اقلیم خشک و نیمه‌خشک و کاهش بارندگی کشور را با چالش خشکسالی مواجه کرده و در یکی دو دهه اخیر زنگ بحران بی‌آبی به صدا درآمده است در این میان سرزمین خراسان رضوی با اقلیم خشک و کویری وضعیت بحرانی‌تر دارد این درحالی است که کمبود ۱۰ درصدی منابع آب بحران ۳۵ درصدی ایجاد می‌کند.
در استان خشک خراسان رضوی نیز وضعیت کلانشهر زائرپذیر مشهد با سه و نیم میلیون نفر جمعیت وخیم‌تر است بطوریکه در سال زراعی گذشته میانگین بارندگی در مشهد نسبت به سال زراعی قبل از آن ۶۷ درصد و نسبت به میانگین بلند مدت ۶۲ درصد کاهش داشت. کاهش بارندگی و خشکسالی در مشهد نسبت به متوسط استان و کشور بیشتر است بطوری که تاکنون فقط ۳۰ درصد از حجم مخازن سدهای این شهر آب دارد و باید طرح‌ها و پروژه‌های تعریف شده برای جبران کم‌آبی با سرعت و تخصیص اعتبار مناسب اجرا شوند.
خشکی و کم‌بارانی تهدیدی جدی در شرق کشور
کاهش بارندگی در مشهد و سایر شهرستانهای خراسان رضوی تا حدی است که به گفته مدیر کل هواشناسی این استان، مشهد طی سال زراعی گذشته کم بارش ترین سال زراعی ۶۰ سال گذشته را تجربه کرده و خشکسالی شدید حاکم بر این استان طی پنج دهه گذشته بی سابقه بوده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی نیز گفت: این استان یکی از بحرانی‌ترین منابع آب‌های زیرزمینی کشور را دارد بطوریکه کسری سالانه منابع آب‌های زیرزمینی خراسان رضوی تا یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب و افت یک متری سطح آب‌های زیرزمینی رسیده است.
محمد علایی افزود: شرق کشور منطقه خشک و کم باران است که میانگین ۴۱ ساله بارندگی در این منطقه ۱۳۱ میلیمتر است و با توجه به این میزان بارش با تهدیدهای جدی در شرق کشور روبرو هستیم.
وی ادامه داد: خشکی و کم بارانی از جمله تهدیدات این منطقه است که در ادامه منجر به ناپایداری توسعه و تغییر اقلیم در شرق کشور می‌شود، برای جلوگیری از نابودی آبخوان های زیرزمینی باید مدیریت همزمان عرضه و تقاضای آب انجام شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: با اقداماتی مانند طرحهای تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی، مقابله با چاه‌های غیر مجاز، جلوگیری از اضافه برداشت‌ها، نصب کنتورهای هوشمند و طرح سازگاری با کم آبی، کسری منابع زیرزمینی در استان خراسان رضوی طی سال‌های اخیر کمی بهبود یافته است.
۲۸ درصد ظرفیت مخازن سدهای استان آب دارد
وی افزود: در پی کاهش بارندگی‌ها در این استان در حال حاضر فقط ۲۸ درصد از ظرفیت مخازن سدهای استان آب دارد در حالی که در مدت مشابه پارسال ۵۷ درصد ظرفیت مخازن سدهای استان آب داشت.
علایی ادامه داد: در حال حاضر مجموع آب ذخیره شده در پشت سدهای خراسان رضوی ۴۳۵ میلیون مترمکعب است که این میزان در مدت مشابه سال گذشته ۸۹۴ میلیون مترمکعب بود.
تامین آب مشهد از دغدغه‌های اصلی این کلانشهر
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد نیز در گفتگو با خبرنگار ایرنا یکی از دغدغه های اصلی این کلانشهر را تامین آب شرب برای جمعیت زائر و مجاور عنوان کرد.
حسین اسماعیلیان گفت: خراسان رضوی و بویژه دشت مشهد در سالیان گذشته با خشکسالی پیاپی مواجه بوده و مشکلات جدی در تامین آب این کلانشهر ایجاد شده است.
وی وضعیت کم‌آبی و خشکسالی در مشهد را شدیدتر از میزان متوسط استان دانست و افزود: اگر شرایط خشکسالی سال گذشته ادامه یابد سال ۱۴۰۱ سال سختی برای تامین آب این کلانشهر خواهد بود لذا پروژه های کوتاه‌مدت و میان‌مدت توسط شرکت آب و فاضلاب مشهد و شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی برای تامین آب این شهر تعریف شده است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد ادامه داد: برای اجرای پروژه‌های اضطراری آب مشهد ۶ هزار و ۴۰۰ میلیارد ریال اعتبار مورد نیاز است که با اجرای این پروژه‌ها بخشی از کسری آب در سال ۱۴۰۱ رفع می‌شود.
وی گفت: برای اجرای پروژه‌های انتقال آب از هزار مسجد و انتقال آب سد شورجه و چندین پروژه دیگر به عنوان پروژه‌های میان مدت، پیگیر اخذ ردیف اعتباری هستیم.
انتقال آب از هزارمسجد به مشهد
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی نیز از اجرایی شدن مرحله نخست طرح انتقال آب از کوههای هزارمسجد به شهر مشهد خبر داد و گفت: بر اساس این طرح قرار است آب از طریق سدهای قره تیکان و چهچهه با اجرای ۱۲۰ کیلومتر خط انتقال به مشهد منتقل شود.
علایی افزود: سابقه مطالعات طرح انتقال آب از رشته کوه های هزارمسجد به مشهد به ۱۵ تا ۲۰ سال قبل بازمی‌گردد.
وی ادامه داد: خط انتقال آب از کوههای هزارمسجد به مشهد دارای ۲ بخش قره تیکان - چهچهه و ابیورد به کلات است که در خصوص بخش اول تخصیص اعتبار و مجوزها گرفته شده و اعتبارات و مجوزهای بخش دوم شامل ابیورد به کلات نیز در حال انجام است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی با بیان اینکه با اجرای طرح انتقال آب شرب از قره تیکان - چهچهه به مشهد، پنج میلیون مترمکعب آب به بخش شرب تخصیص خواهد یافت گفت: منطقه قره تیکان - چهچهه از نظر بافت و تراکم جمعیتی تفاوت زیاد با منطقه ابیورد - کلات دارد و مسائل زیست محیطی کمتری گریبانگیر این پروژه است.
تنش آب در روستاهای مشهد و نیاز به اعتبار هزار میلیاردی
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد گفت: از ابتدای سال ۹۹ با آغاز فرآیند یکپارچه سازی شرکتهای آب و فاضلاب شهری و روستایی ۲۲۲ روستا با جمعیت حدود ۲۴۵ هزار نفر زیرپوشش این شرکت قرار گرفت که در ابتدای تحویل بر اساس پایش صورت گرفته ١٤٠ روستا با تنش آب مواجه بودند.
اسماعیلیان افزود: با اجرای عملیات اضطراری سعی در کاهش و رفع مشکلات تامین آب این روستاها شد و در حال حاضر روستاهای زیرپوشش به ۲۶۲ روستا با جمعیت حدود ۳۰۰ هزار نفر رسیده که ۱۱۳ روستا در شرایط تنش آب قرار دارند.
وی ادامه داد: با اجرای پروژه‌های کوتاه‌مدت بخشی از مشکلات تامین اضطراری آب شرب در روستا حل شده و پروژه های مشخصی برای این روستاها تعریف شده است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد گفت: برای رفع نیازهای اضطراری آب شرب در روستاها هزار میلیارد ریال مورد نیاز است.
وی همچنین از در دست اجرا بودن طرحهای آب‌رسانی به ۲۵ روستای فاقد دهیاری در مشهد با هدف برخورداری ساکنان آنها از نعمت آب آشامیدنی سالم و پایدار خبر داد.
اسماعیلیان افزود: ۶ هزار و ۵۰۰ نفر در این روستاها ساکن هستند و با انجام طرح های در دست اجرا منابع پایدار آب شرب برای این روستاها فراهم می شود.
وی ادامه داد: اجرای ۲۵ کیلومتر خط انتقال، انجام حدود چهار کیلومتر اصلاح شبکه، ساخت پنج مخزن ذخیره آب شرب با مجموع ظرفیت ۳۵۰ متر مکعب، ساخت ۴۲ حوضچه شیرآلات و ایجاد نزدیک به سه کیلومتر جاده دسترسی با بیش از ۱۵۰ میلیارد ریال هزینه از جمله اقدامات در دست اجرا برای این روستاهاست.
برخورد با چاه‌های غیرمجاز
چاه‌های غیرمجاز و برداشت غیرقانونی از شبکه آب از دیگر معضلات و مشکلات در شرایط کم‌آبی است و در حال حاضر بیش از ۱۶ هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان خراسان رضوی وجود دارد که بخش اعظم آن مربوط به بخش کشاورزی است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد در این باره گفت: سال گذشته حدود پنج هزار انشعاب غیرمجاز آب در مشهد تعیین تکلیف شد و پیش‌بینی می شود در سال جاری با برنامه ریزی های انجام شده هشت هزار فقره انشعاب غیرمجاز نیز در این شهر شناسایی و تعیین تکلیف شود.
اسماعیلیان افزود: همچنین با توجه به حساسیت موضوع و اقدامات مرتبط با مدیریت تنش آب در سال جاری برخورد با انشعابات غیرمجاز جزو اولویتهای اساسی این شرکت است.
وی ادامه داد: انشعابات غیرمجاز بر شدت بحران کم‌آبی می‌افزاید و باید با آن به صورت جدی برخورد شود از این رو شرکت آب و فاضلاب مشهد با پیگیری های مکرر و اخذ مجوز از مرجع قضایی، شناسایی و تعیین تلکیف این انشعابات را بر اساس قانون مجازات استفاده کنندگان غیرمجاز از آب در اولویت قرار داده است.