دیدارهای سران کشورهای آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان در اروپا با یکدیگر تا سفرهای پی در پی منطقه ای و اروپایی رابرت (راب) مالی نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران، همگی اگرچه با عنوان مشورت و هماهنگی با متحدان و شرکا درباره ایران و توافق هسته ای در دولت بایدن صورت می گیرد؛ اما بیش از آنکه اقدامی با دادن شانس به دیپلماسی در قبال ایران باشد، به نظر می رسد هدف اصلی ان احیای اعتماد از دست رفته متحدان به تصمیمات واشنگتن درعرصه بین المللی پس از عبور از دوره ترامپ و تحولات افغانستان باشد.
برخی تحلیلگران مسایل بین المللی، خروجی دیدار بایدن با سران سه کشور اروپایی را نمایش وحدت و یکپارچگی می دانند و می گویند اهمیت بیانیه منتشر شده برای آمریکا از این جهت است که بیانیه یاد شده در آستانه آغاز مذاکرات ایران و ۱+۴ از یک سو و نشست ماه نوامبر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سوی دیگر، منتشر شده است.
همزمان با مقامات آمریکایی و اروپایی، علی باقری مذاکره کننده ارشد هسته ای و معاون سیاسی وزیر خارجه ایران نیز در حال رایزنی و گفت و گو از مقامات روس و چین تا اروپایی بوده است.
حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران درباره گفت و گوهای اخیر معاون سیاسی خودش می گوید: این روزها دکتر باقری گفت و گوهای موفقی را در اروپا دنبال می کند. ما در میز مذاکرات وین آماده نیل به توافق خوب هستیم. بازگشت همه طرفها به تعهدات یک اصل مهم و راهگشاست.
امیرعبداللهیان همچنین روز جمعه در یادداشتی اینستاگرامی با اشاره به گفتگوهای تلفنی مفصل و جداگانه خود با وزرای خارجه ۵ کشور عضو برجام (چین، روسیه، انگلیس، آلمان و فرانسه) نوشته است: ایران با رویکردی عملگرایانه و نتیجه محور وارد گفت‌وگوها می‌شود و مصمم به دستیابی به یک «توافق خوب» است، اما این امر مستلزم لغو موثر و قابل راستی‌آزمایی تحریم‌ها و بازگشت طرف‌های مقابل به تعهدات کامل است.
وی گفته است: اقدامات و قانون‌شکنی‌های آمریکا از جمله تحریم‌های تازه این کشور، ارائه تضمین‌های عینی از سوی آمریکا را یک ضرورت غیرقابل چشم‌پوشی تبدیل کرده و در این راستا، معاونم دکتر باقری نیز در پایتخت های اروپایی دیدارهایی صریح ، شفاف و مفید را انجام داده است.
وزیر خارجه ایران تصریح کرده است: جمهوری اسلامی ایران قصد ندارد در بن‌بست‌های باقی‌مانده از گفت‌وگوهای پیشین، بماند. ضمن این که آن را در دسترس خود دارد. معتقدم اگر طرف‌های مقابل با رویکردی جدی و مثبت وارد وین شوند، دستیابی به یک توافق خوب آن هم در کوتاه مدت امکان‌پذیر است.
علی باقری کنی معاون سیاسی وزیر امور خارجه نیز در حساب توییتری خود در گزارشی درباره سفر اخیر اروپایی اش نوشته است: درجریان سفر به فرانسه، آلمان، انگلیس و اسپانیا گفت و گوهای جدی و سازنده‌ای در مورد موضوعات دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله مذاکرات پیش رو داشتم. لغو موثر تحریم‌های غیرقانونی و اهمیت تضمین به عدم‌تکرار مورد تاکید قرار گرفت.
تهران با توجه به پیشینه رفتار دولتمردان آمریکایی و تفاوت میان عمل و گفتارشان، شروط بازگشت آمریکا به برجام را چنین می داند:
۱- آمریکا باید بپذیرد به عنوان مقصر وضعیت فعلی از این مسیری که رفته، برمی‌گردد.
۲- آمریکا برای بازگشت از این مسیر غلط باید تحریم‌های ظالمانه و غیرقانونی که بعد از خروج آمریکا از برجام اعمال کرده همه را یکجا به صورت موثر بردارد .
۳- و مهمتر اینکه تضمین بدهد که هیچ دولتی در ایالات متحده مجدداً جهان و حقوق بین الملل را به سخره نخواهد گرفت و این شرایط را تکرار نخواهد کرد.
دولتمردان آمریکایی تاکنون بطور مشخص درباره این سه خواسته ایران اظهار نظر مستقیمی نکرده اند اما همگی مدعی آمادگی برای مذاکره و بازگشت به برجام شده اند.
در تازه ترین اظهارنظر، کامالا هریس معاون رئیس جمهوری آمریکا در نشستی خبری در پاریس گفته است: بایدن رییس جمهوری آمریکا در خصوص برجام موضع روشنی داشته است.ما به دنبال بازگشت دوباره به برجام و در انتظار مذاکرات هستیم. امیدواریم و پیش بینی می کنیم این مذاکرات سازنده باشد و با متحدان خود در این خصوص همسو هستیم.
ند پرایس سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا نیز ادعا کرده است که واشنگتن به دنبال تعامل سازنده در وین است.
او در پاسخ به سوالی درباره لفاظی ها و اتهام پراکنی های اخیر رئیس ستاد مشترک ارتش رژیم صهیونیستی و تاثیر آن بر مذاکرات وین، مدعی شده است که ما صادقانه در بیانیه های خود اعلام کرده ایم که معتقدیم بازگشت متقابل مشترک به پایبندی به تعهدات برجامی همچنان موثرترین روش برای اطمینان از عدم دستیابی ایران به سلاح هسته ای به صورت دائمی و قابل تایید است.
جیک سالیوان مشاور امنیت ملی دولت آمریکا که این روزها نقش پررنگ تری در اظهار نظرهای برجامی و سیاست خارجی واشنگتن در قبال ایران یافته و حتی در تلاش برای القای برخی واژه ها در ادبیات سیاسی و رسانه ای است، در مصاحبه با شبکه سی ان با بیان اینکه آماده بازگشت به میز مذاکره هستیم، ادعا کرده که ایالات متحده اعلام کرده اگر ایران به پایبندی به برجام بازگردد، آمریکا نیز به این توافق باز می گردد.
او تهران را برغم تعیین تاریخ از سرگیری مذاکرات و اظهار نظرهای صریح مقامات ایرانی، متهم کرده است که با وجود همکاری نزدیک واشنگتن با متحدان و شرکا برای ایجاد فضای مناسب، هنوز علاقه ای به بازگشت به پایبندی به برجام از خود نشان نداده است.
سالیوان در حالی از تعهدات برجامی ایران طبق قانون بایدی سخن به میان آورده که گویی فراموش کرده است، قانون بایدی برای عمل به تعهدات، باید ابتدا برای ناقض برجام یعنی کشور خودش انجام شود که دونالد ترامپ رئیس جمهوری وقت آمریکا در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ (۸ می ۲۰۱۸) از برجام خارج و در دو مرحله تحریم‌های ثانویه آن علیه ایران را بازگرداند.
البته سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت خارجه ایران در واکنش به اظهارات سالیوان می گوید: ایالات متحده باید بداند که عضو برجام نیست و نمی‌تواند به اعضای دیگر برجام اظهاراتی را منتسب کند یا درخواست‌هایی داشته باشد و بهتر است اول برادری خود را ثابت کند.
خطیب زاده یادآورشده است: خوشحال هستیم که آمریکایی‌ها مدام اراده و نیت شان را تکرار می‌کنند؛ شاید برای این است که فراموش نکنند که می‌خواهند تحریم‌هایی که به صورت غیرقانونی و فراسرزمینی توسط دولت قبلی ایالات متحده اعمال شد و توسط این دولت ادامه یافت و برخی اضافه شد را بردارند اما آنچه که مهم است عمل است.
سالیوان پیش از این نیز گفته بود که ایالات متحده آمریکا با حسن نیت آماده گفت و گو و مذاکره با ایران است که سخنگوی وزارت خارجه ایران با یادآوری اینکه بین جمهوری اسلامی ایران و آمریکا مدت‌هاست گفتگویی نبوده، حسن نیت آمریکایی را به او یادآور شده است؛ از نقض قطعنامه ۲۲۳۱ و خروج از برجام تا تلاش برای از بین بردن برجام با اعمال تحریم‌های فرامنطقه‌ای، ظالمانه و غیر قانونی ضد مردم ایران.
همچنانکه سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایران می گوید آمریکا تمام تلاش خود را پس از خروج از برجام کرد تا مانع روابط عادی جمهوری اسلامی ایران در حوزه‌های تجاری و اقتصادی با کشورهای دیگر شود و در این راستا آنچنان زیاده‌روی کرد که نه تنها شرکت‌هایی که با جمهوری اسلامی ایران همکاری می‌کردند مورد فشار قرار داد، بلکه متحدین خود را هم تنبیه کرده است.
از این رو، شرایط در قبال ایران هنوز تغییر نکرده و اقدامات و برنامه‌هایی که توسط دولت بایدن تا امروز پیگیری شده مخالف اعلام نیتی است که سالیوان اعلام کرده و تهران منتظر اقدام عملی از سوی آمریکاست که همواره از باز بودن مسیر دیپلماسی سخن می گوید.
جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا در آستانه از سر گیری مذاکرات ایران و گروه ۱+۴ در وین در نامه ای به کنگره کشورش "وضعیت اضطراری ملی" در قبال ایران را برای یک سال دیگر تمدید کرده و وزارت خزانه داری آمریکا نیز چهار شخص و دو شرکت را به بهانه ارتباط با صنعت پهپادی ایران تحریم کرده است.
این در حالی است که سخنگوی وزارت خارجه آمریکا مدعی است چنانچه ایرانی ها جدی باشند می توانیم در مدت زمان کمی به توافق برسیم.
ند پرایس می گوید معتقدیم از طریق بستن مسایلی که در پایان دور ششم مذاکرات باقی ماند بود، امکان بازگشت به پایبندی مشترک به تعهدات برجامی و اجرایی کردن آنها امکان پذیر است.
این مقام وزارت خارجه آمریکا می گوید اگر قرار باشد مذاکرات به نتیجه برسد و اختلافات پیشین در طول شش دور قبلی به نتیجه برسد، باید از نقطه قبلی خود در ششمین دور از مذاکرات آغاز شوند. در طول مذاکرات وین پیشرفت های زیادی به دست آمد و آغاز مذاکرات غیر از آنچه در دور ششم مذاکرات باقی ماند، سازنده نیست.
باقری‌کنی معاون سیاسی وزیر امور خارجه در واکنش به اصرار طرف های غربی از جمله آمریکا برای ادامه مذاکرات وین از نقطه‌ای که در دور ششم به پایان رسید، می گوید که نقطه شروع دور بعدی مذاکرات لغو تحریم‌های غیرقانونی آمریکاست.
باقری‌کنی می گوید به نظر من مساله روشن است. ریشه مساله‌ای که ما درباره‌اش صحبت می کنیم نقض توافق توسط آمریکایی‌ها، نقض قطعنامه توسط آمریکایی ها، بازگرداندن تحریم‌ها توسط آمریکایی‌ها و اعمال تحریم‌های جدید توسط آمریکایی‌هاست.
وی تاکید می کند جمهوری اسلامی ایران در توافق بوده و هست، پایبند به توافق بوده و در حال حاضر هم پایبند است. از این جهت مساله ای که باید در مرحله اول به آن رسیدگی شود موضوع لغو تحریم‌های غیر قانونی آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران است.
وزیر امور خارجه ایران ندر تماس تلفنی با سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در این باره گفته است: پیشرفت سریع گفت‌وگوها مستلزم آن است که طرف‌های اروپایی و آمریکا با اجتناب از زیاده‌خواهی و طرح خواسته‌های فرابرجامی، رویکردی واقع‌بینانه و سازنده در پیش گیرند.
وی با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران سابقه و روند مذاکرات پیشین در وین را مد نظر دارد، تصریح کرده است که ایران در مذاکرات آتی مطالبات خود را با قوت پیگیری خواهد کرد و به هیچ وجه نباید در جدیت جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگوها و لزوم بازگشت همه طرفها به تعهداتشان تردید داشت.
امیرعبداللهیان با اشاره به تحریم‌های تازه آمریکا علیه ایران افزود: اگرچه جمهوری اسلامی ایران نسبت به نیات طرف آمریکایی تردید دارد، با این وجود چنانچه طرف آمریکایی به طور کامل به تعهدات خود بازگشته و مطالبات بیشتر نداشته باشد، جمهوری اسلامی ایران نیز به اجرای همه تعهدات خود بازخواهد گشت.
تد کروز سناتور جمهوری خواه از ایالت تگزاس آمریکا می گوید تنها تضمین برای حفظ برجام ارائه آن به صورت معاهده به سنای آمریکا است.
این سناتور آمریکایی در حساب توییتری خود نوشته است: با وجود آرزوهای آنها (تقاضای ایران برای تضمین از سوی آمریکا) ، تحت قانون اساسی آمریکا، تنها راه ضمانت ارائه آن (توافق احتمالی هسته‌ای) به صورت معاهده به سنا جهت تایید است که جو بایدن رییس جمهوری آمریکا از این امر هراس دارد.
تد کروز پیش از این نیز در واکنش به اظهارات وزیر امور خارجه ایران مبنی بر اینکه ایران خواهان تضمین از سوی آمریکا برای عدم ترک دوباره توافق هسته‌ای یا برجام نیست مدعی شده بود که جو بایدن رییس جمهوری آمریکا می‌داند در آینده هر رییس جمهوری جمهوریخواه آمریکا این توافق را پاره خواهد کرد.
روزنامه وال استریت ژورنال در تحلیلی نوشته است، تلاش برای بازگرداندن اتحاد به دولت آمریکا در واشنگتن ماه گذشته از یک مکان غیر منتظره تشویق شد. حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران اعلام کرد اگر مذاکرات آغاز شود، تهران از آمریکا درخواست خواهد کرد که تضمین دهد بار دیگر از این توافق خارج نمی شود.
تنها راه برای یک ضمانت این است که جو بایدن رییس جمهوری آمریکا توافق با ایران را به صورت یک معاهده به سنا ارائه دهد. این معاهده به ۶۷ رای در سنا و حمایت اعضای هر دو حزب دموکرات و جمهوری خواه نیاز خواهد داشت. این امر واشنگتن را به یک اتحاد در سیاست خارجی خواهد رساند.
رسیدن به یک توافق با ایران که بتواند در سنا ۶۷ رای کسب کند امری آسان نخواهد بود اما ارزش تلاش را دارد. این توافق می تواند اجماع قدیمی در واشنگتن در مورد ایران را که در طول توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ تغییر کرد، احیا کند.
بایدن سیاست خود را در قبال ایران به گونه ای پیش برده است که صرفاً به اختیارات اجرایی متکی است. توافق‌نامه‌های بین‌المللی قبلی از طریق دستور اجرایی مورد مذاکره و اجرا قرار گرفته‌اند مانند موافقت‌نامه اقلیمی پاریس و برنامه جامع اقدام مشترک که به طور رسمی به توافق هسته ای ایران گفته می‌شود. همه آنها بدون موافقت سنا توسط روسای جمهور آمریکا امضا شد. رئیس جمهور بعدی از هر کدام خارج شد. در هر مورد، دولتی که وارد این توافقنامه ها شد، راه آسان‌تر سیاسی و دیپلماتیک به جای فرآیند دشوارتر اما بادوام‌تر قانون اساسی را انتخاب کرد. در هر مورد، با تغییر احزاب در کاخ سفید، تغییر سیاست مدت زیادی طول نکشید. دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ آمریکا را از برجام خارج کرد، همانطور که باراک اوباما در سال ۲۰۱۵ به آن وارد شده بود.
در طول ۶۰ سال گذشته، اکثر موافقت نامه های اصلی کنترل تسلیحات به عنوان معاهده به سنا ارائه شده است. ماده دوم، بخش ۲ قانون اساسی آمریکا می گوید که رئیس جمهوری با مشورت و موافقت مجلس سنا، اختیار انعقاد معاهدات را خواهد داشت، مشروط بر اینکه دو سوم سناتورهای حاضر موافق آن باشند.
هیچ توافق بین‌المللی نمی‌تواند قدرت کامل یک قانون را در آمریکا داشته باشد مگر اینکه به سنا ارائه شود و به عنوان یک معاهده به تصویب برسد. علاوه بر این، مسئولیت مشترک میان احزاب سیاسی و شاخه‌های دولتی در مورد توافقهای بین‌المللی تضمین می‌کند که این توافق ها از حمایت عمومی گسترده برخوردار بوده و دوام بیشتری داشته باشند.
توافق های جزئی بین المللی نیازی به تایید سنا ندارد، اما برجام موضوع کوچکی نیست. برجام برخی از مهمترین مسائل امنیتی استراتژیک را که آمریکا با آن مواجه است، پوشش می دهد و بر تجارت بین المللی و اتحادهای خارجی تأثیر می گذارد. همچنین تعهدات چند ساله را بر کشورهای امضا کننده تحمیل می کند. ورود به یک توافق جدید با ایران، تصمیم مهمی برای آمریکا است که پیامدهای بزرگی برای مردم این کشور دارد.
اگر بایدن اعضای هر دو طرف در سنا را در فرآیند مذاکره با ایران درگیر کند و موافقت کند که یک توافق بالقوه برای تصویب به سنا ارائه دهد، می تواند هر دو حزب را به سیاست امنیت ملی آمریکا باز گرداند و شانس توافقی دائمی با ایران را افزایش دهد.
سینا عضدی پژوهشگر روابط بین الملل در اندیشکده آتلانتیک در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می گوید: اگر بخواهیم عادلانه نظر بدهیم، سه پیش شرط ایران با توجه به پیشینه رفتار آمریکا نه تنها زیاده خواهی نیست بلکه درست و منطقی بوده و طبیعی است که دولت ها با حداکثر درخواست ها وارد مذاکره می شوند.
شیرین هانتر استاد دانشگاه جورج تاون آمریکا نیز در گفت و گو با ایرنا می گوید: روشن است که مذاکره برای مذاکره مثمر ثمر نخواهد بود و هر مذاکره ای باید منتهی به نتیجه شود.
این تحلیلگر ارشد مسایل بین المللی می افزاید: تجربیات ایران در دوره ترامپ و گذشته نشان داده اروپایی‌ها قادر نیستند برای رفع تحریم‌های ایران کاری انجام دهند و هرگز علیه تحریم‌های آمریکا موضع گیری نخواهند کرد.