تنوع بوم‌شناختی جغرافیای ایران، وجود ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم شناخته شده جهان در کشورمان و همچنین برخورداری سالانه از ۳۰۰ روز آفتابی در ایران موجب شده این سرزمین از تنوع گیاهی قابل توجهی برخوردار باشد.
همچنین ۲ هزار و ۴۰۰ گونه از مجموع هشت هزار گونه گیاهی شناخته شده در ایران، دارویی هستند. این تنوع شگفت‌انگیز گونه‌های گیاهی در پهنه دشتها و کوهساران کشورمان موجب شده تا برخی از صاحبنظران جهان، ایران را به عنوان مخزنی از گیاهان دارویی و معطر بشناسند.
گیاهان دارویی با توجه به ظرفیتهای خاص خود می توانند موجب ایجاد اشتغال، تأمین امنیت غذایی، ایجاد منبع ذخایر ژنتیکی در عرصه ملی و جهانی و یک منبع درآمد ارزی برای کشور شوند و یکی از راههای کاهش وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی، توسعه تولیداتی است که ضمن بهبود وضع اقتصاد داخلی، سبب افزایش صادرات غیرنفتی شود و در این میان، گیاهان دارویی و معطر علاوه بر نقش خاصی که در اقتصاد داخلی دارند، با برنامه ریزی صحیح در توسعه صادرات غیرنفتی هم نقش زیادی دارند.
از مجموع هشت هزار گونه گیاهی شناسایی شده در ایران ۲ هزار و ۴۰۰ گونه دارای خواص دارویی، عطری، ادویه ای، آرایشی و بهداشتی هستند. از این تعداد ۳۵۰ گونه گیاهان دارویی در خراسان رضوی به صورت خودرو یا دست کاشت رویش دارند که ۳۰۰ نوع آن در گناباد هم شناسایی شده است و این شهرستان از مناطق بسیار مستعد کشت این گیاهان در استان به شمار می رود.
زیره سبز، گل محمدی، خاکشیر، سماق، آویشن، نعنا فلفلی، رزماری، اسطوخودوس، بابونه، ختمی، پنیرک، شیرین بیان، کاسنی، همیشه بهار، سرخارگل، آلوئه ورا و گل گاوزبان از مهمترین گیاهان دارویی موجود در عرصه های شهرستان گناباد هستند.
پرورش گیاهان دارویی، به دلیل نگهداری آسان و مصرف آب کم، همچنین از راههای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی است.
خشکسالی و کمبود شدید بارندگی امسال موجب کاهش ۵۰ درصدی میزان محصولات زراعی آبی و ۹۰ درصدی محصولات دیم در شهرستان گناباد در مقایسه با مدت مشابه پارسال شده است.
استمرار معضل خشکسالی در بخش دامی نیز تولید شیر و گوشت را ۳۰ درصد، تولید علوفه مراتع را ۹۰ درصد و تولید عسل زنبورستان ها را بالغ بر ۵۰ درصد کاهش داده است بر این اساس گیاهان دارویی به عنوان گیاهانی خودرو، از پتانسیل های خوب در زمینه ایجاد اشتغال و کارآفرینی گناباد به شمار می رود.
یکی از کارشناسان کشاورزی گناباد، این شهرستان را دارای قابلیتهای بسیار زیادی در تولید و کشت گیاهان دارویی دانست که ۳۰ درصد گیاهان دارویی آن جنبه صادراتی نیز دارد.
علیرضا حسین زاده به خبرنگار ایرنا گفت: با وجود ظرفیتهای خوب در تولید گیاهان دارویی و فراهم بودن بستر اشتغال و تولید، تولیدکنندگان ابن شهرستان به دلیل محدودیت در بازار فروش این گونه ها، با مشکل مواجه هستند.
وی افزود: با توجه به تداوم خشکسالی، برای اصلاح الگوی کشت در گناباد پس از بررسی های فراوان، کشت گیاه دارویی آلوئه ورا، که مقاوم و با کم آبی منطقه سازگار است در دستور کار قرار گرفت و نخستین واحد تولید گیاه آلوئه ورا در این شهرستان در سه سال گذشته ایجاد و واحد تولیدی فرآوری آبمیوه و نوشیدنی آلوئه ورا نیز با تسهیلات و خودیاری بخش خصوصی راه اندازی شد.
این کارشناس همچنین به وجود گیاهان دارویی از جمله زیره سبز، گل محمدی، خاکشیر، آویشن، نعنا فلفلی، رزماری، اسطوخودوس، بابونه، ختمی، پنیرک، شیرین بیان، کاسنی، همیشه بهار، سرخارگل، آلوئه ورا و گل گاوزبان در عرصه های طبیعی گناباد اشاره و بیان کرد: با جذب مشارکت سرمایه گذاران می توان زمینه راه اندازی واحدهای تولید و فرآوری این گیاهان را نیز فراهم کرد.
وی ادامه داد: با وجود پتانسیل های بالقوه و بالفعل گناباد در زمینه کشت و تولید گیاهان دارویی، کمبود صنایع بسته بندی و فرآوری از مشکلات مهم منطقه است که موجب شده مقادیر زیادی از این تولیدات به صورت خام به دیگر نقاط کشور ارسال شود.
حسین زاده گفت: این شهرستان از نظر سطح زیر کشت سماق نیز رتبه نخست را در خراسان رضوی دارد. سماق در بخش های صنعت، گیاهان دارویی، مواد غذایی و حتی ایجاد فضای سبز و اشتغال پایدار برای روستاییان نقش مهمی دارد و به عنوان یکی از ادویه پرکاربرد در پخت و تهیه بسیاری از غذاها شناخته شده که در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماریها به خصوص امراض قلبی و سکته مغزی و دیابت موثر است.
وی افزود: مهمترین مشکل گناباد، نبود سرمایه‌گذار و ایجاد نشدن صنایع بسته‌بندی و فراوری گیاهان دارویی، توسعه صادرات و استفاده از روش‌های نوین کاشت است. یکی از محورهای اصلی اقتصاد مقاومتی، ارتقای کیفیت تولیدات داخلی در بخش کشاورزی است که این کار مهم با توجه به دانش روز و استفاده از نتایج تحقیقات علمی محقق می‌شود.
رییس تولیدات گیاهی مدیریت جهاد کشاورزی گناباد نیز گفت: با توجه به ظرفیتهای این شهرستان از نظر گیاهان دارویی و کم آب طلب، توسعه کمی و کیفی این گیاهان ضروری است که می تواند زیربنای رونق بخش کشاورزی منطقه به شمار رود.
علی موذنی افزود: با توجه به شرایط گناباد از لحاظ کمبود نزولات جوی، توسعه کشت گیاهان دارویی به دلیل نگهداری آسان و مصرف کم آب طلبی، راهکار مهمی برای ایجاد اشتغال و توسعه کشاورزی منطقه است و در این راستا امسال ۱۲ طرح مرتبط با این حوزه از این شهرستان برای بررسی به سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی ارسال شده است.
وی ادامه داد: در این زمینه تسهیلات کشت گیاهان دارویی به متقاضیان دارای زمین و آب مناسب پرداخت می شود و کشاورزان از جمله در بخش کاخک، که زمین مستعد در آن منطقه وجود دارد، می توانند با مراجعه به جهاد کشاورزی و ارائه درخواست برای کشت گیاهان دارویی و تعیین نوع گیاه از تسهیلات مناسب با سود چهار درصد و بازپرداخت پنج ساله با یک سال تنفس استفاده کنند.
رییس تولیدات گیاهی مدیریت جهاد کشاورزی گناباد گفت: به ازای هر هکتار کشت گیاهان دارویی ۹۰ تا ۴۵۰ میلیون ریال تسهیلات به کشاورزان پرداخت می شود.
وی توسعه گلخانه ها را اقدام مناسبی برای افزایش اشتغال و بهره وری بهتر از آب به خصوص در مناطق روستایی ذکر کرد و افزود: متولی صدور پروانه در گلخانه های کوچک مقیاس تا یک هزار متر مربع، مدیریت جهاد کشاوری و بالاتر از آن منابع طبیعی و آبخیزداری است و افراد متقاضی می توانند از مزایای این بخش استفاده کنند.
موذنی ادامه داد: پیش از این برای ایجاد گلخانه در اراضی با قابلیت کشت گلخانه باید سند تک برگی به منظور صدور پروانه ارایه می شد که این امر باعث کندی کار می‌شد ولی با پیگیریهای به عمل آمده این موضوع منتفی شده و اکنون برای توسعه گلخانه ها داشتن قولنامه برای صدور پروانه کفایت می کند و با پرداخت تسهیلات از آن حمایت می شود.
وی گفت: در راستای توسعه کشاورزی و تولیدات گیاهی، تسهیلات لازم برای مکانیزاسیون و خرید ادوات کشاورزی از جمله تیلر، دنباله بند، ژنراتور و تراکتور پرداخت می شود و کشاورزان می‌توانند با مراجعه به جهاد کشاورزی از تسهیلات لازم بهره مند شوند.
رییس تولیدات گیاهی مدیریت جهاد کشاورزی گناباد افزود: شهرستان گناباد یکی از بزرگترین تولید کنندگان سماق مرغوب در کشور است که محصول آن ارگانیک است و در حال حاضر اقدامات ثبت یک شرکت دانش بنیان در حال انجام است و گواهینامه صادراتی و سلامتی آن دریافت شده و مقدمات بسته‌بندی و فرآوری آن در روستای خانیک که، قطب اصلی تولید سماق در شهرستان گناباد است، در حال انجام است.
وی ادامه داد: با توجه به کمبود نزولات جوی و کاهش تولید سماق طی سالجاری از کشت گیاهان دارویی در سطح شیب دار به صورت اختصاصی برای کشت سماق حمایت می شود و در بیش از یک هزار هکتار یارانه نهال به متقاضیان در روستاهای زیرجان و خانیک داده شده و در سال زراعی جاری در جهت حمایت و پایداری کشت سال قبل، کمکهای یارانه‌ای برای آبیاری تکمیلی و توسعه محصول سماق در مناطق شیب دار و مستعد پرداخت خواهد شد.
موذنی با بیان اینکه زیره سبز گناباد نیز بهترین نوع در کشور است، گفت: طی سال زراعی گذشته بالغ بر هزار و ۵۰۰ هکتار از کشتزارهای شهرستان زیر کشت این گیاه رفت که از هر هکتار ۵۰۰ کیلوگرم زیره سبز دیم برداشت شد، در صورتی که در سال زراعی جاری به دلیل خشکسالی این کشت از بین رفته و هیچ گونه تولیدات گیاهی در این زمینه نداشتیم.
وی با اشاره به ترویج کشت گیاه آلوئه ورا در سنوات گذشته و روند مطلوب توسعه آن در گناباد افزود: بالغ بر پنج هکتار گلخانه آلوئه ورا در گناباد وجود دارد و سالانه بالغ بر هزار تن از این گیاه تولید می شود.
رییس تولیدات گیاهی مدیریت جهاد کشاورزی گناباد ادامه داد: به دلیل اهمیت دارویی آلوئه ورا و امکان فرآوری آن در منطقه، قیمت فروش آن افزایش یافته و در حال حاضر تولیدکنندگان وضعیت بهتری نسبت به سال گذشته دارند.
وی با بیان اینکه گل محمدی نیز از گیاهان دارویی رو به گسترش در این شهرستان است، گفت: در سال جاری به دلیل کاهش تولید این گونه در شهرستانهای مجاور، این محصول قیمت خوبی داشت و سرمایه گذار در زمینه فرآوری گل محمدی برای دریافت تسهیلات به بانک معرفی شده تا با توسعه فرآوری گل محمدی و دیگر گیاهان دارویی، بستر توسعه اشتغال در این بخش افزایش یابد.
موذنی افزود: تمهیداتی برای پرورش قارچ نیز در راستای توسعه اشتغال خانگی با همکاری صندوق تعاون فراهم شده و افراد متقاضی می توانند با مراجعه به جهاد کشاورزی نسبت به تکمیل مدارک لازم اقدام کنند تا در زمان مقرر تسهیلات لازم به کارگاه‌های فعال از جمله گلخانه‌های تولید قارچ و دیگر کارگاه های تولیدی گیاهی فعال پرداخت شود.
وی با اشاره به کشت برخی گیاهان دارویی به صورت آزمایشی در سایت گیاهان دارویی بخش کاخک گناباد ادامه داد: در این سایت امکان بازدید و راهنمایی دیگر افراد و متقاضیان فعالیت در این بخش فراهم شده است.
مدیر جهاد کشاورزی گناباد نیز گفت: افزایش شوری منابع آبی به دلیل خشکسالی سالهای گذشته علاوه بر کاهش کیفیت محصولات کشاورزی، منجر به حذف برخی ارقام از گردونه تولید شده است.
نعمت غفوری کاخکی ادامه داد: با توجه به موقعیت گناباد از نظر کشت گیاهان دارویی و وجود ارقام شاخص خودرو در آن، مدیریت جهاد کشاورزی در قالب تفاهمنامه ای با مجتمع آموزش عالی، دانشگاه فردوسی مشهد و مرکز تحقیقات کشاورزی از این ظرفیت برای تقویت بخش کشاورزی بهره می گیرد.
وی اضافه کرد: کشت گیاهان کم‌آب طلب با توجه به سکونت حدود ۵۰ درصد جمعیت گناباد در روستاها و امرار معاش آنان از طریق کشاورزی و بهره‌وری از منابع آب و صرفه اقتصادی بالا، به عنوان یکی از اهداف جهاد کشاورزی شهرستان گناباد در دستور کار قرار گرفته است و از جمله با اقدامات ترویجی چندین باغ گل‌محمدی در این شهرستان زیر کشت این محصول رفته است.
مدیر منابع طبیعی و آبخیزداری گناباد نیز گفت: از سطح ۵۷۰ هزار هکتار مساحت گناباد، ۷۰ درصد آن عرصه‌های منابع طبیعی است و در حدود ۳۸۰ هزار هکتار آن بیش از ۲۰۰ گونه گیاه دارویی به صورت پراکنده رویش دارد.
حمیدرضا نخعی گفت: با توجه به وجود دانش بومی در حوزه گیاهان دارویی در گناباد دز زمینه کاشت، داشت و برداشت، امروزه اقبال جامعه به سمت کشت و بهره‌برداری گیاهان دارویی افزایش یافته است و گیاهان دارویی نظیر سماق، ریواس، آویشن، گل زفا، اسطوخودوس، زیره کوهی، بنه و بادامشک در گناباد به وفور یافت می‌شود و با توجه به سیاست‌های کلان سازمان، جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، توجه ویژه‌ای به اشتغال زایی گیاهان دارویی شده است.
وی اظهار داشت: گناباد به دلیل ویژگی اکولوژیکی، تنوع پوشش گیاهی، تنوع اقلیمی و وضعیت خاک از گونه های مختلف گیاهان دارویی متنوع طبیعی و زراعی برخوردار است.
نخعی ادامه داد: سالانه ۱۰۰ تن انواع گیاهان دارویی در گناباد برداشت می شود و با توجه به آنکه این گیاهان به اندازه یک چهارم محصولات دیگر نیاز به آبیاری دارد می‌تواند جایگزین خوبی برای محصولات پرآب طلب در شرایط بحران کم آبی و ظرفیت خوبی برای اشتغال و توسعه پایدار منطقه باشد.
مدیر اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گناباد گفت: گیاه سماق گناباد با سطح هزار و ۱۰۰ هکتار اراضی زیر کست، رتبه نخست را در استان خراسان رضوی دارد و طبق بررسی‌های کارشناسان، سماق گناباد به عنوان با کیفیت‌ترین سماق ایران و حتی جهان شناخته می‌شود.
فرماندار گناباد هم با اشاره به ظرفیتهای بسیار شاخص این شهرستان از نظر کشت گیاهان دارویی گفت: باید با تدوین یک برنامه بلندمدت و همکاری دستگاههای اجرایی و حمایت از تولیدکنندگان، در زمینه برندسازی گیاهان دارویی و استفاده از این ظرفیت در شهرستان گام برداشت.
حامد قربانی، وجود ۱۱ گونه مهم گیاه دارویی در این شهرستان را یادآور شد و افزود: سماق، ریواس، زیره سبز، زعفران و غیره در گناباد به صورت گسترده در حال تولید است که هر کدام در نوع خود بی نظیر است و به طور مثال سالانه از ۲۵۰ هکتار سطح زیر کشت سماق شهرستان حدود ۳۷۵ تن محصول تولید می شود که یک برند ارزشمند برای منطقه به شمار می رود.
وی اظهار داشت: توسعه تولید گیاهان دارویی در عرصه‌های طبیعی گناباد، نیازمند تدوین راهکارهای علمی و عملی برای ساماندهی کاشت، داشت و برداشت، ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی و بازار منسجم فروش است و از سرمایه گذاران متقاضی با اعطای تسهیلات مناسب حمایت می شود.
فرماندار گناباد، نبود اطلاعات کافی در زمینه دانش فنی کشت و تولید گیاهان دارویی، نبود استانداردهای لازم در زمینه تولید و فرآوری را از دیگر چالش های توسعه گیاهان دارویی در این شهرستان برشمرد.
قربانی تصریح کرد: در راستای طرح توسعه اقتصادی و حمایت از تولیدکنندگان و ایجاد اشتغال شهرستان از طرحهای کارآفرینی و سرمایه گذاری متقاضیان در این بخش حمایت می شود.
وی تاکید کرد: با عنایت به این ظرفیتهای گناباد باید تلاش کرد که گیاهان دارویی این شهرستان به عنوان برندهای معتبر گیاهان دارویی به بازار مصرف معرفی شوند.
مرکز شهرستان ۹۳ هزار نفری گناباد در ۲۸۷ کیلومتری جنوب مشهد واقع است.