چهار سال از زلزله ۷.۳ ریشتری سرپل‌ذهاب می گذرد، زلزله ای که در ساعت ۲۱ و ۴۸ دقیقه و ۱۶ ثانیه شامگاه یکشنبه ۲۱ آبان سال ۹۶ در چند ثانیه ۶۲۰ نفر را به کام مرگ فرو برد و باعث مصدوم شدن ۱۲ هزار و ۳۸۶ تن شد.
این زلزله بزرگ که در ۱۰۰ سال اخیر در منطقه غرب کشور سابقه نداشت حدود ۶۰ درصد وسعت استان کرمانشاه را در برگرفت و خسارت بسیار سنگینی به اکثر مناطق شهری و روستایی وارد کرد.
امیرحسین گرکانی روز شنبه به مناسبت چهارمین سالگرد زلزله سرپل‌ذهاب در آبان ۹۶ در گفت و گو با خبرنگار علم و آموزش ایرنا با بیان آثار زلزله بر زندگی مردم اظهار داشت: زخمی شدن و مرگ انسان‌ها، تخریب ساختمان‌ها و آسیب دیدن زیرساخت‌ها آثار مشهود سوانح هستند و از بخش دولتی گرفته تا سازمان‌های مردم‌نهاد و خیرین و نظایر آن تمام تلاش خود را می‌کنند تا به نحوی این موضوع را مدیریت کرده و خسارات ایجادشده را برطرف و به جبران آن کمک کنند.
وی افزود: در مرحله امداد و نجات تمرکز بر نجات جان افراد یا تدفین درگذشتگان است و پس از آن هم بدنه دولتی تمام توان خود را به کار می‌گیرد تا بازسازی ساختمان‌ها و زیرساخت‌های آسیب‌دیده در حداقل زمان ممکن صورت گیرد و خیرین و مردم و سایر نهادهای مردمی نیز تلاش می‌کنند با ارسال کمک‌های نقدی و غیرنقدی به مردم سانحه‌دیده کمک کنند. همه این تلاش‌ها در راستای بازگرداندن مردم به خانه‌هایشان و برقراری شرایط عادی در جامعه تحت تأثیر سانحه است.
رییس پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی ادامه داد: اما برخی آثار سانحه نه تنها توجه افکار عمومی را کمتر به خود جلب می‌کند، بلکه تصمیم‌گیران و مجریان نیز گاهی از آنها غافل می‌شوند ازجمله این موارد، موضوع معیشت و درآمد خانواده‌های تحت تأثیر سانحه است.
گرکانی خاطرنشان کرد: با وجود اهمیت موضوع معیشت و از بین رفتن منبع درآمد مردم پس از سوانح، این موضوع آن‌چنان مغفول است که حتی در ارزیابی‌های خسارت پس از سوانح نیز کمتر به آن پرداخته می‌شود و حتی اگر به آن پرداخته شود نیز کمتر اقدامی جهت جبران و بهبود شرایط انجام می شود.
وی توضیح داد: همواره پس از وقوع سوانح، شیوه‌های معیشتی که مردم پیش از سانحه داشته‌اند از بین می‌رود و احساس ناامنی در میان خانواده‌های آسیب‌دیده به وجود می‌آید و مردمی که در اثر سانحه، خانه و وسایل زندگی خود را از دست داده‌اند با چالش بیکاری هم باید دست و پنجه نرم کنند. بدین ترتیب، سفره خانواده کوچک‌تر می‌شود و پس‌انداز یا اندک درآمد خانواده صرف نیازهای اولیه زندگی می‌شود و در پاره‌ای موارد برای این امر نیز کفایت نمی‌کند.
رییس پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی یادآور شد: در شرایطی که فشار روانی بر مردم به‌علت آثار سانحه بسیار زیاد است، موضوع معیشت و درآمد نیز بر فشارها می‌افزاید. تبعات این موضوع تنها به فقر مردم نمی‌انجامد، بلکه پیامدهای بسیار مهم‌تری همچون افسردگی، اضطراب و خشونت در میان خانواده‌ها را هم در پی دارد.
گرکانی همچنین گفت: تجربه مردم سانحه‌دیده در زلزله سال ۱۳۹۶ سرپل‌ذهاب نیز این موضوع را تأیید می‌کند. پس از وقوع زلزله، نمونه های بسیاری از خسارات اقتصادی گسترده و پیامدهای بیکاری بر وضعیت روانی افراد و خانواده ها مشاهده شد. با تخریب ساختمان‌های اداری و تجاری، کارگاه‌های تولیدی و ... بسیاری از مردها بیکار شده بودند، برخی مشاغل که کالاهای لوکس می‌فروختند به دلیل شرایط پس از سانحه درآمدی نداشتند، به دلیل مختل شدن شرایط زندگی عادی، برخی مشاغل تعطیل شده بودند.
وی اضافه کرد: زلزله در سال ۹۶ در منطقه‌ای رخ داد که بنا بر اقتضائات فرهنگی از مردان انتظار تأمین مالی زندگی می‌رفت. همین نکته ساده اما بسیار مهم تبعات بسیار زیادی به دنبال داشت. یکی از ساکنان سرپل‌ذهاب می‌گفت که به دلیل شرایط سخت مالی پس از زلزله، خودروی خود را که آسیب ندیده بود، فروخته و تنها منبع درآمدش که مسافرکشی بوده را از دست داده است و حالا به دلیل فشار روانی ناشی از این موضوع بارها فرزندش را مورد خشونت قرار داده است.
رییس پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی تصریح کرد: بسیاری از زنان پس از زلزله سرپل‌ذهاب از به‌هم‌ریختگی شرایط خانوادگی شکایت داشتند، از این که نمی‌توانستند نیازهای فرزندان خود را برآورده کنند و این موضوع در برخی موارد به درگیری در خانواده تبدیل می‌شد از اینکه به دلیل شرایط سخت و محدودیت‌های فضای سکونت در کانکس و انواع دیگر اسکان موقت، شیوه‌های درآمد خانگی خود مانند تهیه مربا و ترشی و فروش آن را از دست داده بودند، از این که همسرانشان به دلیل بیکاری و فشار روانی ناشی از نبود درآمد، عصبی و پرخاشگر شده‌اند.
گرکانی با بیان اینکه این وضعیت درمورد مستأجران وخیم‌تر نیز می‌شود، افزود: بسیاری از مردم در سرپل‌ذهاب مستأجر بودند. با وقوع زلزله و از دست دادن منبع درآمد خود دیگر نتوانسته بودند، خانه‌ای اجاره کنند. معمولاً پس از وقوع سوانح و کم شدن واحدهای استیجاری، اجاره‌ها افزایش پیدا می‌کند و سرپل‌ذهاب نیز از این موضوع مستثنی نبود.
وی ادامه داد: اغلب مستأجرانی که بعد از زلزله مدت‌ها منتظر ماندند تا شهر دوباره ساخته شود و بتوانند خانه‌ای را اجاره کنند و زندگی عادی خود را از سر بگیرند، با افزایش اجاره‌ها، مستأجران کم‌درآمد یا آنها که منبع درآمد خود را برای همیشه از دست داده بودند، به ندرت قادر به بازگشت به خانه پیشین خود بودند به همین علت بسیاری از مستأجرین سال‌ها در کانکس باقی ماندند.
رییس پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی افزود: نباید از خاطر ببریم که یکی از مؤلفه‌های بازتوانی روانی پس از سوانح موضوع معیشت است و تا منبع درآمد مردم به راه نیفتد، مردم روی پای خود نمی‌ایستند و جامعه نیز به حالت عادی بازنمی‌گردد. تا زمانی که مردم دغدغه معیشت و درآمد دارند، امیدی برای ازسرگیری فعالیت‌های قبلی خود ندارند و تنها تک تک افراد، بلکه کلیت جامعه نیز به شرایط عادی بازنخواهد گشت.
گرکانی تصریح کرد: موضوع معیشت زلزله زدگان لازم است هم به‌صورت اضطراری پس از سوانح مدنظر قرار گیرد و هم برنامه‌ای بلندمدت جهت اشتغال دائم مردم وجود داشته باشد.