به گزارش ایرنا، در سال‌های اخیر مطالعه کتاب با ظهور انواع فناوری‌های نوین بویژه شبکه‌های اجتماعی که همه اقشار مردم را در خود هضم کرده است، رنگ باخته و کمتر کسی این روزها توان چشم برداشتن از صفحه گوشی‌های همراه و مطالعه کتاب را دارد.
حتی اگر کسی نیز اعتیاد کتاب و کتابخوانی داشته باشد این روزها مطالعه دیجیتالی جایگزین کتاب کاغذی شده است که بنا به اعتقاد کارشناسان این شیوه نیز از ژرفای مطالعه کاسته و به صورت تدریجی منجر به کم‌سوادی در جامعه شده چرا که فضای مجازی جای مطالعه عمیق و ماندگار نبوده بلکه جای مباحثه و گفتگوی آزاد است.
میهمان مجازی از چند سال پیش همچنان در حال به حاشیه زدن کتاب و مطالعه است و بر اساس آمارها، در حال حاضر سرانه مطالعه کتاب در کشور روزانه به حدود ۷۹ دقیقه و این میزان در استان اردبیل به روایتی حتی به ۱۰ دقیقه رسیده است.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اردبیل با تاکید بر اینکه پایین بودن سرانه مطالعه در سطح کشور تسری دارد، گفت: محاسبه سرانه مطالعه شاخص‌های گوناگونی دارد که از جمله آنها می‌توان به مراجعان کتابخانه‌ها و یا آمار فروش کتاب اشاره داشت و بر این اساس اردبیل در مقایسه با برخی استان‌ها وضعیت بهتری دارد.
عبدالله بحرالعلومی با بیان ضعف‌ها در بخش توزیع، تصریح کرد: تیراژ کتاب‌ها اگرچه در مجموع پایین است، اما باید عنایت داشته باشیم که چرخه‌ای ایجاد شود تا کتاب‌ها دست‌کم در مراکز علمی و آموزشی توزیع گردند و در نهایت بتوانیم شرایط را تغییر دهیم.
وی بیان کرد: این استان پیشینه پرباری در مقوله کتاب دارد به طوری که در گذشته علاوه زندگی ایلاتی و روستایی، محفل‌های نقالی، هفته‌خوانی، جمع‌خوانی قرآن کریم نیز در نقاط مختلف منطقه برگزار می‌شد که همگی ناظر بر این فرهنگ بود.
وی ادامه داد: کتاب و کتابخوانی در گذشته چنان اهمیت داشت که با وجود پیدایش ابزارهای ارتباطی نوینی مانند رادیو و تلویزیون همچنان جایگاه خود را حفظ کرده بود حتی محتواهای ارائه شده از سوی آنها ناظر بر کتاب‌ها بود.
بحرالعلومی بیان کرد: این فرهنگ پربار با تاسف امروز تا حدود زیادی رنگ باخته است و از رونق گذشته برخوردار نیست؛ اما با وجود اینکه برخی خانواده‌ها با مشکلات فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی روبه‌رو هستند، باید به سمت تغییر شرایط برویم.
بنا به اعتقاد کارشناسان، استفاده بی‌رویه از فضای مجازی بعنوان عامل اصلی در کنار عواملی همچون گرانی کتاب، کافی نبودن مکان‌های فرهنگی از جمله کتابخانه‌های عمومی، ناتوانی نهاد آموزش و پرورش در ایجاد انگیزه مطالعه در بین دانش آموزان، نبود مشوق‌های تاثیرگذار برای جذب افراد جامعه به کتابخوانی، نبود فضاها و کتاب‌های مناسب و کافی در مراکز عمومی از جمله مترو ، اتوبوس ، بانک‌‍ها و ورزشگاه‌‍ها، اعمال محدودیت و ممیزی در انتشار کتاب، سطحی شدن و ناکافی بودن کتاب‌های قصه و رمان، نبود حمایت از انتشاراتی‌ها و نویسندگان جوان و اقتصادی نبودن شغل کتابفروشی از جمله عواملی است در ایجاد فضای بی‌رغبتی به کتاب و کتابخوانی در کشور و از جمله استان اردبیل تاثیرگذار بوده است.
حسین بشیری گیوی جامعه شناس در این باره گفت: امروزه توسعه یافتگی جوامع با میزان مطالعه شهروندان رابطه مستقیم دارد، اگر جوامع جهان سومی بخواهند تغییراتی در زندگی فردی و اجتماعی داشته باشند بالطبع باید میزان مطالعه شهروندان افزایش یابد، با افزایش میزان مطالعه شهروندان تجربه‌های قرون و اعصار را تجربه نخواهند کرد ولی اگر اجتماعی میزان مطالعه اش کمتر باشد همچون دوره فئودالیسم در غرب ۱۳ قرن را بدون هر نوع تغییری ادامه می‌دهند، شکوه و سقوط جوامع به میزان مطالعه شهروندان بستگی دارد.
وی افزود: اجتماع ایرانی در دهه ۴۰، ۵۰ و ۶۰ شمسی در خرده نظام فرهنگی و اجتماعی با رشد مثال زدنی مواجه گردید که نتیجه بالندگی فرهنگی و اجتماعی سه دهه شهروندان منتج به انقلاب ۵۷ گردید؛ در دهه ۶۰ برخی پدیده‌ها از جمله جنگ باعث شد که شهروندان کم کم از حوزه کتاب و کتابخوانی بیگانه شوند؛ در دهه ۷۰ با توسعه سیاسی که در سطح حاکمیت اتفاق افتاد دوباره شهروندان با کتاب و کتابخوانی آشتی کردند و بعد از آن شهروندان با افزایش تورم درصدد بودند که نیازهای اولیه را تامین کنند و در این میان طبیعی است که نیازهای فرهنگی به ورطه فراموشی سپرده خواهد شد و این اتفاق افتاد، ضمن اینکه با عمومی شدن شبکه‌های اجتماعی ذائقه مطالعاتی شهروندان ساندویچی و سطحی شده و مطالعه عمیق جای خود را به تامین اطلاعات عمومی سطحی داد.
ضرورت گسترش فرهنگ مطالعه در جامعه
به عقیده کارشناسان عوامل مختلف از فضای مجازی گرفته تا کرونا و شرایط اقتصادی و فرهنگی آسیب جدی به مقوله کتاب و کتابخوانی زده است و ضروری است که با اجرای طرح‌ها و برنامه‌های ویژه به این وضعیت خاتمه داده و جلوی غربت کتاب و کتابخوانی را در جامعه گرفت.
به اعتقاد بشیری گیوی، دو دیدگاه روانشناختی و جامعه شناختی در زمینه مطالعه کتاب و آینده و نحوه پایان بخشیدن به وضعیت فعلی وجود دارد که تقریبا در مقابل هم هستند، روانشناسان معتقدند تا نیازهای اولیه شهروندان برآورد نشود دیگر نیازها از جمله فرهنگی و اجتماعی برآورد نخواهد شد، درواقع دهه‌ها زمان نیاز است تا یک جوان خانه و ماشین بخرد تا در گام دوم به خرید کتاب و محصولات فرهنگی روی آورد و در نتیجه با نگاه روانشناسان در گام اول باید تورم به صفر میل کند تا در گام دوم انتظار بالندگی فرهنگی از اجتماع داشت.
وی بیان کرد:در نگاه جامعه شناختی که در نقطه مقابل این دیدگاه قرار دارد، جامعه‌شناسان معتقدند فقر باعث آگاهی شهروندان می‌شود، گروه برای خود همچون کاتالیزور عمل خواهد کرد و گروه درخود را هم به مطالعه و تحقیق می‌کشاند؛ در واقع در این دیدگاه فقر اقتصادی راهکاری برای افزایش مطالعه عمیق شهروندان خواهد شد و این دیدگاه به نظر می‌رسد که از دیدگاه روانشناسانه عملیاتی‌تر می‌باشد همچنان که میزان تألیفات و ترجمه‌ها هر روز بیشتر می شود و بالطبع این طبقه برای خود، طبقه درخود را به حرکت وادار کرده و این مسئله از مهمترین راهبردها برای افزایش مطالعه شهروندان و تغییر در اجتماع می‌باشد.
بشیری گیوی گفت:انجمن ها، نهادها و سازمان‌ها همچون طبقه برای خود هستند که با افزایش تألیف و ترجمه و همچنین با رویکردهای نوینی که در عرضه محصولات فرهنگی دارند دیگر بخش‌های اجتماع را هم به بالندگی فرهنگی می‌کشانند؛ رویکرد انجمن‌ها،سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی خیلی خوب و مهم است و در آینده جهش قابل ملموسی در توسعه فرهنگی را شاهد خواهیم بود.
عبدالله بحرالعلومی مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اردبیل با تاکید بر اینکه می‌بایست ارتباط در حال گست بین اقشار مختلف مردم با کتاب ترمیم شود، گفت: برای پایان بخشیدن به وضعیت نه چندان مناسب کتاب و کتابخوانی و توقف روند فعلی اقدامات و برنامه‌های فرهنگی و حمایتی ویژه‌ای از سوی این اداره کل از مدتی پیش انجام شده و همچنان در حال انجام است.
وی با اشاره به گرانی کتاب بعنوان یکی از عوامل مهم در بحث کاهش میزان مطالعه کتاب گفت: در این راستا طرح تابستانه کتاب با همکاری کتابفروشی‌های استان اردبیل انجام شده و بیش از ۶ هزار عنوان کتاب با تخفیف‌های مناسب در این طرح به فروش رسید.
وی اضافه کرد: وزارت ارشاد در فصول مختلف طرح کتاب و فروش آثار مکتوب را با تخفیف ویژه اجرا می‌کند که در استان اردبیل نیز عمده کتابفروشی‌ها از این طرح استقبال کرده و نسبت به فروش آثار ارزشمند اقدام کردند.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اردبیل حمایت از کتابفروشی‌ها، تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان آثار مکتوب را به عنوان رویکرد اصلی وزارت فرهنگ و ارشاد برای بهبود وضعیت کتاب و کتابخوانی یادآور شد و بیان کرد: در استان اردبیل نیز حمایت همه‌جانبه از نویسندگان و ناشران آثار مکتوب انجام می‌شود.
بحرالعلومی بیان کرد: اجرای طرح‌های حمایتی فصلی از کتابفروشان با هدف هدایت بخشی از یارانه‌ها برای خرید از کتابفروشی‌ها و توجه به این صنف صورت می‌گیرد تا با رعایت عدالت در توزیع یارانه، فرصت مصرف آن در سطح کل کشور هم برای کتابفروشان و هم برای خریداران کتاب فراهم گردد.
وی همچنین با اشاره به اجرای برنامه‌های فرهنگی در هفته کتاب و کتابخوانی با هدف ترغیب اقشار مختلف مردم به سوی کتاب گفت: حدود ۳۵۰ برنامه به مناسبت این هفته در دستگاه‌های مختلف مانند فرهنگ و ارشاد اسلامی، کتابخانه‌های عمومی، کانون‌های پرورش فکری کودکان و نوجوانان و کانون‌های فرهنگی هنری مساجد این استان برگزار خواهد شد.
وی افزود: تنها اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اردبیل بیش از ۱۵ عنوان برنامه به مناسبت بیست و نهمین دوره هفته کتاب و کتابخوانی در سال ۱۴۰۰ دارد که ذیل آنها بخش‌های مختلفی تدارک دیده شده است.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اردبیل اظهار کرد: معرفی و رونمایی از کتاب‌های تازه انتشار یافته، ویژه برنامه شنبه‌های کتاب، برگزاری همزمان رویداد سراسری رونمایی از کتابی تقریظ شده از سوی مقام معظم رهبری با حضور مادران شهید، انتخاب کتاب سال و طرح پاییزه کتاب از دیگر برنامه‌ها به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی است.
وی در ادامه با اشاره به چاپ ۳۰۰ عنوان کتاب از ابتدای سال‌جاری تا کنون در استان اردبیل، اضافه کرد: با توجه به محدودیت‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا، تمایل به کتاب و کتابخوانی تا حدودی افزایش یافته است، اگرچه با توجه به ظرفیت‌ها شرایط کنونی هنوز قابل قبول نیست.
مدیرکل کتابخانه های عمومی استان اردبیل نیز با بیان اقدامات این نهاد فرهنگی در زمینه ترویج فرهنگ کتابخوانی گفت: هم اکنون نزدیک به یک میلیون جلد کتاب در ۸۱ باب کتابخانه در استان اردبیل برای استفاده عموم موجود است.
پروانه رضا قلیزاده افزود: فضای کتابخانه‌ای استان در حال حاضر ۳۱ هزار و ۲۶۲ متر مربع بوده که با احداث پروژه‌های در دست اجرا این میزان به بیش از ۳۸ هزار مترمربع خواهد رسید.
به گفته، ایجاد ایستگاه مطالعه در اتوبوس‌های شهری، طرح پیک کتاب برای ارسال کتاب به درب منازل شهروندان و اجرای برنامه‌های متنوع در هفته کتاب از جمله اقدامات این نهاد در
راستای افزایش سرانه مطالعه کتاب در استان است.
زعفر احدزاده مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان اردبیل نیز در تشریح اقدامات این کانون در راستای ایجاد ارتباط بین نسل کودک و نوجوان با کتاب گفت: طرح «کتاب‌نوش» در سطح مراکز فرهنگی هنری استان با همکاری استانداری، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و شورای اسلامی اردبیل در هفته کتاب در استان برگزار خواهد شد.
وی اضافه کرد: در این مسابقه کتابخوانی که در بین گروه‌های سنی ۹ تا ۱۲ سال(نونهال و نونگاه) و ۱۳ تا ۱۷ سال (نوجوان) خواهد بود، شرکت‌کنندگان می‌بایست کتاب موردعلاقه‌شان را در قالب فیلم کوتاه ۹۰ ثانیه‌ای و با صدای خود معرفی نمایند که در پایان از برگزیدگان این فرآیند تجلیل خواهد شد.
مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان اردبیل ادامه داد: همچنین در این ایام از کودکان و نوجوانان کتاب‌خوان برتر استان نیز در راستای ترویج و توسعه‌ی فرهنگ کتابخوانی تقدیر به عمل خواهد آمد و برنامه‌های کتاب‌محور دیگری در قالب فعالیت‌های عمومی و مهم کانون اجرا خواهد شد.
احدزاده بابیان اینکه مهمترین نهاد مهربانی و آشتی با برترین اختراع بشری(کتاب) خانواده است، خواستار رفع موانع راه فرهنگ مطالعه و کتابخوانی شد و تأکید کرد که گرانی قیمت کتاب نباید باعث کم‌رنگی آن در سبد نیازمندی خانواده‌ها شود.