دکتر مرضیه ابراهیمی روز پنجشنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا افزود: در پژوهشگاه رویان تلاش می کنیم تا از ابزار سلول های ایمنی برای هدف گیری سرطان استفاده کنیم. مطالعات نشان می دهد در بیماران مبتلا به تومور مغزی، سطح سلول های ایمنی و فعالیت آنها کاهش می یابد.
وی افزود: آزمایشات انجام شده روی موش ها هم نشان می دهد اگر تعداد سلول های کشنده طبیعی و فعالیت آنها به سطح اولیه بازگردانیم، نه تنها تومور نابود می شود، بلکه عود هم نمی کند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه رویان ادامه داد: محققان این پژوهشگاه از هفت سال پیش شروع به ساخت مدل های آزمایشگاهی حیوانی کردند و توانستند در آن تومور مغزی ایجاد کنند، سپس سلول های ایمنی را از والدین موش ها به حیوان مبتلا به تومور مغزی تزریق شد و براین اساس تومور نابود شد.
مسوول گروه پژوهشی سلول های بنیادی سرطان پژوهشگاه رویان اظهار داشت: این روش امیدواری زیادی را در محققان این پژوهشگاه ایجاد کرد که به دنبال اجرای این مطالعه در مبتلایان به بدخیم ترین تومور مغزی یعنی گلیوبلاستوما باشند تا شاید کمک به بهتر شدن شرایط آنها شود.
ابراهیمی تاکید کرد: باید در نظر داشته باشیم که وقتی فردی نوعی از سرطان را دارد و بیماری باردیگر عود و در بدن وی گسترش پیدا می کند، جنگی بین سیستم ایمنی فرد با سرطان اتفاق می افتد که پیدایش سرطان یعنی پیروزی سلول های بدخیم توموری. در نتیجه درمان باید به نوعی صورت گیرد که علاوه بر حذف سلول های توموری به افزایش و تقویت سیستم ایمنی هم کمک کند.
وی درباره این کارآزمایی بالینی در این بیماری خاطرنشان کرد: در واقع این فرایند یک نوع سلول درمانی با کمک سلول های ایمنی بدن فرد سالم محسوب می شود که به آن درمان به واسطه سلول های ایمنی نیز می گوییم. در این روش سلول ایمنی از دهنده سالم جدا و در آزمایشگاه آن را فعال می کنیم که پس از تزریق به بدن فرد بیمار، تومور وی را شناسایی کرده و از بین می برد.
کارآزمایی بر روی گلیوبلاستوما بدخیم ترین تومور مغزی
عضو هیأت علمی پژوهشگاه رویان با بیان اینکه سال گذشته فاز اول کارآزمایی بالینی استفاده از سلول های ایمنی، سلول هایی که به طور ذاتی خاصیت کشندگی تومور را دارند و ما به آن سلول های کشنده طبیعی بدن می گوییم شروع شد، اضافه کرد: این پژوهش با همکاری مرکز طبی کودکان دانشگاه علوم پزشکی تهران، دانشگاه علوم پزشکی گلستان و پژوهشگاه رویان و شرکت بن یاخته های رویان انجام شد.
ابراهیمی یادآور شد: در این مطالعه پنج بیمار (کودک و بزرگسال) وارد این مرحله شدند که شرایط لازم برای ورود به بیماری را داشتند. بیماران دارای نوع خاصی از تومور مغزی به نام گلیوبلاستوما بودند. گلیوبلاستوما بدخیم ترین تومور مغزی است که بیشترین نوع مرگ در تمام دنیا دارد و از طرف دیگر موقعیت قرارگیری این تومور خاص و ویژه است.
وی ادامه داد: این نوع تومور هیچ درمان شناخته شده ای ندارد و سدی میان مغز و سیستم ایمنی بدن ایجاد می کند. در نتیجه سیستم ایمنی بدن به راحتی در مغز چرخش پیدا نمی کند که بتواند تومور را حذف کند. برای همین بیماران در اغلب موارد به سمت مرگ در تومور گلیوبلاستوما حرکت می کنند.
این محقق با بیان اینکه میزان مرگ بر اثر این بیماری در ایران بالا است، افزود: محققان این پژوهشگاه هم راستا با محققان سایر کشورها، تصمیم گرفتند با این روش سلول درمانی بر این بیماری فائق شوند، شاید بتوان بر بقیه سرطان ها نیز فائق شد. بیماران انتخاب شده درمان های رایج را دریافت کرده اما نتیجه ای نگرفته بودند. پس از انتخاب بیماران، در بیماران کودک، دهنده این سلول های ایمنی والدین آنها و در بزرگسالان، دهنده سلول های ایمنی فرزندانشان بودند.
فعال کردن سلول های ایمنی بر علیه سرطان
عضو هیأت علمی پژوهشگاه رویان تصریح کرد: در این روش سلول های ایمنی که از این بیماران گرفته شد در آزمایشگاه و تحت شرایط خاصی فعال کردیم که این سلول فعال پس از ورود به بدن بیمار به سمت سلول درگیر حرکت کند و آن را از بین ببرد. این سلول ها را به ناحیه توموری خود بیمار تزریق شد تا به این نتیجه برسیم که آیا این درمان، بی خطر است؟ در وهله اول می خواستیم ببینیم آیا این فرایند برای بیمار عوارضی دارد.
ابراهیمی اظهار داشت: در واقع اولین کاری که در هر نوع درمان انجام می دهیم، این است که مطمئن شویم آیا این نوع روش بی خطر هست؟ جان بیمار را به خطر نمی اندازد و مشکلی را برای وی ایجاد نمی کند؟ و آیا اثرات مضری برای بیمار ندارد؟
وی با بیان اینکه در نهایت به این نتیجه رسیدیم که این روش بی خطر است و عارضه ای برای بیمار ندارد، تاکید کرد: این روش قدم مثبتی است و باعث شد وارد فاز دوم شویم. در فاز دوم باید این روش درمانی که خوب یا بد است، نجات بخش هست یا نیست را مورد بررسی قرار دهیم اما برای اطمینان یک بار دیگر بیماران مورد بررسی قرار می گیرند.
اتفاق امیدبخش ادامه حیات ۲ بیمار
وی تصریح کرد: این درحالی است که در کارآزمایی این روش ۲ نفر از بیماران همچنان در قید حیات هستند و یک نفر را هم به تازگی از دست دادیم. یعنی ۱۰ ماه از این مطالعه گذشته و بیمار علاوه بر اینکه هیچ عوارضی نداشت، ۱۰ ماه بیشتر از گفته پزشکان زندگی کرده بود. این افراد بیمارانی هستند که ۳ الی ۶ ماه بیشتر فرصت زندگی نداشتند. در نتیجه این روش برای ما خیلی امیدبخش است و شروع فاز دوم را می طلبد تا با بررسی و اطمینان بیشتری اعلام کنیم که آیا این روش درمانی خوب است یا خیر.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه رویان خاطرنشان کرد: در فاز اول که فاز مطالعاتی ما بود می خواستیم به این نتیجه برسیم که آیا تزریق سلول به بدن این افراد منجر به بروز عوارض می شود یا خیر که خوشبختانه عوارضی ایجاد نکرد. اما اگر ما بخواهیم بگوییم این درمان خوب است و بقیه مردم را به استفاده از آن تشویق کنیم حتما باید فاز دوم این مطالعات با تعداد بیشتری بیمار و به صورت دقیق تر انجام شود.
ابراهیمی با بیان اینکه این روش درمانی در مراکز دیگر دنیا از خیلی وقت قبل انجام شده است، گفت: این درمان حدود سه دهه در کشورهای پیشرفته در حال انجام است، این کشورها حتی بر اساس سابقه درمانی بیمار، درمان های جدیدی را بر اساس دستکاری های ژنتیکی انجام دادند یعنی سلول ایمنی را در آزمایشگاه و با تغییرات ژنتیکی کاملا مسلح کردند که پس از تزریق در بدن فرد فقط همان تومور و سلول سرطانی را شناسایی و با آن مبارزه کند.
وی افزود: امیدواریم بتوانیم این کار را هر چه زودتر انجام و شرایط لازم برای مردم ایران را مثل همه کشورهای دیگر فراهم کنیم تا از این درمان استفاده کنند که البته این کار تجمیع همه همت ها را نیاز دارد.
شجاعت بیماران داوطلب برای پیشرفت علم
مسوول گروه پژوهشی سلول های بنیادی سرطان پژوهشگاه رویان در بخش دیگری از این گفت و گو با قدردانی از همراهی و همکاری بیماران داوطلب و خانواده های آنها که خود را در راه علم اعطا می کنند، اظهار داشت: والدینی که فرزند خود را برای درمان و کارآزمایی بالینی به اینجا آورده در حقیقت شجاعتی مثال زدنی به خرج داده است چراکه اگر آن بچه ها و والدین نبودند، امروز ما به این مهم نمی رسیدیم. این افراد باعث شدند یک گام جلوتر برویم و اطمینان حاصل کنیم که این روش درمانی می تواند جلو برود.
ابراهیمی ادامه داد: روش های درمانی نوین در دنیا با همکاری سه گروه در چهارچوب یک مثلث شکل می گیرد. همکاری و همراهی تیم بالینی و پایه، بیماران و افرادی که حمایت مالی می کنند.
وی گفت: با توجه به اینکه شیوع بیماری تومور مغزی در ایران و همچنین مرگ و میر آن بالا است، سعی داریم در قدم بعدی با همکاری بیمارستان حضرت رسول اکرم (ص) و دانشگاه علوم پزشکی ایران روی بیماران تومور مغزی (نه الزاما گلیوبلاستوما که حتما در گروه سنی کودک هستند و در شرایط خیلی بدخیمی قرار دارند و به درمان های رایج جواب نمی دهند، نمی توانند جراحی شوند و در مراحل انتهای زندگی نیستند، بلکه در ابتدای زمان شناخت بیماریشان هستند)، تحقیقات و کارآزمایی بالینی انجام دهیم.
همیاری و همبستگی ملی برای از ریشه کن کردن سرطان
عضو هیأت علمی پژوهشگاه رویان اظهار داشت: ما در مورد این بیماران یک روش جدیدی سلول درمانی را انجام می دهیم به امید اینکه بتوانیم تومور را عقب ببریم و شرایط بیمار را بهتر و بهبود ببخشیم. امیدواریم در این زمینه همیاری ملی برای پیشبرد این طرح صورت بگیرد.
ابراهیمی خاطرنشان کرد: ما کمک می کنیم اما معجزه نمی کنیم، چراکه معجزه برای خداوند است. ما وسیله ای هستیم برای پیشبرد و ارتقای علم برای درمان سرطان تا با کمک علم افراد بتوانند در همان ابتدا این درمان را بگیرند نه اینکه در آخر راه و پس از ناکام ماندن همه روش های رایج سراغ این روش بیایند.
وی افزود:وقتی این روش در اختیار مردم باشد و جواب بدهد، دیگر نیاز نیست بیمار زمان و هزینه خود را برای درمان های دیگر صرف کند و از همان ابتدا می تواند این روش را برای درمان در نظر بگیرد.
این محقق ابراز امیدواری کرد که از خروج بیماران برای درمان به کشورهای همسایه جلوگیری و این شرایط را برای همه بیماران در کشور فراهم کنیم.