورزی، صنعتی و فاضلاب های خانگی شهری و روستایی به رودخانه ها و محیط زیست گیلان را در دستور کار قرار داد و حجت الاسلام و المسلمین حمزه خلیلی رئیس کل دادگستری گیلان در آن نشست اظهار داشت: سرمایه گذاران واحدهای تولیدی و کارخانجات موظف هستند پیش از راه اندازی واحدهای تولیدی نسبت به ساخت تصفیه خانه مطابق با استاندارد واحد خود اقدام کنند.
وی با تاکید بر لزوم نظارت بیشتر اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان افزود: آلوده کردن محیط زیست به بهانه ایجاد اشتغال به هیچ عنوان پذیرفته نیست و با واحدهای متخلف برخورد قانونی می‌شود.
چالش های زیست محیطی همچنان در جزر و مد اقدام های نیک و بد مدیران در سال های اخیر به جایی رسید که دغدغه علاقمندان زیست محیطی را برانگیخت و ورد کلام مدیران شد بطوریکه این چالش ها از مهمترین صحبت های مطرح شده در جلسه معارفه و تکریم استانداران جدید و پیشین شد.
بحران زیست محیطی منطقه سراوان چشم به راه لطف مراجع قضایی
با ورود دستگاه قضا به مشکلات محل دفن زباله سراوان شهر رشت و همچنین وضعیت قرارداد و احداث نیروگاه زباله سوز این شهر، حال چشم امید رفع بحران زیست محیطی منطقه سراوان به مراجع قضایی دوخته شده است.
یا به عنوان نمونه ای دیگر انباشت زباله در پهنه سبز سراوان رشت نیز سالهاست به یکی از دغدغه های مهم مردم و دوستداران محیط زیست گیلان و کشور تبدیل شده است.
محل دپوی زباله سراوان با وجود اینکه چندین سال از عمر استاندارد و قانونی آن گذشته، به دلیل عدم تحقق وعده های مدیریتی همچون احداث نیروگاه زباله سوز همچنان میزبان زباله بخش عمده ای از استان است به طوری که دیگر از ظرفیت و گنجایش آن چیزی باقی نمانده است.
هم اینک براساس آمارهای ارائه شده، روزانه نزدیک به ۲ هزار تُن زباله در مناطق شهری و روستایی گیلان تولید می شود و در این میان بیشترین تولید زباله در روز، مربوط به کلانشهر رشت است که در ایام نوروز با ورود مسافران و گردشگران میزان زباله تولیدی این شهر به حدود ۲۵۰ تن می رسد و همگی راهی خطه سبز سراوان رشت می شوند.
قرارداد ساخت نیروگاه ۶۰۰ تنی زباله سوز رشت در سال ۱۳۹۲ توسط شهرداری رشت منعقد شد که تاکنون با گذشت حدود یک دهه و عبور از ۲ شورای شهر کمتر از ۲۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. برای این نیروگاه، قابلیت تولید ۳۸ هزار مگاوات برق در سال نیز پیش بینی شده است.
کل اعتبار پیش بینی شده برای احداث نیروگاه زباله سوز در قرارداد سال ۹۲، حدود ۴۰ میلیون دلار بود که شهرداری رشت ابتدا باید ۲۵ درصد پیش پرداخت را برای خرید تجهیزات تزریق می‌کرد اما بر اساس آخرین گزارش رسمی تاکنون ۱۸.۵ درصد آن تزریق شده است.
نیروگاه زباله سوز رشت که بزرگترین از نوع خود در کشور بشمار می رود گویا دیگر امید خود را نسبت به مدیران شهری و متولیان امر از دسته داده است که با ورود دستگاه قضا انتظار می رود جان دوباره ای به عملیات تکمیل و ساخت این نیروگاه دمیده شود.
رفع مشکلات زیست محیطی؛ خواسته دغدغه مندان
نماینده مردم گیلان در مجلس خبرگان رهبری در روزهای اخیر و در جلسه معارفه و تکریم استانداران جدید و پیشین استان گیلان که با حضور وزیر کشور برگزار شد، رسیدگی و رفع مشکلات محیط زیستی و موضوع پسماند سراوان را از خواسته های مردم گیلان عنوان کرد.
آیت الله احمد پروایی با بیان اینکه غرب استان گیلان هم امروز با مشکل پسماند مواجه است افزود: کارخانه هایی که در سنوات گذشته در گیلان تعطیل شده به اشتغال و اقتصاد استان ضربه زده و از استاندار جدید می‌خواهیم برای حل این معضل فکری اساسی کند.
نماینده مردم گیلان در مجلس خبرگان رهبری بیان اینکه جنگل ها ار سرمایه اصلی کشور و استان گیلان محسوب می‌شوند، اظهار داشت: لازم و ضروری است تا با جنگل خواری، کوه و زمین خواری مبارزه جدی شود.
دستگاه قضای گیلان مصمم در برخورد با مسئولان کم کار
هم اینک نیز با ورود دستگاه قضا، پرونده ای در خصوص وضعیت نیروگاه ۶۰۰ تنی زباله سوز رشت و قراردادهای موبوط به احداث آن تشکیل شده و تمامی موضوعات مربوطه از جمله تصفیه خانه شیرابه، کود آلی، نیروگاه زباله سوز، قراردادها و نحوه مصرف بودجه اختصاص یافته به پروژه های ذیربط نیز در حال بررسی و رسیدگی قضایی است.
از سوی دیگر با توجه به گفته مسئولان دستگاه قضای استان گیلان، تضییع حقوق عمومی در حوزه های مختلف به دلیل عدم انجام تکالیف قانونی توسط مدیران سازمان ها، ادارات و نهادهای عمومی در خصوص پسماند سراوان قطعی می باشد و از این رو، دادسرای استان در چارچوب قانونی، برخورد قاطعانه با متخلفان را در دستور کار قرار داده است.
دادستان مرکز گیلان نیز در گام نخست، همکاری با دستگاه های اجرایی با نگاه پیشگیرانه و با هدف هم‌افزایی، جلوگیری از وقوع تخلفات، اخطار و تذکر خطاب به مدیران مربوطه را در دستور کار قرار داده چون حل معضل پسماند، مطالبه جدی مردم و نخبگان استان است.
بنا به این گفته، هم اینک پرونده پسماند سراوان با ارجاع به هیات کارشناسی و احضار بعضی مسئولان و متولیان امر و استماع اظهارات شهود و مطلعان، مسیر مناسبی را طی می کند و با توجه به حساسیت دستگاه قضا، به طور حتم با هرگونه تخلف و ترک فعل یا سوء جریان دارای وصف مجرمانه بدون اغماض برخورد خواهد شد.
سنبل آبی دیگر چالش زیست محیطی گیلان
سنبل‌آبی این گیاه بیگانه زیبا اما مهلک که چند سالی است به جان تالاب انزلی و سایر تالاب های گیلان افتاده، با بارش های سنگین اخیر در استان و بندرانزلی از نقاط دورتر تالاب به سمت دریا حرکت کرده و با رسیدن به پل کنارگذر و انباشته شدن زیر پایه ها راه را بر عبور قایق های موتوری بسته اند.
«سنبل آبی» یکی از ۱۰ گونه گیاهان مهاجم دنیاست؛ این گیاه وقتی وارد اکوسیستم آبی می‌شود ظرف مدت ۲ هفته می‌تواند جمعیت خود را به میزان دو برابر افزایش داده و یک بوته با ۲۰ گل می‌تواند سه هزار دانه تولید کند و هر دانه آن بین پنج تا ۲۷ سال زنده بماند؛ گیاه مهاجم سنبل آبی به عنوان گونه زینتی وارد اکوسیستم آبی کشور شده و به دلیل تکثیر و رشد بالای این گیاه، به شدت سطح آب را پوشانده و مانع ورود نور و اکسیژن به داخل آب می‌شود و به دلیل تولید لجن آلی باعث خشک شدن پهنه‌های آبی می‌شود.
تالاب ها به دلیل آبخیزی یکی از مهمترین و بهترین رویشگاه های سنبل آبی هستند. گیاهی به مراتب خطرناک تر از آزولا که با گسترش سریع و پوشش کامل سطح آب و مشکلات عدیده زیست‌محیطی، زمینه را برای مرگ تدریجی تالاب ها فراهم می‌کند.
گیلان دارای ۳۱ هزار هکتار پهنه تالابی است که افزون بر ۲۴ هزار هکتار آن معادل ۸۰ درصد در قالب سه تالاب انزلی، امیرکلایه و بوجاق تحت عنوان کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است؛ تالاب انزلی یکی از طعمه های گیاه مهاجمی است که حیات رودخانه ها و تالاب های استان را نشانه گرفته و نفس آن را بویژه طی چند سال گذشته به شماره انداخته است.
برداشت سنبل آبی با استفاده از دستگاه های دروگر و همچنین هدایت این گیاه به سمت دریا برای نابودی از طریق شوری آب به عنوان اصلی ترین پروزه های مقابله ای است که تاکنون چندان موفقیت آمیز نبوده و فقط همچون مرهمی موقت عمل کرده است.
آتش سوزی عامدانه؛ ستمی مضاعف بر جان طبیعت
اوایل شهریور ماه بود که اراضی تالابی در گیلان دچار آتش سوزی شد واز ابتدای شعله ور شدن آتش احتمال ها بر این بود که حریق تالاب انزلی نیز همچون برخی از آتش سوزی های طبیعت در دیگر نقاط شمالی سهوا و بر اثر خطای انسانی باشد اما فرمانده یگان حفاظت محیط زیست گیلان اعلام کرد: متاسفانه آتش زدن عامدانه نیزار در تالاب انزلی آغازی برای تصرف زمین های تالابی است.
ساسان اکبری پور در گفت وگو با خبرنگار ایرنا گفت: یگان حفاظت محیط زیست گیلان نمی تواند به تنهایی قادر به پیشگیری از موضوع یاد شده باشد و نیازمند برپایی گشت های مشترک با همکاری نهادهای مختلف از جمله اداره کل منابع طبیعی، جهاد کشاورزی، آب منطقه ای و توجه بیشتر مراجع قضایی است.
اکبری پور گفت: اگرچه آتش زدن زمین ها جرم است و ۲ تا ۶ سال حبس دارد اما متاسفانه خشک شدن بخش هایی از تالاب انزلی سودجویان را برآن می دارد تا با آتش زدن زمین های تالابی شرایط تصرف این زمین ها را برای شالیکاری، استخر، درختکاری فراهم آورند که در صورت عدم همکاری دستگاه های یاد شده شاهد تکرار این موضوع خواهیم بود.
در سال ۹۸ نیز حدود ۱۰ هکتار از نیزار های تالاب بین المللی انزلی توسط سودجویان به آتش کشیده شد. براساس آمارهای پیشین اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان در بازه زمانی سال ۹۹ حدود ۲۰ هکتار از عرصه‌های تالابی استان از دست متخلفان و متجاوزان به انفال توسط یگان حفاظت اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان آزاد شده است.
برداشت غیرمجاز شن و ماسه از رودخانه های گیلان
علاوه بر تمامی زخمهایی که بر پیکر نیمه جان محیط زیست گیلان وارد شده است، این روزها گلوی رودخانه های گیلان شبانه به خشونت بیل های مکانیکی در برداشت غیرمجاز شن و ماسه می خراشد.
چندی پیش دانشیار گروه جنگلداری دانشگاه گیلان در ارتباط با موضوع یاد شده در گفت و گو با ایرنا گفت: برداشت شن و ماسه از رودخانه ها دخالت در اکوسیستم منطقه است و تغییر ماهیت در یک اکوسیستم حوزه آبخیز است؛ این حوزه آبخیز مجموعه ای از جنگل، مرتع، رودخانه، خاک و اقلیم منطقه می باشد که وقتی در یکی از این فاکتورها تغییر ایجاد می شود دیگر فاکتورها را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.
دکتر کامبیز طاهری آبکنار اظهار داشت: وقتی یک پارامتر را تغییر می دهیم دیگر پارامترها را نیز تحت تاثیر قرار می دهیم یکی از مشکلاتی که رودخانه ها در چند سال اخیر پیدا کرده اند برداشت شن و ماسه بصورت غیر مجاز است که باعث می شود بستر رودخانه حالت عادی خود را از دست داده و باعث اختلال در بالادست و پائین دست خویش شود.
وی گفت: در این شرایط بسیاری از ماهیان در تجدید نسل و تخم ریزی در بستر رودخانه نیاز به شرایط اکولوژی خاص دارند؛ وقتی اکولوژی منطقه را عوض می کنید نسل ماهی ها تغییر می کند همچنین برداشت غیر مجاز باعث تغییر در رژیم آبی می شود و در سیل ها می تواند باعث آبگرفتگی در اطراف رودخانه شود.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: مشکل بزرگی که در مدیریت اکوسیستم داریم این است که مدیریت یکپارچه نیست و جزیره ای تصمیم گیری می شود و این باعث سوءاستفاده سودجویان از بستر رودخانه ها می شود.
دکتر طاهری بیان کرد: شهرهای شمالی کشور در گذر زمان در اطراف رودخانه ها واقع شده و برداشت غیر مجاز رودخانه ها باعث شسته شدن پایه پل ها در اثر سیل می شود همانطور که این اتفاق را در سال های اخیر در استان های گلستان و گیلان شاهد بودیم و از بین رفتن حاشیه رودخانه باعث ورود آب به شهر ها می شود.
وی افزود : اتفاقاتی که در چند سال اخیر در گیلان و استان های شمالی رخ داده نشان می دهد که باید به بحث مدیریت هماهنگ بپردازیم؛ من اعتقاد دارم در این قضایا باید بین واحدهای مختلف تصمیم گیرنده هماهنگی بوجود آید.
وی ادامه داد:این کار منوط به تصمیم گیری یک ارگان نیست چرا که کار به چند پارگی می انجامد؛ معتقدم استانداری در این مقوله نقش اساسی دارد، باید بتواند اتاق فکرهایی برای تصمیم سازی بوجود بیاورد و هماهنگ کند؛ قانون کم نداریم اجرای قانون را نداریم ضمن آنکه اگر اجرای قانون را داریم تخلف از قانون را هم می بینیم.
بحران نابودی محیط زیست که امروزه به یک مساله جدی و قابل تامل تبدیل شده شاید با توسعه پایدار تا حدودی رفع شود، توسعه پایدار فرآیندی است که آینده‌ای مطلوب را برای جوامع بشری متصور می‌شود که در آن شرایط زندگی و استفاده از منابع، بدون آسیب رساندن به یکپارچگی، زیبایی و ثبات نظام‌های حیاتی، نیازهای انسان را برطرف می‌سازد.
توسعه پایدار انتخاب نیست بلکه تنها راه نجات زمین برای آیندگان است و این انتخاب بیش از حرف نیازمند عمل است.