مذاکرات لغو تحریم که از ۳۰ خردادماه و پس از برگزاری ۶ دور گفت وگو متوقف شده‌بود در روزهای آتی (هشتم آذرماه) ازسرگرفته خواهد شد. این هفتمین دور از مذاکرات در دولت بایدن و نخستین آن در دولت دکتر «سیدابراهیم رئیسی» است.
در بازه زمانی پنج ماهه اخیر که به دلیل انتخابات ایران و گزینش تیم دیپلماتیک، مذاکرات متوقف مانده‌بود، آمریکا فرصتی یافت تا با تکیه بر ابزارهای مختلف تهران را تحت فشار قرار داده و بستر را برای دور بعدی گفت وگوها هموار کند؛ تاکتیک‌هایی که در ادامه این نوشتار مورد توجه و بررسی قرار خواهدگرفت.
۱. تلاش آمریکا برای ایجاد شکاف میان ایران، چین و روسیه
دولت بایدن برخلاف ترامپ، نگاهی متفاوت به دو ستون شرقی برجام دارد و سند همکاری ۲۵ ساله ایران با چین و ۲۰ ساله با روسیه از نگاه کاخ سفیدنشینان دور نمانده‌است؛ توافقاتی که از عمق استراتژیک در جبهه شرقی برجام نشان دارد.
دولت بایدن برخلاف ترامپ، نگاهی متفاوت به ستون‌های شرقی برجام دارد و سند همکاری ۲۵ ساله ایران با چین و ۲۰ ساله با روسیه از نگاه کاخ سفیدنشینان دور نمانده‌است؛ توافقاتی که از عمق استراتژیک در جبهه شرقی برجام نشان دارد.
افزون بر آن، نگاه به غرب که در دولت روحانی بر حوزه سیاست خارجی حاکم بود، در دولت رئیسی تعدیل شده است به طوری که دولتمردان از ترمیم مناسبات با کشورهای همسایه و منطقه گرفته تا اروپا و حوزه کارائیب را در دستور کار قرار داده‌اند.
در چنین شرایطی دولت بایدن در آستانه دور هفتم مذاکرات درصدد همکاری نزدیک‌تر با چین و روسیه برآمده است. «رابرت مالی» نماینده آمریکا در امور ایران شامگاه یکشنبه ۳۰ آبان ماه در پیامی توییتری به تماس تلفنی اخیر خود با معاونان وزرای خارجه روسیه و چین درباره برنامه جامع اقدام مشترک اشاره کرد و نوشت: همان طور که در تلکنفرانسی که با حضور «ژائوژو ما» (معاون وزیر خارجه چین) و «سرگئی ریابکوف» (معاون وزیر خارجه روسیه) برگزار شد، ما باید با هم کار کنیم تا به طور مشترک راه‌حل دیپلماتیک موفق از طریق پایبندی متقابل به برجام را به پیش ببریم.
تیم بایدن مواجهه ناکام دولت ترامپ با ایران و شکست واشنگتن در شورای امنیت را به چشم خود دیده است. همین تجربه تلخ، کاخ سفید را به این نتیجه رسانده که بدون همراهی پکن و مسکو نمی‌تواند در شورای امنیت سازمان ملل و حتی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی تهران را تحت فشار قرار دهد.
کارشکنی‌های کاخ سفید برای ایجاد شکاف بین ایران و بازیگران شرقی برجام در حالی ادامه دارد که ایران و روسیه همواره تلاش کرده‌اند تا محور ضدغربی خود را در برابر تحریم و زیاده‌خواهی‌های آمریکا حفظ کنند. نه تنها ایران، بلکه روسیه و چین نیز در سال‌های اخیر از تحریم‌ها و تدابیر تعرفه‌ای آمریکا در امان نمانده‌اند.
۲. فشار بر ایران از طریق آژانس؛ توطئه متداول آمریکا
برخلاف دوره «یوکیا آمانو» مدیر کل قبلی و فقید آژانس، این نهاد در دوره جدید تحت تاثیر و نفوذ قدرت‌های غربی قرار دارد. آژانس در دوره «رافائل گروسی» مدیریت جدید ضمن نادیده گرفتن ۱۷ گزارش مثبت آمانو درباره همکاری سازنده تهران و تعهدگریزی طرف‌های غربی، درصدد بزرگنمایی و هراس‌افکنی از فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز ایران برآمده است.
برخلاف دوره «یوکیا آمانو» مدیر کل قبلی و فقید آژانس، این نهاد در دوره جدید تحت تاثیر و نفوذ قدرت‌های غربی قرار دارد. آژانس در دوره «رافائل گروسی» مدیریت جدید ضمن نادیده گرفتن ۱۷ گزارش مثبت آمانو درباره همکاری سازنده تهران و تعهدگریزی طرف‌های غربی، درصدد بزرگنمایی و هراس‌افکنی از فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز ایران برآمده‌است.
چندی پیش پایگاه خبری آمریکایی «اکسیوس» در گزارشی نوشت که مقامات آمریکا، فرانسه، آلمان و انگلیس در چند هفته اخیر درباره امکان صدور قطعنامه علیه ایران در نشست آتی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به بهانه آنچه محدودیت‌های ایران برای بازرسان آژانس انرژی اتمی خوانده شده‌است، بحث و تبادل‌نظر کرده‌اند. انگلیس فعالانه تلاش کرده تا طرف‌های دیگر (آمریکا، فرانسه و آلمان) را برای صدور یک قطعنامه انتقادی علیه ایران در نشست آتی شورای حکام، متقاعد کند.
نشست شورای حکام آژانس چهارشنبه ۲۴ نوامبر (سوم آذر ماه) به مدت سه روز در وین برگزار می‌شود، اما صدور قطعنامه در آن به دلیل فاصله زمانی اندک تا ازسرگیری دور جدید مذاکرات و نیز احتمال واکنش شدید تهران دور از ذهن به نظر می‌رسد.
این بار اول نیست که زمزمه صدور قطعنامه در شورای حکام و حتی شورای امنیت علیه ایران شنیده می‌شود. طرف‌های غربی پیش از این نیز به منظور تحت فشار قرار دادن ایران و امتیاز گرفتن در مذاکرات، بحث صدور قطعنامه علیه ایران در شورای حکام را مطرح کرده‌بودند، اما هربار با ایستادگی قاطعانه ایران مواجه شده و در نهایت مجبور به عقب‌نشینی شدند.
آژانس در حالی فعالیت‌های هسته ای ایران را یک تهدید ارزیابی می‌کند که تهران همچنان در حال همکاری با این نهاد در چارچوب فعالیت‌های پادمانی است. آژانس اما در ارتباط با برخی دارندگان سلاح‌های اتمی همچون رژیم صهیونیستی سکوت کرده‌است؛ رژیمی که ضمن برخورداری از بیش از ۲۰۰ کلاهک اتمی، عضو «ان.پی.تی» نیست و حتی اجازه بازرسی نیز به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نمی‌دهد.
متاسفانه در سال‌های اخیر بارها اطلاعات هسته‌ای ایران از آژانس به رسانه‌ها درز کرده‌است. این در حالی است که ماموریت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پیوند با فعالیت‌های هسته‌ای ایران جنبه فنی و محرمانه دارد و بهره‌گیری سیاسی برخی قدرت‌های بزرگ از آن با استقلال، بی‌طرفی و حرفه‌ای‌گری آژانس در تعارض است.
از نگاه ناظران، سیاسی‌کاری آژانس و پافشاری آمریکا بر تداوم تحریم به کاهش روزافزون همکاری‌های تهران و این سازمان منجر می‌شود. هر چه این اختلافات تعمیق یابد، بازگشت‌پذیری آن هم دشوارتر خواهدبود. بنابراین انتظار می‌رود آمریکا از مهره آژانس برای پیش‌برد سیاست‌های خود بهره نگیرد و احتمالا آژانس نیز با حفظ استقلال به ماموریت خود ادامه خواهد داد تا آسیب بیشتری متوجه برجام و نیز جایگاه این نهاد راستی‌آزما نباشد.
۳. طرح مطالبات حداکثری با هدف تقابل با خواسته‌های ایران
یکی از شگردهای آمریکا در یک هفته باقی‌مانده به زمان شروع مذاکرات، ارائه پیشنهادات و طرح‌هایی است که با هدف تعدیل مطالبات احتمالی ایران در گفت وگوهای پیش رو صورت می‌گیرد.
غرب معتقد است که تیم دیپلماسی دولت سیزدهم با دستان پُرِ حاصل از غنای ۲۰ و ۶۰ درصد، بکارگیری سانتریفیوژهای پیشرفته، راه‌اندازی چندین آبشار، تولید اورانیوم فلز ، پشت میز مذاکرات حاضر خواهد شد. از این رو قبل از اعلام رسمی خواسته‌های ایران، دست به کار شده‌اند.
غرب معتقد است که تیم دیپلماسی دولت سیزدهم با دستان پری که از غنای ۲۰ و ۶۰ درصد، بکارگیری سانتریفیوژهای پیشرفته، راه‌اندازی چندین آبشار، تولید اورانیوم فلز و غیره حاصل شده، پشت میز مذاکرات حاضر خواهد شد. از این رو قبل از اعلام رسمی خواسته‌های ایران، دست به کار شده‌اند.
به تازگی طرحی از سوی آمریکا رونمایی شده که البته پیشنهاد جدیدی نیست و بارها از زبان کارشناسان و مقام‌های این کشور و نیز تروئیکای اروپا مطرح شده، اما مورد قبول جمهوری اسلامی ایران واقع نشده‌است.
به تازگی «جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی کاخ سفید در دیدار با مقامات رژیم صهیونیستی بسته پیشنهادی توافق موقت با ایران در مذاکرات هسته‌ای را رونمایی کرده‌است. سالیوان پیشنهاد «توافق موقت با ایران» را به «ایال هولاتا» مشاور امنیت داخلی رژیم صهیونیستی ارائه کرده و مقام اسرائیلی این پیشنهاد را در دیدار اخیر خود با مقام آمریکایی بررسی کرده‌است.
براساس پیشنهاد یادشده، آمریکا در ازای توقف موقت بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای ایران، بخش‌هایی از دارایی‌های مسدودشده این کشور را آزادسازی و یا برخی مبادلات بشردوستانه را از تحریم معاف خواهدکرد. این طرح همان ابتکار بازگشت «گام به گام» به توافق است که از همان روزهای نخست ورود بایدن به کاخ سفید بر سر زبان ها افتاده‌بود و هر از چند ماه یکبار تکرار می‌شود. یک نقص بزرگ طرح گام به گام، عدم توازن و تناسب بین تعهدات و مسئولیت‌های ایران و آمریکا است. با توجه به اینکه بازگشت ایران از تعهدات برجامی پاسخی به نقض عهد آمریکا و همراهی اروپا بود، این کاخ سفید است که به عنوان ناقض برجام ابتدا باید تحریم‌ها را یکجا لغو و خسارت‌ها را جبران کند و بعد از طرف مقابل بخواهد به عقب برگردد.
۴. تشدید تحریم ها؛ ادامه مسیر به بن‌رسیده ترامپ
بسیاری از فرضیاتی که در دولت ترامپ نسبت به دولت دموکرات بعدی آمریکا مطرح شده‌بود بعد از مدتی نقض شده‌است؛ از جمله این فرضیه که بایدن به اصل برجام برمی‌گردد یا اینکه از فشار تحریم‌ها بر تهران برای امیدبخشی به احیای توافق می‌کاهد!
بسیاری از فرضیاتی که در دولت ترامپ نسبت به دولت دموکرات بعدی آمریکا مطرح شده‌بود بعد از مدتی نقض شده‌است از جمله این فرضیه که بایدن به اصل برجام برمی‌گردد یا اینکه از فشار تحریم‌ها بر تهران برای امیدبخشی به احیای توافق می‌کاهد!
طنز تلخ اینجاست که بایدن در چند قدمی دور هفتم مذاکراتی که خود برای ازسرگیری آن اصرار می‌ورزید، سیلی از تحریم‌ها را روانه کرده و کارشناسان و مقامات ایران را به این نتیجه رسانده که وی همان راهی را می‌رود که پیشتر ترامپ رفته‌بود.
چند روز پیش «سعید خطیب زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان اقدامات تحریمی آمریکا را ادامه سیاست فشار حداکثری دونالد ترامپ و فاقد مشروعیت خواند.
با مروری به مواضع اعلانی و اعمالی آمریکا در قبال ایران تنها در یک ماه گذشته، این رویکرد خصمانه آشکار می‌شود که تحمیل چهار نوع تحریم در طول آبان‌ماه آن هم در آستانه ازسرگیری مذاکرات از آن جمله است.
۱. دفتر امنیت و صنعت وابسته به وزارت تجارت آمریکا روز شنبه ۲۹ آبان با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که تحریم‌های اعمال شده علیه ماهان ایر و ۱۲ شرکت دیگر برای شش ماه دیگر تمدید می‌شود.
۲. وزارت خزانه‌داری آمریکا دو روز قبل یعنی پنجشنبه ۲۷ آبان شش تن و یک شرکت متعلق به افراد ایرانی‌الاصل را به اتهام اخلال در آخرین انتخابات ریاست جمهوری و تلاش برای ضربه زدن به اعتماد رای‌دهندگان به سیستم انتخاباتی آمریکا تحریم کرد.
۳. رییس‌جمهوری آمریکا سه‌شنبه ۱۸ آبان پس از بیان اینکه روابط واشنگتن با تهران هنوز عادی نشده‌است، «وضعیت اضطراری ملی» را در قبال ایران برای یکسال دیگر تمدید کرد.
۴. وزارت خزانه داری آمریکا روز جمعه ۷ آبان چهار فرد و دو نهاد را به اتهام نقش داشتن در توسعه صنعت پهپادی ایران به لیست تحریم‌های آمریکا اضافه کرد.
در مجموع آمریکا که در دولت ترامپ به طور یکجانبه و بی‌اعتنا به مخالفت‌های بین‌المللی به توافق برجام و تعهدات خود پشت کرد، در دولت بایدن نیز در عمل به همان مسیر ادامه می‌دهد؛ مسیری که آخر آن بُن‌بست است.
همان گونه که ترامپ طبق اذعان دموکرات‌های مستقر در کاخ سفید در مواجهه با ایران ناکام ماند، اعتیاد به تحریم و استفاده از این ابزار فرسوده در دولت بایدن نیز دست‌کم در مقابل تهران جواب نمی‌دهد. انتظار می‌رود آمریکا در برجام، مسیر عاقلانه‌ای که با حُسن نیت و احترام متقابل توام باشد، در پیش گیرد.