درست یکسال پیش بود که «علیرضا رئیسی» سخنگوی ستاد ملی کرونا تصمیم این ستاد را مبنی بر منع تردد شبانه از ساعت ۲۱ تا چهار صبح اعلام کرد. تصمیمی که در دولت قبل با استناد به این صحبت که دورهمی‌های شبانه نقش مهمی در انتقال کرونا و افزایش موارد ابتلا به بیماری کووید۱۹ دارد اتخاذ شد، اما هرگز مستندات علمی این تصمیم از سوی وزارت بهداشت و ستاد ملی کرونا اعلام نشد.
ممنوعیت تردد از ساعت ۲۱ شب در حالی اجرا شد که بسیاری از ترددها در ساعات شلوغ روز برقرار بود، متروها، اتوبوس‌ها، تاکسی‌ها به راحتی تردد می‌کردند، اماکن شغلی، رستوران‌ها باز بودند و هیچ محدودیتی برای حضور در اماکن شغلی، ادارات و وسایل حمل و نقل عمومی در ساعات روز وجود نداشت و در عوض در ساعات شب که اکثر مردم در خانه و در حال استراحت هستند یا برای بازگشت از محل کار به منزل تردد می‌کنند، برای رفت و آمد شبانه ممنوعیت اعمال شد.
مشکلات منع تردد شبانه
اعمال ممنوعیت تردد شبانه در حالی اجرا شد که بسیاری از مردم برای بازگشت از محل کار و برای جلوگیری از تردد در ساعات اعلام شده، با ترافیک سنگین در ساعات منتهی به زمان شروع ممنوعیت تردد یعنی ساعت ۲۱ مواجه می‌شدند و سنگینی ترافیک در این ساعات زمینه شلوغی، خستگی و ناراحتی بسیاری از مردم در روزهای پر استرس کرونا را فراهم می‌کرد.به نظر می‌رسد، در این دوره دولت جدید از تجربه‌های نافرجام دولت قبل درس گرفته و از آزمون و خطاهای بی‌تیجه و افزایش بیهوده استرس و فشار روانی به جامعه خودداری می‌کند و توجه به افکار عمومی و نظر کارشناسان را در تصمیم گیری‌ها مد نظر دارد.
اشکال دیگری که بر این طرح غیرکارشناسی وارد بود، اعمال سلیقه در اجرای آن بود به طوری که بسیاری از مردم شاهد اعمال این ممنوعیت فقط در برخی مناطق بودند؛ به طور مثال گفته می‌شد، در تهران این محدودیت فقط برای برخی مناطق جنوبی و شرقی اعمال می‌شد و عبور شبانه در بسیاری از مناطق شمال و غرب تهران کمتر با جریمه و محدودیت تردد همراه بود به همین علت نوعی احساس تبعیض و نارضایتی از نحوه اجرای این طرح نیز در بین مردم دیده می‌شد.
همزمان اظهارنظر برخی مسئولان دولتی از جمله در نیروی انتظامی مبنی بر اینکه پلیس فقط اجرا کننده دستورالعمل ستاد ملی کروناست و نقشی در این تصمیم نداشته است، به طور تلویحی نارضایتی و مشکل‌آفرینی اجرای این طرح را برای نیروهای پلیس نشان داد.
«مینو محرز» عضو کمیته علمی ستاد ملی کرونا در یکی از مصاحبه‌های خود با پژوهشگر ایرنا گفته بود: تصمیم ممنوعیت تردد شبانه به این معنی است که گویی ویروس کرونا در ساعات روز وجود ندارد و به خواب می رود و از ساعت ۲۱ فعال می‌شود، در حالی که ویروس کرونا بیشتر در ساعات روز که مردم به راحتی در همه جا تردد دارند و رستوران‌ها و وسایل حمل و نقل عمومی شلوغ است، منتقل می‌شود، نه ساعات شب که اکثر مردم با خودروهای شخصی خود و اغلب به تنهایی یا با خانواده خود تردد می‌کنند.
تصمیمات غیر علمی برای مدیریت کرونا
دکتر «مسعود یونسیان»، اپیدمیولوژیست و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در این زمینه گفته است: در نظام سلامت، همه اقدامات و تصمیمات باید بر اساس شواهد علمی انجام شود. وزارت بهداشت و مسئولان نظام سلامت و تصمیم‌گیران کلان کشور به عنوان سیاستگذار در هر تصمیمی که می‌گیرند، چه در سطح خرد چه سطح کلان کشور، باید با ذی نفعان آن تصمیم تعامل داشته باشند. متاسفانه شاهد مشکل در تعامل مسئولان با ذی‌نفعان هستیم فکر می‌کنیم با یک دستورالعمل و آیین نامه همه اتفاقات رخ می‌دهد.یک نمونه آن همین تصمیم محدودیت تردد شبانه است. مساله دیگر عدم شفافیت است. در بسیاری از مسائلی که ماهیت طبقه‌بندی شده نداریم، مردم را از دانستن آن محروم می‌کنیم. تصمیمات را پشت درهای بسته می‌گیریم.
وی گفت: اقدامات پیشگیرانه و درمانی همه باید در بستر و محیط توانمند کننده انجام شود. در غیر این صورت آسیب می‌بینیم. چرا در کشور اقداماتی که شواهد علمی ندارد انجام می‌شود. از ابتدا هم این نگاه نبوده ولی این نوع تصمیمات اجرا شده است. گندزدایی معابر؛ تونل‌های ضدعفونی کننده در دستگاهها و سازمان‌ها، نه از ابتدا بلکه بعد از آن هم بدون توجیه و مستند علمی ادامه پیدا کرده است. بدون مطالعه اثربخشی، ممنوعیت‌های تردد، در کشور اعمال شد. هنوز هم منطق آن را نمی‌دانیم تردد یک خانواده با خودروی شخصی ممنوع می‌شود، اما تردد در یک وسیله نقلیه عمومی و پر ازدحام آزاد است. بستن تفرجگاه‌ها و پارک‌ها چه توجیهی دارد، وقتی کافه‌ها، رستوران‌ها و کافی شاپ‌ها باز هستند، هنوز هم علت ممنوعیت تردد شبانه را نمی‌دانیم، چه شاهد و دلیلی برای این کار داشتند و این تصمیم چقدر باعث کاهش بیماری شد.
این اپیدمیولوژیست افزود: از طرفی برخی مصوبات کارآمد نیز، ضمانت اجرایی ندارند، مصوبات استفاده اجباری از ماسک؛ فاصله‌گذاری اجتماعی چقدر ضمانت اجرایی داشته است. در مقابل تصمیمات غیرکارشناسی چه کسی پاسخگوست؟ تصمیم‌سازان باید منافع عام را در نظر بگیرند.
مخالفت مردم با ادامه منع تردد شبانه در نظرسنجی ایرنا
ممنوعیت تردد شبانه در حالی درمدت یکسال گذشته در سراسر کشور انجام شد که نه موافقت کارشناسان و متخصصان نظام سلامت را به همراه داشت و نه رضایتمندی مردم و افکار عمومی. نظرسنجی ایرنا نیز نشان داد که اکثریت مردم با ممنوعیت تردد شبانه مخالف هستند. نظرسنجی ایرنا به صورت آنلاین و در بازه زمانی ۲۳ تا ۳۰ آبان امسال انجام شد و ۱۱ هزار و ۵۰۰ نفر در این نظرسنجی شرکت کردند. بر اساس نتایج این نظرسنجی ۶۷.۱ درصد پاسخگویان «اصلا» با ادامه منع تردد شبانه موافق نیستند. ۱۳.۶درصد میزان موافقت خود را با منع تردد شبانه «زیاد»، ۱۰.۶ درصد «کم» و ۸.۷ درصد «تاحدی» اعلام کردند.
همچنین نتایج این بررسی نشان می‌دهد؛ از نظر ۵۶.۶ درصد پاسخگویان منع تردد شبانه «اصلا» نتوانسته در جلوگیری از عادی انگاری و مقابله با کرونا موفق عمل کند . ۱۹درصد پاسخگویان میزان موفقیت این طرح را در جلوگیری از عادی انگاری و مقابله با کرونا «کم»، ۱۳.۸درصد « تاحدی» و ۱۰.۶درصد «زیاد»دانستند.
یکی دیگر از تصمیمات ستاد ملی کرونا که در همین راستا قابل ارزیابی است، ممنوعیت تردد و سفر بین‌شهری با خودروی شخصی به شهرهای قرمز و نارنجی بود که با جریمه یک میلیونی برای ورود به شهرهای با رنگ قرمز و ۵۰۰ هزار تومانی برای ورود به شهرهای نارنجی همراه بود، در حالی که مسافران این شهرها به راحتی می‌توانند با اتوبوس، مینی بوس، قطار یا هواپیما بدون کمترین مشکلی در کنار دیگر مسافران غریبه بنشینند و به مسافرت بروند، اما برای مسافرت با خودروی شخصی و همراه با خانواده خود ممنوعیت داشتند.
محدودیت‌های تردد شبانه حالا یکسال پس از تصمیم نه چندان توجیه شده آن در دولت قبل، این هفته با دستور ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری لغو شد. تصمیمی که پس از سرعت گرفتن واکسیناسیون در سه ماه گذشته و تزریق دو دز واکسن به بیش از ۴۵ میلیون نفر و اجرای طرح هوشمند مدیریت کرونا که مستلزم تزریق واکسن برای دریافت خدمات اجتماعی و تردد است، به جلو می‌رود. «علیرضا رئیسی» معاون سابق بهداشت وزارت بهداشت و سخنگوی سابق ستاد ملی کرونا نیز چندی پیش در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا در پاسخ به پرسشی درباره این تصمیم دولت سابق گفت: این تصمیم برای این بود که جاده و شهرها شلوغ نشود. چون بالاخره این افراد در راه، در هتل و در شهر مقصد باید یکسری خدمات بگیرند. زمانی که شهری شلوغ می‌شود، بیماری هم زیاد می‌شود، خیلی وقت‌ها شهرهای شمالی بالاتر از ظرفیت شلوغ می‌شدند. مشکلات دیگری هم در کشور ما وجود دارد که بحثش جداست. یک روزی در خاطرات باید بگوییم که چه مشکلاتی در اجرای پروتکل‌ها در ایران وجود داشت و دارد. در هر صورت این ویروس کل دنیا را تحت تاثیر قرار داده و پاندمی ایجاد کرده، همه دولت ها، ملت‌ها و آدم‌ها را گرفتار کرده است و باید به هر روشی سریعا از این وضعیت خارج شویم.
ممنوعیت تردد شبانه و وضع جریمه ۲۰۰ هزار تومانی آن در هر صورت با وجود همه تردیدها درباره اثربخشی و اعمال سلیقه در اجرای آن، حدود یکسال در کشور اجرا شد، اما جدا از اثربخشی این طرح، اخذ جریمه‌های آن نیز مسأله ساز بود. زیرا معلوم نشد، درآمد به دست آمده از این جرایم که قرار بود برای ارائه خدمات بهداشتی و درمانی مرتبط با کرونا و کمک به نیروی انتظامی هزینه شود، در کجا هزینه شد؟
سردار «سیدکمال هادیانفر» رئیس پلیس راهور درباره جرایم محدودیت‌های تردد کرونایی گفته است: حدود ۴۵۰ میلیارد تومان بابت نقض تمام محدودیت‌ها، قرنطینه‌ها و تردد شبانه در ایام کرونا به حساب دولت واریز شده، اما هیچ میزان از این درآمد به پلیس تعلق نگرفته است.
او در مصاحبه دیگری که اوایل امسال انجام شد؛ گفت: در سال ۹۹، حدود ۶ میلیون و ۳۰۰ هزار فقره اعمال قانون براساس ابلاغ ستاد ملی مقابله با کرونا انجام شده که از این تعداد حدود ۵۵ درصد مربوط به تردد شبانه و نزدیک به ۳۰ درصد مربوط به تردد به شهرهای نارنجی و بقیه به تردد به شهرهای قرمز مربوط بوده است.
درآمد ۲۲۰۰ میلیاردی جرایم تردد شبانه
به گفته سردار هادیانفر، به طور میانگین هفته‌ای ۲۷۰ هزار تخلف فقط درباره ترددهای شبانه انجام شده که این رقم در هر ماه به بیش از یک میلیون جریمه ۲۰۰ هزار تومانی در کشور می‌رسد و به طور تقریبی ماهانه ۲۰۰ میلیارد تومان فقط از محل منع تردد شبانه کسب می شود، پس دولت از آبان سال گذشته تاکنون حدود دو هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان درآمد فقط از طریق جریمه منع تردد شبانه به دست آورده است.
«علیرضا رئیسی» معاون سابق بهداشت وزارت بهداشت و سخنگوی ستاد ملی کرونا در دولت سابق نیز به پژوهشگر ایرنا گفت که این وزارتخانه نیز هیچ درآمدی از محل جرایم محدودیت تردد کرونایی نداشته است. او گفت: تا زمانی که من مسئولیت داشتم، پولی از محل جرایم محدودیت‌های کرونایی، چه ترافیکی و محدودیت‌های تردد شبانه و سفرهای بین شهری و چه اجباری شدن ماسک به وزارت بهداشت نیامد. مساله دیگر این است که در یکی از جلسات ستاد ملی کرونا، «دکتر نمکی» وزیر سابق بهداشت، اعلام کرد که وزارت بهداشت پول جرایم را نمی‌خواهد و برای نیروی انتظامی و خدمات این نیرو هزینه شود. در حالی که مسئولان نیروی انتظامی نیز هر گونه کسب درآمد از این محل را رد کردند.
پایان آزمون و خطا
سخنگوی سابق ستاد ملی کرونا گفت: اوایل کرونا که مصوبه محدودیت‌های تردد در ستاد ملی کرونا به تصویب رسید، قرار بود حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد درآمد حاصل از جرایم کرونایی که به خزانه واریز می‌شود، برای ارائه خدمات پیشگیری و درمان کرونا در اختیار وزارت بهداشت قرار گیرد. به دلیل اینکه بخش مهمی از درمان بیماران کرونا در بخش دولتی رایگان شده بود، قرار بود با استفاده از آن بخشی از هزینه‌ها جبران شود، اما در عمل از این محل هیچ پولی به وزارت بهداشت راه نیافت و بعد هم که دکتر نمکی وزیر سابق بهداشت علنی در جلسه ستاد اعلام کرد که وزارت بهداشت این درآمد را نمی‌خواهد و موضوع منتفی شد.
سرانجام محدودیت‌های تردد شبانه یکسال پس از تصمیم نه چندان توجیه شده آن در دولت قبل، درهفته جاری به دستور ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری لغو شد. تصمیمی که پس از سرعت گرفتن واکسیناسیون در سه ماه گذشته و تزریق دو دز واکسن به بیش از ۴۵ میلیون نفر و اجرای طرح هوشمند مدیریت کرونا که مستلزم تزریق واکسن برای دریافت خدمات اجتماعی و تردد است، به جلو می‌رود. به نظر می‌رسد، دولت سیزدهم تجربه‌های نافرجام دولت قبل را کنار زده و مصمم است تا از آزمون و خطاهای بی‌نتیجه و افزایش بیهوده استرس و فشار روانی به جامعه اجتناب شود و توجه به افکار عمومی و نظر کارشناسان را در تصمیم گیری‌ها مد نظر قرار می‌دهد.