محیط زیست از جمله عرصه‌هایی است که کوتاهی نسبت به حفظ آن، ضررهای بسیاری برجای می‌گذارد، به عبارتی از مسائل اقتصادی و اجتماعی گرفته تا سلامت افراد وابسته به حراست از این نعمت الهی است؛ در همین رابطه باید گفت محیط زیست قم طی سال‌های اخیر با تهدیدهای بسیاری مواجهه شده که هرکدام از آن‌ها برای جلوگیری از تبدیل شدن به بحران‌های بزرگ، نیازمند توجه ویژه دولت است.
از جمله این مسائل، موضوع فرونشست زمین در قم است، مساله فرونشست زمین به دلیل آسیب‌های فراوانی که به دنبال دارد از جمله موضوعاتی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت و اکنون خطر وقوع این پدیده بیش از گذشته در قم جدی شده‌است.
کارشناسان معتقدند برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی و کاهش سطح سفره‌ها مهمترین عامل وقوع فرونشست زمین است که این موضوع در قم به دلیل گرمی هوا و خشکسالی با سرعت بیشتری دنبال شده و اکنون زنگ خطر فرونشست در برخی از مناطق استان به صدا درآمده‌است.
اختصاص حقابه راهکاری موثر برای جلوگیری از فرونشست زمین در قم
مدیرکل مدیریت بحران قم در این رابطه گفت: اکنون بیشترین خطر از پدیده فرونشست در سطح استان متوجه بخش جعفریه است که اختصاص حقابه از سد الغدیر راهکاری موثر برای کاهش روند فرونشست زمین در این منطقه به شمار می‌آید.
محسن اوروجی بیان کرد: احداث سد الغدیر در بالادست رودخانه قره چای و به صفر رسیدن آورده این رودخانه، تاثیر نامناسبی بر حجم سفرهای زیرزمینی بخش جعفریه گذاشته است.
وی افزود: برای جبران باید حقابه زیست‌محیطی از سد الغدیر برای رودخانه قره چای در نظر گرفته شود تا با جاری شدن مستمر آب در بخش جعفریه، وضعیت سفره‌های زیرزمینی منطقه بهبود یابد.
وی ادامه داد: وضعیت سفره‌های زیرزمینی در موضوع فرونشست زمین تاثیر بسزایی دارد و هر چه منابع آبی این منطقه تقویت شود، از روند نامطلوب فرونشست زمین در بخش جعفریه جلوگیری خواهد شد.
اوروجی گفت: از دیگر عوامل تشدیدکننده پدیده فرونشست زمین در بخش جعفریه، برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی برای مصارف کشاورزی است که این موضوع به دلیل خشکسالیهای اخیر، افزایش نیز یافته است.
وی بیان کرد: تسریع در اجرای طرح تعادل بخشی به‌منظور متوقف کردن اضافه برداشت از چاه‌های مجاز و پر کردن چاه‌های غیرمجاز ازجمله راهکارهایی است که در این رابطه دنبال می‌شود.
وی ادامه داد: هنوز روند فرونشست در بخش جعفریه به مرحله بحرانی برای زندگی ساکنان منطقه نرسیده است اما باید هرچه سریع‌تر برای رفع این مشکل اقدام کرد که در این زمینه همکاری مردم بومی با مسئولان در استفاده بهینه از چاه‌های آب، اهمیت فراوانی دارد.
معاون اداره کل حفاظت محیط زیست قم نیز گفت: خشکسالی سال‌های اخیر باعث برداشت بیش‌ازحد آب از منابع زیرزمینی استان شده که این موضوع روند فرونشست زمین را سرعت بخشیده‌است.
سید احمد شفیعی بیان کرد: بر اساس گفته کارشناسان طی ۵۰ سال اخیر میزان میانگین بارش در ایران از ۲۵۰ به ۲۰۰ میلی‌متر رسیده است که این کاهش ۲۰ درصدی بارش موجب خشکسالی و افزایش سطح برداشت از سفره‌های زیرزمینی برای تامین مصارف آبی به‌خصوص در بخش کشاورزی شده‌است.
وی افزود: زمانی که میزان برداشت از سفره‌های زیرزمینی به دلیل خشکسالی افزایش یابد، خطر وقوع پدیده فرونشست جدی می‌شود که بهترین راه برای جلوگیری از وقوع آن، کنترل سطح برداشت آب از این منابع حیاتی است.
شفیعی گفت: وقتی میزان برداشت آب از سفرهای زیرزمینی افزایش یابد و حجم آب استفاده‌شده جایگزین نشود، همانند آنچه در جعفریه شاهد هستیم، شرایط برای فرونشست مهیا می‌شود؛ به‌خصوص که آب ورودی به بخش جعفریه از طریق رودخانه قره چای نیز نزدیک به صفر است.
وی بیان کرد: اگر حقابه رودخانه قره چای محقق شود تا حدی می‌تواند حجم سفره منطقه را جبران و از وقوع خطر جدی فرونشست زمین جلوگیری کند.
لزوم حمایت از تنوع زیست‌محیطی قم در مقابل خشکسالی
یکی دیگر از مسئولان محیط زیست قم نیز با اشاره به لزوم استفاده هرچه بیشتر از سفر رییس جمهور برای حل مشکلات زیست محیطی قم، گفت: خشکسالی و تخریب زیستگاه، زمینه‌ساز به مخاطره افتادن جدی تنوع زیستی استان بشمار رفته و برای مقابله با اثرات آن، باید برنامه‌ریزی لازم انجام شود.
اسماعیلاحمدیزاده افزود: در دهه‌های گذشته با مدیریت نادرست و استفاده بی‌رویه از منابع آبی و همچنین خشکسالیهای گسترده، زیستگاه‌های طبیعی استان قم بزرگترین ضربه و آسیب را متحمل شده و گونه‌های گیاهی و جانوری را با خطر نابودی مواجه کرده‌است.
وی با اشاره به قرارگرفتن قم درانتهای حوضه آبریز، احداث سدهای متعدد بر روی رودخانه‌های منتهی به دریاچه نمک و دشت مسیله را همچون قطع رگ‌های حیاتی این خطه دانست و گفت: درحال حاضر اکوسیستم‌های طبیعی قم به ویژه در بخش شرقی استان، پویایی زیستی خود را به شدت از دست داده‌اند.
احمدیزاده در ادامه افزود: درگذشته‌های نه چندان دور، دشت مسیله مرتعی بسیار پربرکت همراه با گونه‌های جانوری همچون جبیر و گورخر بوده، اما امروز به کانون فعال و بحرانی گرد و غبار مبدل شده‌است که می‌تواند بیش از ۲۵ درصد از جمعیت مرکز کشور را با مخاطره مواجه کند.
وی نسبت به عدم تخصیص حقابه‌های زیست محیطی قم درسالهای آینده هشدار داد و گفت: ادامه روند کنونی و قطع حقابه‌های استان، منجر به گسترش بی‌حد کانون‌های گرد و غبار و از میان رفتن کامل گونه‌های ارزشمند گیاهی و جانوری همچون هوبره خواهد شد.
گسترش کانون های گرد و غبار بر اثر قطع حقابه‌ها و خشکسالی های گسترده در قم
گفتنی است با قطع حقابه های کشاورزی و زیست محیطی، کاهش بارندگی ها و خشکسالی مستمر، برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی، فرسایش خاک و پیشروی آب های فراشور، مراتع و پوشش گیاهی در دشت مسیله، کوه نمک، منطقه حسین آباد میش مست و اراضی پیرامون شهر قم، در حال از میان رفتن است و چه بسیار روستاهایی که به دلیل پیشروی شن های روان در این منطقه خالی از سکنه شده اند.
کانون های گرد و غباری که امروز در بیش از ۱۰۵ هزار هکتار از اراضی ناپایدار بیابانی در قم شکل گرفته است، در سالیان نه چندان دور مزارع آباد و انبار غله ایران بوده که در نبود آب و قطع حقابه های تاریخی، شرعی و قانونی کشاورزان به حال خود رها شده اند و اکنون سرزمین فراموش شده مسیله و دیگر مناطق خشک و بایر قم، در حال زایش بیش از ۴۰۰ هزار هکتار بیابان مستعد القاء ریزگردها هستند.
این کانون های گرد و غبار و شن های روان که در مجاورت قم و تهران و مراکز مهم جمعیتی کشور شکل گرفته اند، با کمترین وزش باد، ریزگردهایشان را به کام شهروندان می فرستند و در صورت کم توجهی و نابودی هرچه بیشتر زیست بوم این مناطق، پایتخت و بیش از ۲۵ درصد از جمعیت کشور را با مخاطرات جدی و ریزگردهای نمکی مواجه می کنند./