به گزارش ایرنا، از آنجایی که در هر خانه ترکمن یک نسخه از "دیوان مختوم قلی" به چشم می خورد، برخی صاحب نظران حتی معتقدند "دیوان اشعار" مختوم قلی حکم "دیوان حافظ" را برای ترکمن‌ها دارد. با این وجود نوآوری اشعار او در ادبیات ترکمن نقش محوری دارد و تا حدی است که به قول استاد مشهور زبان و ادبیات فارسی محمدعلی جمال زاده، مختوم قلی را باید فردوسی ترکمن‌ها نامید چون جایگاه او در احیای ادبیات و فرهنگ ترکمن به اثبات رسیده است.
این شخصیت فرهنگی متولد سال ۱۱۰۲ و فوت شده در سال ۱۱۷۶ هجری شمسی از بزرگ‌ترین شاعران زبان ترکمنی و یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های تاریخ ترکمن‌ها به حساب می‌آید که از گنجینه ارزشمند ادبیات کلاسیک فارسی نیز بهره مند بوده و تحت تأثیر بزرگان و فرزانگان زبان و ادبیات فارسی و با حضور در فضای فرهنگ و تاریخ و هنر مشترک به خلق اثری پرداخته که در ادبیات ترکمن بی نظیر است.
فراغی بیشتر در مسیر جریان ادبی تصوف ترکستان و فرزانگان کلاسیک ایران همچون فردوسی و فارسی سرایان خطه خراسان بزرگ رشد و نمو کرده است. وی از زبان و ادبیات فارسی با واسطه و به صورت غیرمستقیم تأثیر پذیرفته و به استثنای چند شعرعروضی عمدتاً از وزن هجائی و آن هم در قالب نظم فولکلوریک و ادبیات شفاهی و ادبیات بخشی (عاشیقلار) مختص ترکان کلاسیک استفاده کرده است.
مشابهت زیادی در بیان و احیای آداب و سنن و ارزش‌های انسانی در اشعار او با شعرای ایرانی نظیر حافظ، سعدی، مولانا، سنایی، و... وجود دارد و با بررسی اشعار آنها مشاهده می شود که این شاعران به رغم این که هر یک از یک منطقه جغرافیایی متفاوت هستند، تا چه اندازه در بیان یک اصل اخلاقی، اشتراک و مشابهت دارند و در بیان آداب و رسوم ملی از قبیل سنت‌های عید نوروز، آداب لباس پوشیدن، اهمیت کلاه و شال برای مرد، به یک درجه اهمیت داده اند. همچنین استفاده از مَثَل ها و تشبیهات کلاسیک و حتی برخی تشبیهات ادبیات شفاهی در آثار آن موج می زند.
وی در آثار خود، به شرح و بسط فضایل و رذایل اخلاقی پرداخته و بیان کرده است که انسان‌ها برای پرورش شخصیت خود، باید رذایل و زشتی‌ها را از وجود خود پاک سازند تا زمینه برای رشد و پرورش فضایل و حسنات فراهم گردد. مختوم قلی با بهره جستن از کلام حق تعالی و احادیث گهربار رسول اکرم (ص) و دیگر بزرگان، ارزش سخنان خود را دو چندان نموده است. رذایل اخلاقی از جمله خشم و غضب و ریا و غرور از نظر وی سبب تباهی و نابودی است. این عالم و عارف بزرگ، مردم را به اخلاص در اعمال و طاعات فراخوانده و ریا را مایه رواج ظلم و ستم و نوعی شرک دانسته است. غرور و خودپسندی نیز در نظر فراغی، مایه بسیاری از گناهان و گرفتاری در آتش است.
به عبارت دیگر، مختوم قلی فراغی به آداب و رسوم و اصول اخلاقی و سجایای انسانی و ارزش ها توجه وافی داشته و این موضوعات، هسته اصلی اشعار او را تشکیل می دهد و در سراسر اشعار وی جلوه می کند. همچنین؛ فراغی در اشعار خود به قدر کافی به عناصر طبیعت پرداخته است؛ به طوری که می توان وی را شاعر طبیعت سرا نیز نام نهاد.
توجه به گذشته، بیان روزگار کودکی و جدایی، حسرت زمان از دست رفته، آرزوی صفا و صمیمیت گذشته و انزجار از حال و ناامیدی به آینده از ویژگی های روحی و روانی وی می باشد. تأثیرپذیری این شاعر بزرگ ترکمن از قرآن و محبت او به اهل بیت علیه السلام در بین شاعران، ممتاز است.
هر چند فراغی در یک محیط سنی رشد کرده و خود از اهل تسنن است لیکن نسبت به اهل بیت علیهم السلام بویژه امام رضا (ع) محبت خاصی دارد. فراغی در شعر «باقیشلا بیزنی» به تمامی معصومین (ع) توسل جسته و از خدای خود می خواهد که به حرمت آنان، وی را مورد مغفرت و بخشش قرار دهد.
در ارتباط با قرآن نیز می توان اذعان داشت که بخش اعظم اشعار این استاد سخن، حتی در تصویرسازی‌های طبیعت، از قرآن کریم تأثیر پذیرفته است. ناگفته نماند که در بین ترکمن ها عقیده بر آن است که آثار مختومقلی فراغی ترجمه منظومی از قرآن کریم است و لذا در بین دراویش عادت برآن بوده که بدون وضو به دیوان فراغی دست نمی زدند. تمامی نصایح، پندها، اندرزها، نکات اخلاقی، داستان و قصه‌های پیامبران، موضوعات دینی، عقاید و اندیشه‌های فلسفی و عرفانی جملگی برگرفته از آیات قرآنی است. به عنوان نمونه وی در شعر «بو دردی» آیه ۷۲ سوره احزاب را مورد تفسیر قرار می دهد و امانت الهی مورد بحث در آیه ۷۲ را به همان عشق الهی تعبیر و تفسیر می نماید.
این شاعر و عارف ترکمن را در غرب مراوه‌تپه واقع در استان گلستان ایران و در جوار آرامگاه پدرش به خاک سپرده اند.
با توجه به اهمیت این شاعر بزرگ در بین ترکمن ها، به دستور قربانقلی بردی محمداُف رئیس جمهوری ترکمنستان در سال ۲۰۲۴ میلادی، دولت ترکمنستان جشن و برنامه های گسترده ای را برای گرامیداشت باشکوه ۳۰۰ امین سالروز تولد مختومقلی فراغی در سطح ملی و بین المللی در نظر گرفته است. بنای یادبود و مجسمه عظیم مختومقلی فراغی به ارتفاع ۶۰ متر و به قطر ۲۵ متر در قسمت جنوبی عشق آباد بر روی یک تپه طبیعی در حال ساخت می باشد. همچنین، در سال های اخیر، مجموعه اشعار مختومقلی به بسیاری از زبان های جهان ترجمه و چاپ و از آنها رونمایی شده است. در جمهوری اسلامی ایران نیز اشعار فراغی در کتاب های مختلفی که از ایشان به جا مانده مورد بررسی تطبیقی قرار گرفته و کتاب دو جلدی آماده انتشار می باشد.
حضور آیت الله رئیسی رئیس جمهوری اسلامی ایران در اجلاس سازمان همکاری های اقتصادی (اکو) در ترکمنستان و توافق در حوزه های مختلف اقتصادی می تواند گشایش فصل تازه و مشترکی از روابط فرهنگی دو کشور ایران و ترکمنستان را موجب شود و توافق بر مشارکت در برگزاری ۳۰۰ امین سالگرد تولد این شاعر بزرگ به عنوان یکی از مشترکات فرهنگی بین دو کشور با شکوه هر چه بیشتر می تواند نقطه آغازین این فصل جدید باشد.